Sosyal medyada paylaşılan ve Teyit’e çok kez ihbar olarak gönderilen videonun, İstanbul İstiklal Caddesi’nde 17. Feminist Gece Yürüyüşü’nün düzenlendiği sırada okunan ezanı protesto eden kalabalığı gösterdiği iddia edildi.
İddiaya göre, videoda yürüyüş gerçekleştirmek için toplanan kalabalığın bazı sloganlar attığı ve düdükler çaldığı bu sırada ise ezan okunduğu görülüyor.
9 Mart 2019’da Twitter’da paylaşılan video şimdiye kadar 1 milyondan fazla görüntülendi ve yaklaşık 10 bin kişi tarafından da beğenildi.
Video ayrıca birçok Facebook sayfasında da aynı iddia eşliğinde paylaşıldı.
Görüntüler tüm Türkiye’de tartışma yarattı
Taksim İstiklal Caddesi’nde kaydedilen görüntüler neredeyse tüm Türkiye’de tartışmalara yol açtı. Görüntüler Akşam, Ensonhaber, Takvim, A Haber, Sabah, Milat Gazetesi ve Yeni Akit gibi kuruluşlar tarafından “ezana saygısızlık” şeklinde yorumlanarak haberleştirildi.
Bunlara ek olarak tartışmalara siyasetçiler de ortak oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, miting için gittiği Adana’da konu ile ilgili bir açıklama yaparak “ezana terbiyesizlik” yapıldığını ifade etti. AK Parti sözcüsü Ömer Çelik de düzenlediği basın toplantısında “Ezanı protesto ettiklerini ve orada bulunurken de yürüyüşte bulunup da bunu yaptık diyenlerin de orada bir ezan protestosu yaptığı ortaya konulmuştur.” ifadelerini kullandı. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) Genel Başkanı Devlet Bahçeli ise “ezanı ıslıklamanın” millete ihanet olduğunu öne sürdü. HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan aksi yönde açıklama yaparak gösteride ezanın protesto edilmediğini dile getirdi.
Görüntülerin Türkiye gündemine oturmasının ardından tartışmalara gazeteciler de yazdıkları yazılarla katıldı. Ahmet Hakan görüntülerin protesto olarak nitelenemeyeceğini belirtirken, Türkiye gazetesi yazarlarından Süleyman Özışık köşe yazısından videodakileri suçlayıcı ifadeleri çıkardığını ve katılımcılardan özür dilediğini ifade etti.
Ezan inşaat halindeki camiden saat 22.00’de mi okunmaya başladı?
İddia görüntülerde videoyu kaydeden kişinin İstiklal Caddesi’nin hemen girişinde yer alan Fransız Kültür Merkezine bakan bir binanın çatı katında olduğu anlaşılıyor. Videodan, yatsı ezanın yeni başladığını söylemek mümkün. Nitekim iki kere “Allahu Ekber” sözleri duyulduktan sonra müezzin ezana “Eşhedü en lâ ilâhe illâllah” şeklinde devam ediyor. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yayınladığı takvime göre İstanbul için yatsı ezanı saati ise 20.28 olarak belirtilmiş.
İddiaya konu olan videoda ezan başlamadan önceki kalabalığın tepkisi veyahut sesi ise duyulmuyor. Görüntülerde ezanın henüz inşaat halindeki Taksim Camisi’nden geldiği gibi bir algı oluşsa da ezanın yine aynı yerde bulunan Taksim Mescidi’nden okunduğunu söyleyebiliriz. Taksim Camisi halihazırda inşaat halinde ve ibadete kapalı. Yine Taksim’de bulunan mescid ise uzun süredir kullanılıyor.
İnternette yapılan aramalarda ezanın okunduğu Taksim Mescidi’nin minaresi net olarak görülebiliyor. Instagram’da 23 Ocak 2017’de paylaşılan bir gönderide minarenin üzerinde yer alan hoparlörler farklı yönlere doğru konumlandırılmış olduğu anlaşılıyor.
Google Sokak Görünümleri’nde yer alan 2015 tarihli görüntülerde mescidin minaresinin şimdikinden daha farklı olduğu söylenebilir. 2016 yılında Taksim Mescidi’ne ahşaptan yeni bir minare takılmış.
Taksim Mescidi’nden gelen ezan sesinin İstiklal Caddesi’nde farklı zamanlarda çekilen görüntülere girdiğini söylemek mümkün. Örneğin bir kullanıcı tarafından 16 Haziran 2015’de YouTube’a yüklenen bir videoda mescitten gelen ezan sesi işitilebiliyor. Buna ek olarak İhlas Haber Ajansı tarafından 2017’de kaydedilen görüntülerde de caminin içinde okunan duaların sokakta duyulduğu anlaşılıyor.
İstanbul Müftülüğü de iddialara yönelik olarak 12 Mart 2019’da Twitter’dan yaptığı açıklamada ezanın Taksim Mescidi’nden okunduğunu ve Taksim Camisi’nin henüz ibadete açılmadığını ifade etti.
Videonun gündem olmasının ardından sosyal medyadaki bazı kullanıcılar 8 Mart 2019’da yatsı ezanının inşaat halindeki Taksim Camisi’nden okutulduğunu iddia etti. Twitter’da paylaşılan bir gönderide kadınların Taksim’de toplanma saatinin 21.30 olduğu ve olayın saat 22.00’de yaşandığı da belirtildi.
Bianet ve BBC Türkçe kadınların İstiklal Caddesi’nin girişinde saat 18.45-19.00 gibi toplandığı bilgisine yer vermiş. Facebook’ta YOL Tv’nin olay yerinden yaptığı canlı yayına da ulaşılabiliyor. Buna göre canlı yayın 19.40’ta başlamış ve yaklaşık 10 dakika sürmüş. Yine teyit.org’un olay yerindeki Medyascope ekibinden elde ettiği ve 19.55’te çekilen bir videoda kalabalığın cadde üzerinde eylemine devam ettiği anlaşılıyor.
Bunlara ek olarak görüşülen birçok farklı kaynak da polisin kalabalığa müdahalesini 20.45-20.50 arasında başlattığını aktardı. Pir Haber Ajansı’nın yayınladığı görüntülerde de polisin plastik mermi kullanarak kadınları caddeden çıkartmak için başlattığı operasyon görülüyor.
Euronews’in polisin müdahalesi sonrasında İstiklal Caddesi üzerindeki bir binanın üzerinden saat 21.04’te başlattığı ve yaklaşık yarım saat süren canlı yayınına ulaşılabiliyor. Görüntülerde yayının başladığı saatte İstiklal Caddesi’nin tamamen boşaltıldığı fark edilebiliyor. Yani kalabalığın akşam 21.00’e kadar İstiklal Caddesi üzerinde olduğunu varsayabiliriz. İddianın aksine, yatsı ezanının saat 22.00’de okutulduğuna dair bir bilgiye rastlanmıyor.
Kalabalık akşam ezanında sesini yükseltmemiş
17. Feminist Gece Yürüyüşü’ne katılan kişilerin yatsı ezanından daha önce İstiklal Caddesi girişindeki Fransız Kültür Merkezi önünde toplandıkları bilgisi mevcut. Bianet’in haberinde katılımcıların 18.45 civarında Taksim Meydanı’ndan FKM’nin önüne geçtiği bilgisi yer alıyor. Yine BBC Türkçe’nin haberine göre kalabalığın saat 19.00’a doğru FKM’nin önünde toplanmaya başladığı ifade ediliyor.
Taksim Mescidi’nin videonun çekildiği Fransız Kültür Merkezi’nin karşısındaki binaya kuş uçuşu uzaklığı yaklaşık 55 metre.
Diyanet İşleri Başkanlığı’nın açıkladı takvime göre akşam ezanın saat 19.09’da okunması gerekiyor. Yani İstiklal Caddesi’nin girişinde toplanan kalabalığın yatsı ezanından önce akşam ezanıyla da karşılaşması gerek.
Teyit, 8 Mart 2019’da kalabalığın toplandığı yerden görüntü alan Gazete Fersude’nin yaptığı çekimlere ulaştı. Aşağıdaki görüntülerde FKM önünde toplanan ve benzer şekilde sloganlar atan kadınların akşam ezanı okunmaya başladığı anda ezana herhangi bir tepki vermediklerini görmek mümkün. Videonun sonlarına doğru müezzinin ezana başladığı bu sırada ise görüntüde yer alan kişilerin eyleme devam ettikleri açık olarak fark edilebiliyor.
Bu videoya ek olarak yine Gazete Fersude’nin kaydettiği başka bir görüntüde ise akşam ezanının devamı yer alıyor. Bu kayıtta da akşam ezanı okunurken katılımcıların ezandan bağımsız olarak “yaşasın kadın dayanışması” ve “inadına isyan” gibi sloganlar attıkları gözlenebiliyor.
Yani videoda görülen kalabalığın yatsı ezanından birkaç saat önce okunan akşam ezanına herhangi bir tepki vermediğini kesin olarak söylemek mümkün.
Yatsı ezanı ve protesto iddiaları
Pazar günü yani 10 Mart 2019’dan itibaren teyit.org konu ile ilgilenmeye başladı. Video hakkında birçok ihbar alınmasının yanı sıra 17. Feminist Gece Yürüyüşü’nün organizatörleri de teyit.org’a ulaşarak konunun aydınlatılmasını istedi. Kendilerine de ifade edildiği gibi yatsı namazının “ıslıklanmadığını” kanıtlamanın veyahut ezan okunduğu anda kalabalığın halihazırda önceden atılan sloganlara devam ettiğini göstermenin 20.28’de okunan yatsı ezanın hemen öncesindeki anları gösteren bir video bulmak olduğunu belirttik.
Yatsı ezanında kalabalığın durumunu bir önceki başlıkta yani akşam ezanında gösterildiği gibi ortaya koymanın kafalardaki soru işaretlerinin kaybolmasında etkili olacağı varsayımında bulunduk. Burada üzerinde durulması gereken başka bir meselenin de olduğunu eklemek gerek. Yatsı ezanının hemen öncesinde kaydedilen ve devamında ezanın başladığı bir video bulmak sorunu kesin olarak da çözmeyebilirdi. 17 yıldır 8 Mart’ta İstiklal Caddesi’nde toplanan kadınların yıllardır protestolarında ıslık ve düdük çaldıkları aşikar. Bu yıl da diğer yürüyüşlerden farklı bir şey yapılmadığı açık. Haberlerde belirtildiği üzere akşam erken saatlerden itibaren toplanan yürüyüşçülerin daha o saatlerden ıslık ve düdük çaldıkları da biliniyor. Yürüyüşteki kitle, ortak olarak hareket etme gayretinde olsa da yürüyüşe katılan her birey kendi başına kararlar alıp uygulayabilir. Bu bakımdan kişisel olarak ezanın protesto edilip edilmediğini tespit etmenin imkansızlığının altını çizmek faydalı olacaktır. Dolayısıyla iddianın incelenebilir ve incelenemez kısımları olduğunu kabul ederek olgular üzerinden hareket etmeye çalıştık.
Teyit yatsı ezanını da içine alacak ve o sırada kalabalığın durumunu da net olarak gösterecek bir görüntü bulmak için aralarında Reuters, Euronews, Ruptly gibi ajanslara ve olay yerinden görüntü aldığını tespit ettiği YOL TV’nin de içinde olduğu birçok haber kuruluşuna ulaştı. Ancak çabalara rağmen yatsı ezanının başlangıcını içine alan bir görüntüye ulaşılamadı.
İddia videodan farklı olarak Yazıyor.org tarafından yine İstiklal Caddesi’ndeki bir binanın üzerinden farklı açıdan çekilmiş bir görüntü mevcut. Ancak bu görüntü de ezanın başını göstermiyor. Video izlendiğinde ezanın bir kısmı duyulabiliyor. Yani videonun yatsı ezanı başladıktan yarım dakika sonra kaydedilmeye başlandığı söylenebilir.
Ek olarak polisin İstiklal Caddesi’ne ördüğü barikat videoda görülebiliyor. Barikatın hemen önünde başlayan kalabalık ise ezan okunduğu sıralarda kadınlar günü hakkında slogan atmaya devam ediyor. Bu videodan hareketle yürüyüşe katılanların kesin olarak ezanı protesto ettiğine yönelik bir çıkarımda bulunmak mümkün değil.
Yine Gazete Fersude tarafından saat 20.22’de kaydedilen görüntülerde katılımcıların yürüyüşle alakalı sloganlar attıkları duyulabiliyor.
Teyit'in kullanıcılara ezanın duyulduğu anları içeren ellerindeki görüntüleri paylaşma çağrısı yaptı. Gelen görüntülerde de katılımcıların ezana yakın saatlerde spontane şekilde sloganlar attıkları fark ediliyor. YOL Tv’nin paylaştığı bir görüntüde caddede bulunan kadınların saat 20.26’dan 20.28’in ilk saniyelerindeki durumu incelendiği iddia ediliyor.
Yine bir kullanıcının gönderdiği ve saat 20.29’da Taksim Mescidi’ne ve FKM’ye yakın bir konumda çekilen görüntülerde yatsı ezanı duyulabiliyor. Ezanın okunduğu sıralarda katılımcılar olağan şekilde gösterilerine devam ediyorlar.
20.32’de Taksim Mescidi’nin hemen yakınından kaydedilen ezan sonrası görüntülerde de kalabalığın aynı şekilde sloganlarına devam ettiği anlaşılıyor.
A Haber ezanın başladığı ana dair görüntü yayınladı
A Haber 13 Mart 2019’da saat 20.28’de okunan yatsı ezanının başlangıç anına dair görüntüler yayınladı. Polis barikatının hemen yanından çekildiği anlaşılan görüntülerde, ezan başladığı sırada yürüyüş için toplanan kalabalığın da durumu net olarak izlenebiliyor.
A Haber görüntüleri “ezana saygısızlığın delili” iddiasıyla sunarak videoda görülen katılımcıların ezan okunmaya başladığı sırada “susmuyoruz” şeklinde bağırdıklarını ifade etti. Görüntüleri yorumlayan A Haber Yurt Haber Müdürü Kerim Ulak ise videodaki ezan sesinin İstiklal Caddesi’nin ortalarına doğru yer alan Hüseyin Ağa Camisi’nden geldiğini iddia etti.
Ancak görüntülerin kesin olarak ezana sesini yükselten yürüyüşçüleri gösterdiğini söylemek zor. Lakin ezanın başladığı ilk saniyelerde kalabalıkta radikal bir değişiklik gözlenmiyor. Ezan başladıktan sonra “susmuyoruz, korkmuyoruz, itaat etmiyoruz” şeklinde atılan slogan ise kalabalık tarafından daha önce sık sık kullanılmış. Yani videoda görülen “susmuyoruz” sloganının ezana yönelik bir tepki ile söylenme ihtimali düşük. Yaklaşık iki buçuk dakika süren ezanın tamamını içeren videonun sonlarına doğru ise kadınlar barikatı kast ederek “aç aç aç” diye bağırıyorlar.
Pir Haber Ajansı tarafından YouTube’a yüklenen görüntülerde katılımcıların henüz havanın kararmadığı erken saatlerde aynı sloganı attıkları görülebiliyor. Yine Medyascope Tv’nin yatsı ezanından önce çektiği başka bir videoda da “susmuyoruz susmuyoruz, itaat etmiyoruz” şeklindeki slogan işitiliyor.
A Haber’den Kerim Ulak, ezan sesinin polis barikatının bulunduğu noktadan net olarak duyulduğunu da ifade ediyor. Ayrıca Ulak, sesin İstiklal Caddesi’nin orta kısımlarında yer alan Hüseyin Ağa Camisi’nden geldiğini belirtiyor. Polis barikatının bulunduğu bölgede kaydedilen görüntülerde ezan sesi net olarak duyulsa da sesin Hüseyin Ağa Camisi’nden gelme ihtimali düşük. Caddenin iç kısımlarındaki Hüseyin Ağa Camisi barikata yaklaşık 250 metre uzaklıkta ve etrafında yüksek binalar mevcut. Tersi yönde bulunan Taksim Mescidi ise 100 metre ve görece önünde açık bir alan var.
Kırmızı çember polis barikatının kurulduğu yer. Uzun yeşil çizgi ise kalabalığın bulunduğu bölge
Teyit’in çağrısının ardından, gazeteci Ayşe Hür de saat 20.28’de çekilen bir videoyu paylaştı. Polis barikatına yakın noktada yer alan bir kişinin çektiği videoda “susmuyoruz, korkmuyoruz, itaat etmiyoruz” şeklindeki sloganlar duyuluyor. Dikkatli dinlendiğinde ise videonun 6. saniyesinde ezandaki “Allah-u Ekber” ifadesi işitilebiliyor. Aynı şekilde o sırada “susmuyoruz, korkmuyoruz, itaat etmiyoruz” sloganları atılıyor. Kalabalığın içerisinden çekilen videoda zor bir şekilde duyulan ezan sesi A Haber’in videosuyla karşılaştırıldığında da net bir şekilde örtüşüyor.
A Haber’in paylaştığı ve ezanın başından sonuna kadar kalabalığın görülebildiği video ile Ayşe Hür’ün paylaştığı videodaki sloganların bir noktada eşitlendiğini söylemek mümkün. Nitekim, A Haber’in paylaştığı videonun 12. saniyesinde duyulan “susmuyoruz, korkmuyoruz, itaat etmiyoruz” şeklindeki slogan Ayşe Hür’den gelen videoda da duyuluyor.
Ayşe Hür’ün gönderdiği görüntüleri kaydeden kişinin ise polis barikatının hemen önünde olduğu anlaşılabilir. Videoda yer alan ve bir binanın duvarında asılı sokak tabelası, Google Sokak Görünümleri aracılığıyla arandığında tam olarak polis tarafından caddenin girişine kurulan barikatın yakınında. A Haber’in ulaştığı görüntülerde ezan sesi net olarak duyulurken, aynı saniyelerde Hür’ün gönderdiği slogan atan kalabalığın içinden çekildiği anlaşılan videoda ezan sesi zar zor duyuluyor.
Farklı kadın hakları grupları, iddialar ardından sosyal medyada yaptıkları açıklamalarla, gösteride ezanı protesto gibi bir durumun yaşanmadığını belirtti. 17. Feminist Gece Yürüyüşü imzasıyla yayımlanan açıklamada aşağıdaki ifadeler yer aldı.
Deliller kitlenin ezanı protesto ettiğini göstermiyor
Feminist Gece Yürüyüşü’ne katılan kadınların “ezanı protesto ettiği” şeklindeki iddiaların doğru olduğunu söylemek mümkün değil. Bu uzun yazıda da belirtildiği üzere kadınlar yıllardır İstiklal Caddesi’nde toplanıp, ıslıklarla, düdüklerle bu yürüyüşü gerçekleştiriyorlar. 8 Mart 2019’da henüz akşam olmadan caddede toplanan kadınların akşam ezanında, ezana karşı bir tepki vermedikleri de ortada. Bunlara ek olarak ezanın okunduğu sırada çekilen farklı görüntülerde de yürüyüşe katılan kadınların eylemlerine devam ettikleri anlaşılıyor.
İstiklal Caddesi’nin hemen girişinde bulunan Taksim Mescidi’nden okunan ezan cadde üzerindeki binaların tepesinde daha net olarak duyulsa da eylemcilerin yoğun olarak bulunduğu mescitten uzak noktalarda duyulmamış olma olasılığı da yüksek. Ezan saatlerinin değiştirildiği ve kalabalığın toplanma saatleri hakkında çıkan iddialar ise komplo teorilerinin ötesine geçemiyor. Daha önceki yürüyüşlerde de rahatlıkla ortaya atılabilecek bu tip bir iddianın yerel seçimler öncesinde gerilen ve kutuplaşan siyasi ortamda yeşerdiğinin özellikle altını çizmek gerek.
