Soner Yalçın tarafından kaleme alınan Kara Kutu: Yüzleşme Vakti isimli kitabın ilk bölümü “Rockefeller’ın Kozmik Odasındaki Türkler” başlığını taşıyor. Yalçın, 64 sayfalık bu bölümde genel olarak Rockefeller’ın cumhuriyetin ilk dönemlerinde Türkiye’ye yaptığı yardımları, yine vakfın arşivlerine dayanarak “belgeliyor.” Bölümde Ford Vakfı’ndan alınan yardımlara da değiniliyor. Rockefeller’ın 1857’ye kadar uzanan “gizli” arşiv belgelerinde Türkiye’nin “kod 805” olarak işaretlendiğinin altını çizen Yalçın, İhsan Doğramacı’dan Ahmet Hamdi Tanpınar’a birçok isim zikrediyor. Bu yazıda, Rockefeller’ın Kozmik Odasındaki Türkler başlıklı bölümde tespit edilen intihal örneklerini ortaya koyacağız.
Yazım yanlışları da intihallere dahil
Yalçın’ın ifadelerine göre Rockefeller ailesinin 1857 yılına kadar uzanan belgeleri New York Rockefeller Arşiv Merkezi’nde saklanıyor. İnternet yardımıyla da ulaşılan arşivde binlerce fotoğraf belge ve mikrofilm mevcut. Türkiye ise bu belgelerde “805” şeklinde kodlanmış. Yalçın’ın verdiği bilgilere göre örneğin 805A, Türkiye’deye tıp fakülteleri için verilen yardımları, 805C hemşirelik, 805D fizik, kimya ve doğa bilimleri, 805E fellowships ve burslar, 805I sıtma, 805J halk sağlığı gösterileri, 805L halk sağlığı eğitimi, 805R beşeri bilimler ve sanat yardımları son olarak 805S ise sosyal bilimler burslarını gösteren kutulardı.
Yalçın arşivin araştırmacılara açık olduğunu belirtirken, Türkiye hakkındaki bazı bölümlerin “kapalı” ve okunmalarının “yasak” olduğunun altını çiziyor. Kitabın 32, 33 ve 34. sayfalarında kapalı olarak işaretlenen kutular görülebililiyor.
Yalçın tarafından kitaba eklenen ve “kapalı” olduğu ifade edilen kutuların bulunduğu tablolar, 2000 yılında Murat Erdem ve Kenneth W. Rose tarafından yazılan “American Philanthropy in Republican Turkey: The Rockefeller and Ford Foundations” isimli makaleden birebir alınmış. Makalenin 150, 151 ve 152. sayfalarında yer alan tablolarda Yalçın’ın kitapta kapalı olarak bahsettiği tüm isimler var. Bundan 20 yıl önce yazılan makalede yer alan yazım hatalarının bile düzeltilmeden kitaba aktarıldığı da anlaşılıyor. Örneğin makalede ”805E Dutiu Cevdet” olarak yazılan ve aslında “Cevdet Dultu’yu” ifade eden alıntı, Kara Kutu’da da aynı hatayla “Dutiu” şeklinde yer alıyor.
Benzer şekilde “Polet” olarak ifade edilen “Polat Şölen” de Kara Kutu’ya makaleki gibi “Polet” diye geçirilmiş. Makalede yer alan tabloların tamamı incelendiğinde de Kara Kutu’ya İngilizceden Türkçeye çevrilerek eklendikleri fark ediliyor. Bunlara karşılık Kara Kutu’da Erdem ve Rose’un çalışmasından hiçbir şekilde söz edilmiyor. Sadece kitabın 71. sayfasında Kenneth W. Rose’a ait olduğu ifade edilen bir demeç yer alıyor.
Erdem ve Rose’un çalışmasında bazı isimlerin yanında neden “kapalı” ibaresinin olduğu da açıklığa kavuşturulmuş. Araştırmacılar burs (fellowship) olarak işaretlenen 805E numaralı kutuda yer alan dosyaların büyük kısmının arşivden silindiğini ifade ediyor. (sf.148)
Makalede (sf.133) eski başbakanlardan Bülent Ecevit’in Rockefeller’dan aldığı bursla ABD’de dokuz ay kaldığı da ifade ediliyor. Ancak Kara Kutu’da bu anlatıma dair bir emare bulmak zor. Kaldı ki, Kara Kutu’nun genelinde Ecevit’in sağlık alanında yapmaya çalıştıklarının Rockefeller ya da bağlantılı kişilerce engellendiği gibi bir tema da var. Yani Yalçın, Ecevit’ten bahsetmeyerek kitapla hedeflediği sol kitlenin olası tepkisini bertaraf etmiş oluyor. Ecevit’in, Yalçın tarafından yaratılan komplo dünyasına “uygun olmadığı” varsayımı da geliştirilebilir.
Başka makalelerden eklemeler var
Yalçın, bahsi geçen ilk bölümde Rockefeller’ın “kozmik odası” olarak belirttiği arşivinde bulunan isimleri 2000 yılında yazılan bir makaleden alarak sıralıyor. Bunların arasına yine başka bir makaleden aldığı bilgileri de kitaba serpiştiriyor. Kara Kutu’nun 28. sayfasından başlayıp 32. sayfasında sonlanan alıntılarda, bazı isim ve kurumlara Rockefeller tarafından verilen bağışlar listeleniyor. Bu sayfalarda 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Enstitüsü’ne araştırma ekipmanı için ödenen paranın 7 bin 500 dolar olduğu, 1964’te Hacettepe Tıp Fakültesi’nin kurulması için 225 bin dolar ödendiği gibi maddeler yer alıyor.
Beş sayfa boyunca devam eden bu bilgiler, Aziz Küçük tarafından 2018’de yazılan “Hayırseverliğin Ötesi: Türkiye’de Nüfus ve Tarım Politikalarında Rockefeller Etkisi” isimli makaleden alınmış. Nitekim Küçük, bu makalesinde Kara Kutu’da yer alan tüm bu alıntıları tablo haline getirerek yayımlamış. Kara Kutu’nun kaynakça bölümünde Aziz Küçük’ün Kapitalizm, Devlet, Sağlık ve Türkiye isimli kitabı var; ancak bu alıntılar kitapta yer almıyor. Yine bir önceki makalede olduğu üzere, Küçük’ün makalesine herhangi bir atıf da yok.
Yalçın, Kara Kutu’nun 26. sayfasındaki sekiz numaralı dipnotta yer alan İhsan Doğramacı’nın biyografisini dahi, Küçük’ün makalesindeki dört numaralı dipnottan birebir almış.
Ford vakfıyla ilgili yerler de kitaba aktarılmış
Kitaptaki intihaller bu kadarla da sınırlı değil. Rockefeller’ın Kozmik Odasındaki Türkler isimli bölümün sonlarına doğru Yalçın, bu defa Ford Vakfı’na odaklanıyor. Kara Kutu’nun 80. sayfasında yer alan “Hedef fen liseleri” başlıklı kısımda, Rockefeller arşivinde bulunan Ford Vakfı’nın belgelerine atıfla Türkiye’ye yapılan yardımların yer ve miktarları sıralanıyor. Kitapta, Ford Vakfı’nın Milli Eğitim Bakanlığı’na Ortaokul Fen Bilimleri Ulusal Projesi için 2 milyon 32 bin 324 dolar, ODTÜ biyoloji programı için 301 bin dolar verildiği şeklinde aşağıdaki alıntılar yapılıyor.
Ancak bu alıntıların da daha önce bahsi geçen “American Philanthropy in Republican Turkey: The Rockefeller and Ford Foundations” isimli makaleden sıralama bile değiştirilmeden direkt olarak alındığı anlaşılıyor. Makalenin 154 ila 155. sayfalarında Ford Vakfı tarafından Türkiye’ye yapılan yardımlar sıralanıyor.
Tablolar kitaba aktarılırken basamak hataları da yapılmış. Örneğin Yalçın, ODTÜ’de Teknoloji Bilgi Merkezi ve Bölümü Bilgisayar Bilimleri Fakültesi’ne 37 bin dolar yadım yapıldığını ifade ediyor. Ancak makaleden bu rakamın aslında 370 bin dolar olduğunu anlıyoruz.
İntihallerin sonu yok
Kara Kutu’nun63 ila 73. sayfalarında kalan kısımda, Aziz Küçük tarafından 2017’de yazılan “Hayırsever Kapitalizmi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi: Rockefeller Vakfının Rolü” başlıklı makaleden 20’den fazla alıntı yapılıyor. Ancak makaleye kitabın herhangi bir bölümünde atıf yapıldığını görmek mümkün değil. Örneğin Kara Kutu’nun 65. sayfasında yer alan bir bölümde Osmanlı’daki misyonerlik çalışmalarına vurgu yapılıyor. Aynı bölümler 2017’de Küçük tarafından yazılan makalede de var.
Sonuç olarak Kara Kutu’nun Rockefeller’ın Kozmik Odasındaki Türkler isimli bölümünde bahsedildiği üzere birçok intihal örneği mevcut. Kitaptaki komplo teorileri hakkında yayımladığımız diğer bir yazıda ise komplo teorisyenlerinin kullanmayı çok sevdiği “kozmik oda” benzetmesinin altında yatan gerçeği açıkladık.
