Covid-19 salgınıyla mücadele için, hem önleyici (aşılar) hem de iyileştirici (ilaçlar) tedavilerin birlikte cepheye koşulması gerekiyor. Ancak salgının bu aşamasında, koronavirüs tedavisinde kullanılan ilaçlar, yeniden tartışma konusu haline geldi. Hususi olarak Covid-19’a karşı geliştirilen bir ilaç olmadığı için, tedavide farklı hastalıklarda kullanılan bazı ilaçlardan oluşan bir protokol izleniyor. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın tedavi protokolünde yer alan antiviral (favipiravir) ve antimalaryal (hidroksiklorokin - kinin) karması etrafında oluşan şüphe, tedavide işe yaradığı düşünülen antiviral reddini yaygınlaştırınca ortaya bir halk sağlığı sorunu çıktı.
İlacı reddedenlere göre, koronavirüs hastalarının ölümüne aslında virüs değil, ilaçlar neden oluyor. Tedavi protokolünde olan ilaçların kalp krizine neden olduğu da iddia ediliyor. Tedavide kullanılan ilaçların öldürücülüğü iddiası, Kasım ayında meclis gündemine de taşınmıştı.
Tedavi protokolünde olan ilaçlar
Türkiye’de Covid-19 tedavi süreci iki aşamalı ilerliyor: Hastanede tedavi edilenler, evde takip ve tedavi edilen hastalar. Covid-19 tanısı konan ve evde takip edilecek hastaların tedavisine, Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı rehber doğrultusunda başlanıyor ve ilaçlar ücretsiz veriliyor. Tedavide kullanılan ilaçların detaylı raporları da Sağlık Bakanlığı’nın internet sitesinde yer alıyor. Hafif ve ağır Covid-19 hastalarının tedavisinde nasıl yollar izlendiğinin detayları, bakanlığın Erişkin Hasta Tedavisi raporunda da yer alıyor.
Covid-19’un henüz kendine has bir ilacı olmadığından, tedavide kullanılacak ilaçlara bilimsel çalışmaların verilerileri analiz edilerek karar veriliyor. Türkiye’de Covid-19 tedavi protokolünde yer alan ilaçlarda favipiravir ya da hidroksiklorokin etken maddeleri kullanılıyor. Bu ilaçlar koronavirüs hastalarına erken dönemde veriliyor. Daha önce de Sağlık Bakanlığı tarafından koronavirüs hastalarının tedavisinde kullanılan ilaçların nasıl kullanılması gerektiğine yönelik 81 ile ilaç kullanım broşürleri gönderilmişti. Bakanlığın broşürlerinde ilaçların kullanım zamanı ve dozlarına da açıklık getirilmiş.
Bir antiviral olarak favipiravir
Bakanlığın rehberinde yer alan favipiravir RNA virüslerine karşı geliştirilen bir antiviral ve virüsün hücrelerde çoğalmasını engelleyen etkili bir tedavi olarak biliniyor. Antiviraller hastalığın süresini kısaltıp hastalığın komplikasyonlarını azaltabiliyor. Aslında yine bir RNA virüsü olan influenza için (grip virüsü) geliştirilen favipiravir, virüsün kendini kopyalamasının önüne geçmeyi hedefliyor. Daha önce yapılan çalışmalar favipiravirin hafif ve orta dereceli Covid-19 hastalarının, 11 günlük hastanede kalış süresini dört güne indirdiği ortaya koymuştu. Favipiravirin yüksek ateş, öksürük gibi semptomları azalttığı da gözlenmiş.
Türkiye’de koronavirüs tedavisinde Favipiravir etken maddeli birkaç ilaç bulunuyor: Favicovir, Raviran, Convolyn, Loqular, Favira, Favimol. Sağlık Bakanlığı broşürde ilaçların süresinin beş gün olduğunu belirtiyor. İlaç dozları 12 saat arayla alınıyor. Favipiravirden ilk gün sabah ve akşam sekizer tane, devamında ise dört gün boyunca yine sabah ve akşam üçer tane içilmesi gerekiyor. Hamileler ve emziren annelerde kullanılmıyor. Mide, bağırsak ve karaciğer üzerinde hafif yan etkileri olduğu biliniyor.
Kaynak: Sağlık Bakanlığı.
Türkiye’de hastaneye yatan ağır Covid-19 hastalarına verilen bir diğer antiviral ise remdesivir. Ebola virüsüne karşı geliştirilen ilacın Covid-19 hastalarında da olumlu sonuç verdiği düşünülüyor. İlacı alan Covid-19 hastalarının hastanede kalma süresinin 15 günden 11 güne düştüğü gözlemlenmiş. Öte yandan ilacın karaciğer yetmezliği gibi ciddi yan etkilere yol açtığı da söyleniyor.
Hidroksiklorokinin kullanımı tartışmalı
Plaquenil, Korokin, Kinovir, Neuquin gibi hidroksiklorokin etken maddeli ilaçlar, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu bazı ülkelerde Covid-19 tedavisinde kullanılıyordu. Bu ilaçlar da beş gün süreyle, günde 12 saat arayla alınıyor. İlaçların sabah ve akşam birer olmak üzere gün sonunda toplu 10 tablet alınması öneriliyor. Bu ilaç kalp rahatsızlığı ya da ritim bozukluğu olanlarda kullanılmıyor. Herhangi bir yan etki durumununda doktora başvurulması gerektiği de belirtiliyor.
Kaynak: Sağlık Bakanlığı.
Hidroksiklorokinin kullanımı tartışmalı. 1950’li yıllardan bu yana lisanslı olarak piyasada bulunan bu ilaçlar esas olarak sıtma (malaria) ile bazı romatizmal hastalıklarda kullanılıyor.
Salgının başlarında araştırmacılar, hidroksiklorokin etken maddeli ilaçların koronavirüsün hücrelerde çoğalmasını engellediğini düşünmüşlerdi. Küçük çalışma gruplarıyla yapılan bu çalışmalarla, ilacın antioksidan etkisi olduğu, akciğerde biriktiği ve koronavirüsün kılcal damarlara geçişini engellediğine dair bulgular elde edildi. Antiviral özelliğinden dolayı da koronavirüs tedavisinde kullanılmaya başlandı.
Ancak daha geniş çaplı bilimsel araştırmalar hidroksiklorokinin hastalığı yavaşlattığına ve şiddetini azalttığına dair hiçbir kanıt olmadığını ortaya koydu. Hatta The Lancet’ta yayınlanan bir makale ilacın Covid-19 hastaları için zararlı olduğu sonucuna varmıştı. Dünya Sağlık Örgütü, ilaç üzerine yapılan çalışmalarda olumsuz sonuçlar kaydedilince ilacın çalışmalarını Mayıs ayında sonlandırmıştı. Ancak The Lancet’ta yayınlanan araştırmanın yöntemine dair bazı eleştiriler de gündeme geldi. Çalışmada durumu ağır olanlarla, ayakta tedavi görenler karşılaştırılmış; bilimsel bir çalışmada aynı aşamadaki hastalar üzerine yapılması gerektiği belirtiliyor. Makalenin yayınlanmasıyla ortaya çıkan tartışmalar sonucu, araştırmanın yazarları makaleyi geri çekme kararı aldı.
Temmuz ayında yayınlanan bir başka çalışma da ilacın Covid-19 hastalarında ölüm oranını azalttığını söylüyordu. Ancak bu araştırmada ilacın iyileşme olasılığı yüksek hastalara verildiği belirtiliyor. Hidroksiklorokin üzerine devam eden başka çalışmalar da var.
Yani hidroksiklorokinin Covid-19 tedavisindeki etkisi üzerinde halen bilimsel bir konsensus bulunmuyor. Olası ciddi yan etkiler nedeniyle de doktor gözetiminde kullanılması gerektiğinin altı çiziliyor.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, daha önce erken dönemdeki Covid-19 hastalarına verilen ilaca dair olumlu sonuçlar kaydedildiğini açıklamıştı.
Sağlık Bakanlığı 7 Mayıs tarihinde güncellediği Covid-19 Erişkin Hasta Tedavisi rehberinden hidroksiklorokini çıkardı. Güncellenen rehberde tedaviler arasında sadece favipiravir yer alıyor.
Kalp rahatsızlıkları koronavirüs nedeniyle ortaya çıkıyor
Bazı Covid-19 hastalarının kalp krizi nedeniyle hayatlarını kaybetmeleri, bunun sebebinin ilaçlar olduğunu kanıtlamaz. Bilimsel çalışmalar bazı Covid-19 hastalarında, tedavi alsın ya da almasın, kalp hasarının ortaya çıktığını gösteriyor. Virüs doğrudan kalbi tutarak, ciddi komplikasyonlara neden olabiliyor. Bağışıklık sisteminin virüse verdiği aşırı reaksiyon, kalp dokusunu harap edebiliyor. Bu durum kalp ritminde bozukluk, kalp yetmezliği veya ani kalp krizi nedeniyle ölüm gibi sonuçlara neden olabiliyor. Virüsün kalbe verdiği bu zarar, altta yatan hiçbir rahatsızlığı olmayan, hastalığı hafif geçiren koronavirüs hastalarında dahi ortaya çıkabiliyor.
Öte yandan virüsün kanda neden olduğu pıhtılaşmada kalp krizine yol açabiliyor. Yapılan araştırmalar koronavirüs hastalarının üçte birinde pıhtı sebepli kalp krizi, organ yetmezliği gibi sorunlar görülebildiğini ortaya koyuyor. Tam da bu nedenle bazı hastalarda kan sulandırıcı tedaviler de kullanılıyor. Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu üyesi Prof. Dr. Alpay Azap da kalp krizi, inme gibi rahatsızlıklara ilaçların değil, hastalığın kendisinin vücutta neden olduğu pıhtılaşma olduğunu açıkladı.
Şu ana kadar doğrudan ilaca bağlı kalp krizi ya da ölümün bildirilmediği belirtiliyor.
Erken dönemde ilaç kullanımı hastalığın gidişatını belirliyor
İlaçların etkinliğine dair tartışmalar, koronavirüsün neden olduğu ciddi komplikasyonlar ve alınan ilaç sayısının fazlalığı, insanların ilaçlara temkinli yaklaşmasına neden oluyor. Ancak erken dönemde ve doğru dozlarla başlanan ilaç tedavisi uzmanlar tarafından önemseniyor. Alınan ilaçlar yüzde 100 etki göstermese de koronavirüsle mücadelede önemli bir yere sahip. Uzmanlara göre ilaçlar hastalığın ilerlemesini büyük ölçüde engelliyor ve yoğun bakıma geçiş oranını düşürüyor. Tedavi protokolünde yer alan ilaçları kullanmayan Covid-19 hastaları hastalığı daha ağır geçiriyor.
Özellikle antiviral ilaçlar vücuttaki viral yükün çoğalmasını engelleyerek, bağışıklık sisteminin virüs ile mücadele etmesine destek sağlıyor. İlaçların hastalığın seyrine de olumlu etkisi var; erken aşamada kullanılan ilaçların faydası daha net gözleniyor. Dolayısıyla uzmanlar ilaçların kullanımını önemsiyor.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da Türkiye’de bazı illerde ilaç kullanımının az olduğunu, vaka sayısına oranla hastaneye yatışların gittikçe arttığını açıklamıştı. İlaçların kullanımını önemseyen Bakan Koca, hastaneye yatan, yoğun bakıma geçişi olan, cihaza bağlanan ve erken dönemde hayatını kaybedenlerin önemli kısmının tedavisi başlanmayan ve erken dönemde ilacını almayan kişiler olduğunun altını çizdi. Dolayısıyla erken dönemde ilacın kullanılması önemli. İlaçlar kullanılmayınca da hastalık daha ağır seyrediyor.
Diğer ülkelerde hangi ilaçlar kullanılıyor?
Diğer ülkelerin koronavirüs tedavi protokolüne baktığımızda da, etkinliği üzerine bir dizi araştırma yürütülmüş ilaçlar yer alıyor. Bazı ülkelerin 29 Aralık 2020 itibariyle Covid-19 tedavisinde kullandığı bazı ilaçları aşağıdaki tabloda görmek mümkün:
Özellikle ABD, Britanya, Japonya ve Avrupa ülkeleri koronavirüs tedavisinde, romatizmal ve akciğer rahatsızlıklarında kullanılan, deksametazon adlı ilacı solunum desteği alan ağır Covid-19 hastalarında kullanıyor. İlacın etkinliği de Britanya’da yürütülen çalışmalarda kanıtlanmıştı. Aynı şekilde remdesivir de antiviral tedavi olarak ağır Covid-19 hastalarında birçok ülkede kullanılıyor. Bunun yanı sıra İtalya’da evde ve hastanede tedavi altına alınan koronavirüs hastalarına, pıhtılaşma önleyici heparin etken maddeli ilaçlar da veriliyor.
Favipiravir kullanımı ise halen Japonya, ABD ve Güney Kore gibi ülkelerde tartışılıyor. Ülkeler ilacın etkinliği konusunda yeterli veri olmadığı gerekçesiyle tedavi protokollerine favipiraviri dahil etmiyor.
Son güncelleme: Sağlık Bakanlığı'nın hidroksiklorokini rehberinden çıkardığı bilgisi eklendi. 8 Mayıs 2021
