Covid-19 krizinden en çok etkilenen sektörlerden biri de sivil havacılık. Salgının Çin’den diğer ülkelere bu kadar çabuk yayılabilmesi, sınırların kapatılması ve seyahat yasakları gibi önlemler alınmasına neden oldu. Ki yasağa gerek olmaksızın talep azalmış, insanlar mecburi olanlar dışındaki seyahatlerden caymıştı bile. Böyle olunca havayolu şirketleri uçuşlarının büyük kısmını iptal etti; bilet değişikliği ve ücret iadesi gibi hizmetler geliştirdi.
Salgının yayılmasında küresel ve kitlesel havayolu trafiğinin ciddi bir etkisinin olduğu biliniyor. Pistlerde park halinde duran uçaklar, 2020 yılının ilk beş ayında sivil uçuş trafiğinin, havayolu yolcu ve kargo taşıma hacminin azalmasına, bazı şirketlerin iflas bayrağını çekmesine sebep oldu. Peki salgının gökyüzüne gerçek etkisi ne? Uçuş trafiği ne kadar azaldı?
Uçuş trafiği ne kadar azaldı?
Çevrimiçi harita üzerinden uçuş bilgilerini görüntülemeye yarayan bir internet uygulaması olan Flightradar24, uçuş trafiğinin hem güncel hem de geçmiş verilerini paylaşıyor. Ancak bu araçla izlenebilecek uçaklarda ADB-S yani uçağın konumunun uydu navigasyonu ile belirlendiği ve periyodik olarak yayınlayan ve izlenmesini sağlayan bir gözetim teknolojisinin bulunması gerekiyor. Flightradar’da yer alan bilgilere göre örneğin bazı özel iş jetleri, çoğu askeri uçakta ADB-S bulunmadığı için izlenemiyor. Bulunanlarda ise uçağın rotası, güncel konumu, tahmini varış saati gibi bilgileri görülebiliyor. Örneğin TK6144 sayılı Türk Hava Yolları uçağının Kazablanka’dan İstanbul’a geldiği görülüyor. Uçağın kalkış ve varış saatleri, hangi güzergahı izlediği bilgisi de mevcut.
Gelelim salgın nedeniyle uçuş trafiğinde yaşanan azalmaya. Avrupa hava trafik yönetimini geliştirmeyi amaçlayan uluslararası Eurocontrol örgütünün yayınlandığı güncel raporlara göre uçuşlarda 2020 yılının son 19 haftasında geçen yıla göre yüzde 86,8 azalma yaşanmış. Flightradar24’te yer alan bir başka raporda geçtiğimiz yıla göre ay ay yaşanan azalmalar görülebiliyor. Ticari uçuşlarda Mart 2020'nin son haftasında 2019'a göre yüzde 55 azalma yaşanmış. 2020 yılı Nisan ayındaki toplam uçuş sayısı ise 2019’a oranla yüzde 62 azalmış. Bu durum ticari uçuşlarda ise daha fazla. Nisan ayındaki azalma 2019’a kıyasla yüzde 73,7 olmuş. Kargo uçuşlarında ise geçen yıla oranla artış söz konusu. Özellikle tıbbi ekipman gönderimi konusunda ülkelerin sık sık kargo hizmeti aldığı biliniyor. Geçen yıl tüm kargo uçuşları toplam gidiş ve geliş uçuşlarının yaklaşık yüzde 2'sini oluştururken, bu oran 4 Mayıs itibariyle yüzde 17 olarak gerçekleşmiş.
Son 90 günde ticari uçuşlarda yaşanan azalma
Salgının başlangıç noktası Çin ve çevre ülkelerdeki uçuşlar çok daha erken tarihlerde durmuştu. Avrupa ve Amerika’da ise bu durum Çin’e nazaran daha geç yaşandı. Doğu Asya’da Ocak ayının üçüncü haftasından itibaren uçuş trafiğinde düşüşler yaşandığı biliniyor. 7 Ocak ile 7 Nisan arasında Çin'in en işlek havalimanlarındaki trafik, olağan seviyelerden yüzde 60 daha düşük seyrediyor. Asya ülkelerindeki bu durum, son zamanlarda Avrupa ve Amerika uçuşlarında da yaşanıyor.
Avrupa’da 7 Mart ve 7 Nisan arasında yaşanan hava trafiği azalışı
Batan ve batmak üzere olan şirketler
Krizin boyutlarının ağırlığı, uçuşlarda yaşanan azalmalar havayolu şirketlerini zora sokarken, sektörde istihdam edilen yüz binlerce insanı da kaygılandırıyor. İflas aşamasına gelen ama devlet yardımlarıyla kurtarılan şirketler ve iflastan kurtulamayanlar var.
Havacılık sektörü, dünya çapında doğrudan ve dolaylı olarak 65,5 milyon kişiye iş sağlıyor. Küresel ekonomiye katkısı yılda 2,7 trilyon dolar olan sektörde doğrudan çalışanların sayısı ise 10 milyondan fazla. Havacılık katma değeri de yüksek bir ekonomik faaliyet. Sektördeki işler, ortalamadan 4,4 kat daha verimli.
Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) Covid-19 raporunda küresel endüstrinin varsayımları göz önüne alındığında, yolcu gelirlerinin 2019 yılına göre bu yıl 252 milyar dolar daha düşük olacağını söylüyor. Yalnız Amerika’da 1 Mart 2020 tarihinde 2 milyondan fazla kişinin uçtuğu görülürken, bu sayı 1 Nisan 2020’de 140 bini bile bulmamış.
British Airways’in 42 bin kişilik işgücünü 12 bine kadar düşürmesi söz konusu. İngiltere’de Easyjet’in 4 bin kişilik kabin ekibini iki ay boyunca işten çıkardığı biliniyor. American Airlines’ta 700 pilot erken emekliliği kabul etmiş durumda. Alman hükümetinin Lufthansa'yı yaklaşık 10 milyar dolarlık devlet yardımı ile iflastan kurtarması konuşuluyor. Latin Amerika’nın en büyük havayolu şirketlerinden Avianca, gelirinin yüzde 80 düşmesi nedeniyle 10 Mayıs 2020 tarihinde ABD'de iflas başvurusunda bulunmuştu. Fransız ve Hollanda ortaklığındaki bir başka havayolu şirketi Air France-KLM yılın ilk çeyreğinde yüzde 15,5'lik bir gelir düşüşü bildirmişti. Bu yüzden Avrupa Birliği ve Hollanda Hükümeti şirkete destek sağlayacak. Görece büyük şirketlerin krizden etkilenmesinin yanında bölgesel havayolu taşımacılığı yapanlar için durum daha zorlu. ABD’de üç bölgesel havayolu şirketinin Nisan ayı faaliyetlerini askıya aldığı biliniyor.
Sadece havayolu şirketleri değil, uçak üreticileri de zorda. Boeing çalışan sayısında küçülmeye gidiyor. Şirketin maliyetleri düşürmek için bazı ana ticari uçaklarının üretimini azaltması bekleniyor. Benzer bir zorluğu Airbus da yaşıyor. Şirketin yılın ilk çeyreğindeki kârının yüzde 49 azaldığı ve müşterilerine 60’tan fazla uçağı teslim edemediği biliniyor. Dünya çapında 135 bin çalışanı bulunan üretici, harcamaları azaltmak için işten çıkarmaları da düşünüyor.
Sektör aşı bulunana kadar eski haline dönemeyebilir
İflas eden şirketler, çalışanların işten çıkarılması, pistlere sabitlenen uçakların bakımlarının devam etmesi nedeniyle masrafların da devam etmesi gibi pek çok sorun olduğu ortada. Peki hayatın yeniden normale dönmesi havacılık sektörü için ne zaman mümkün olacak? Projeksiyonlar ne diyor?
Havayollarının geleceğine yönelik tahminler pek parlak değil. Ülkelerin en büyük korkusu yaşanabilecek ikinci, üçüncü dalga ihtimalleri. Bu yüzden her ülkenin seyahat sınırlamaları konusunda atacağı adımlar farklı. Bir uçağa Covid-19 taşıyan birinin binmesi, diğer yolcular, çalışanlar ve hatta indiği ülke için tehlike. Bu nedenle havalimanlarında alınması gereken önlemler üzerine çalışıldığı biliniyor. Havalimanına giriş yapacak her yolcunun maske takması, ateşlerinin ölçülmesi, bilet işlemlerinin online ortamda yapılması gibi. Bunun yanı sıra uçakta yolcuların oturacağı koltukların aralıklı kullanılması da önlemler arasında. Ancak yine de insanların aklında bavuluna gün içinde kaç kişi tarafından dokunulduğu gibi sorular takılabilir. Yahut kuluçka döneminde olan ya da asemptomatik bir vaka için ateş ölmek yeterli olmayacak. The Air Current editörü Jon Ostrower'e göre havayollarına insanların geri dönmesini sağlayacak en önemli şey, aşı. Ancak bu sayede insanların kendilerini korumada hissedeceğini söylüyor.
Bugün Covid-19 salgını nedeniyle yaşanan kriz, konuyla ilgili birçok yazıda 11 Eylül 2001’de ABD’de ikiz kulelere yapılan saldırıyla karşılaştırılıyor. Havacılık endüstrisinin yaşanan bu saldırının etkilerini üzerinden tamamen atmasının 10 yıl sürdüğü biliniyor. Bunun en önemli nedeni ise insanların hava yolculuğu yapmaktan endişe duymasıydı. British Airways’in patronu Alex Cruz da, havayolları için bu durumun SARS salgını, 11 Eylül veya 2008 mali krizinden çok daha büyük olduğu görüşünde. Yani Covid-19’un getirdiği krizin yaşanan tüm krizleri gölgede bıraktığı ortada.
Küresel hava yolculuğunun neredeyse üç ayda yaşadığı bu kilitlenmenin, en az bir yılda toparlanabileceği öngörülüyor. Bunun en önemli sebeplerinden biri de salgının her ülkede farklı aşamalarda olması. Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği’nin (IATA) 21 Nisan 2020’deki basın bülteninde yer alan anketinde hava taşımacılığını kullanan yolcuların yüzde 60’ının, bir iki ay içinde seyahat etmeye dönebileceği bilgisi yer almış. Yüzde 40’ı ise altı ay veya daha fazla zaman bekleyebileceğini söylüyor. Ülkelerin attığı normalleşme adımları sektör açısından olumlu gibi görünse de, restorasyon zaman alacak.
Hava Taşımacılığı Yönetimi Öğretim Üyesi Darren Ellis’e göre ise, 2020 yılında küresel havayolu endüstrisinde kademeli bazı artışlar yaşanacak olsa da 2019 yılında görülen 4,6 milyarlık yolcu sayısına ulaşılamayacak.
Uçuşların azalışına bir diğer veri de karbon emisyonları
Gökyüzünün neredeyse kuşlara kaldığı hazırlanan verilerle net bir şekilde görülüyor. Haliyle günde havalanan binlerce uçağın yeryüzünde olmasının karbondioksit miktarının azalmasına olumlu bir etkisi olması bekleniyor. Dünya çapında, uçuşlar nedeniyle 2018'de 895 milyon ton karbondioksit (CO2) üretildiği bu sayının 2019 yılında 915 milyon ton CO2 olduğu biliniyor. Bu sayı insanların toplamda ürettiği karbondioksit miktarının yüzde 2’sine denk geliyor.
Mesela, Kanada Montreal'den Londra'ya yapılan bir uçuşta, Avrupa’da yaşayan birinin bir yıl boyunca evini ısıtması için harcadığı kadar karbon emisyonu yayılıyor.
Carbon Brief analizine göre, karbondioksit miktarındaki bugüne kadarki en büyük yıllık azalma, II. Dünya Savaşı'nın sonunda 1944-45’te 845 milyon ton olmuş. 2008 mali krizinden sonra karbon emisyonu düşmesi ise 440 milyon ton olarak belirlenmiş. Bu azalışlarda endüstriyel faaliyetlerin durması haliyle elektrik talebinin azalması gibi etkiler var. Analize göre Covid-19 nedeniyle yaşanması beklenen emisyon kesintisi ise 2 ila 3 milyar ton arasında tahmin edilmiş. Bu geçici tahminin, 2019'daki küresel toplamın yaklaşık yüzde 5,5'ine eşdeğer olduğu belirtiliyor.
Sonuç olarak havayolu taşımacılığında yaşanan kriz, bazı şirketlerin zorlanmasına ve belki de nitelikli bir işgücünün işsiz kalmasına neden olabilecek olsa da, sektörde bir dönüşümü de sürükleyebilir. Daha az yolculuk, daha fazla önlem, daha verimli iş süreçleri gibi yenilikler bizi bekliyor. Siz de yola çıkmadan önce bu araçları kullanarak gökyüzünün ne kadar kalabalık olduğunu kontrol edip satın al düğmesine öyle basabilirsiniz.
