Türkiye’de yıllık enflasyon Ekim ayı itibariyle yüzde 85,51 olarak açıklandı. Enflasyon verileri her geçen ay artarken, Türkiye’nin diğer ülkelerle yapılan ekonomi temelli kıyaslamaları da sık sık gündeme geliyor.
Sosyal medyada ve haber sitelerinde yapılan paylaşımlarda, Türkiye’nin Arjantin’i geçerek Sefalet Endeksi sıralamasında birinci olduğu iddia edildi.
Türkiye’nin birinci sıraya yerleştiği iddia edilen grafikte kıyaslama 10 ülke arasında yapılmış. Listede Brezilya, Arjantin, Güney Afrika, Rusya ve Polonya gibi ülkeler yer alıyor. Grafikte Türkiye’nin neden bu ülkelerle kıyaslandığıyla ilgili bir bilgi verilmemiş. Dahası, verilerin kaynağı ve hangi tarihlerin ele alınarak hesaplandığı gibi bilgiler de tabloda yer almıyor.
Sefalet Endeksi nedir?
Sefalet Endeksi’nin (Misery Index) ne olduğuna ve nasıl hesaplandığına bakarak başlayalım. Endeksi ilk kez ABD’li ekonomist Arthur Okun formüle etmiş. Endeks hesaplanırken işsizlik oranı ve enflasyon rakamları toplanarak bir gösterge oluşturuluyor.
Okun’un oluşturduğu bu endeksi zamanla ekonomist Robert Barro ve Steve Hanke yeniden formüle etmiş ve endekse faiz oranı gibi bazı göstergeler daha eklenmiş.
Sefalet Endeksi = İşsizlik oranı + Enflasyon oranı
Sefalet Endeksi = İşsizlik oranı + Enflasyon oranı + Faiz Oranı - Büyüme Oranı
Peki grafikteki hesaplamaların kaynağı ne ve hangi veriler kullanılarak hesap yapılmış?
Hesaplamada enflasyon ve işsizlik oranları aynı dönemlerden alınmamış
Dünya Rusya ve Ukrayna arasındaki savaşın etkisiyle çalkantılı bir ekonomik süreçten geçiyor. Ayrıca pandeminin de etkileri sürmeye devam ediyor. İşsizlik ve enflasyon da bu çalkantılı süreçten doğrudan etkileniyor.
Grafikteki hesaplamalar, işsizlik ve enflasyon oranları toplanarak yapılmış. Faiz oranı ve büyüme verileri ise hesaba katılmamış. Ancak kullanılan verilerde dünyanın geçtiği çalkantılı ekonomik sürecin getirdiği dönemsel değişikliklerin dikkate alınması gerekiyor. Bu nedenle bu verilerin tek başına bir ülkedeki durumu analiz etmesi de mümkün olmayabilir.
Öncelikle her ülkenin işsizlik ve enflasyon oranları farklı dönemlerde açıklanıyor. Arjantin, Güney Afrika ve Brezilya gibi ülkelerde işsizlik verileri dört çeyrekte açıklanırken, Türkiye’de işsizlik verileri ayda bir açıklanıyor.
Grafikteki hesaplamalar yapılırken de, ülkelerin son açıkladıkları veriler dikkate alınmış. Mesela Türkiye için, Ağustos ayı işsizlik verisi Eylül ayı enflasyon verisiyle toplanmış. Türkiye’nin kıyaslandığı Arjantin’de ise enflasyon verisi Eylül ayından, işsizlik verisi ise Nisan, Mayıs ve Haziran aylarını kapsayan II. çeyrek döneminden alınmış. Arjantin’in henüz III. çeyreğe ait işsizlik verileri açıklanmış değil. Haliyle ülkelerin aynı dönemleri kıyaslanmadığı için ortaya sağlıklı bir karşılaştırmanın çıkması da pek mümkün görünmüyor.
Sefalet Endeksi'nde doğru metodoloji önemli
Türkiye’nin kıyaslandığı ülkelerin enflasyon ve işsizlik verilerine detaylıca bakalım.
Arjantin: Türkiye’nin kıyaslandığı Arjantin’in sefalet endeksi skorunun 89,9 olduğu görülüyor. Bu veri Arjantin’in yüzde 83’lük Eylül ayı enflasyon oranıyla, yılın II.çeyreğine yani Haziran ayında açıklanan yüzde 6,9’luk işsizlik oranı toplanarak elde edilmiş. Ancak III. ve IV’üncü çeyrekte bu rakamlar sefalet endeksinde Arjantin üst sıralara taşıyabilecek seviyeye de ulaşabilir. Bu nedenle endeksi hesaplarken Eylül ayı enflasyonu dikkate alınıyorsa, işsizlik verisinde de III. çeyrek verisi kullanılmalı.
Türkiye: Tabloda Türkiye’nin Sefalet Endeksi skorunun 93,3 olduğu belirtilmiş. Bu verinin hesaplamasında TÜİK’in açıkladığı yüzde 83,45’lik Eylül ayı enflasyonu dikkate alınmış. Fakat kullanılan işsizlik oranı Ağustos ayından. Eğer hesaplama Ağustos enflasyonu ve Ağustos işsizliği şeklinde alınmış olsaydı bu skor 89,81 olacaktı. Bu durumda Türkiye’nin sıralaması da değişebilirdi.
Güney Afrika: Sıralamada üçüncü sırada yer alan Güney Afrika’nın skoru 41,4 olarak verilmiş. Bu veri hesaplanırken yüzde 7,5’lik Eylül ayı enflasyon oranıyla, Ocak, Şubat ve Mart aylarını kapsayan yüzde 33,9’luk I. çeyrek işsizlik verisi toplanmış.
Güney Afrika’da da işsizlik oranları dört çeyrekte açıklanıyor. Bu nedenle eğer Eylül ayı enflasyonu dikkate alınıyorsa, işsizlik verilerinde III. çeyrek verilerinin kullanılması daha sağlıklı bir değer sağlayabilir.
Brezilya: Grafikte yer alan bir başka ülke Brezilya. Brezilya’nın Sefalet Endeksi 16,4 olarak hesaplanmış. Bu skor için, yüzde 7,17’lik Eylül ayı enflasyon oranıyla Nisan, Mayıs ve Haziran aylarını kapsayan yüzde 9,3’lük II. çeyrek işsizlik verisi toplanmış. Bu hesaplama yerine Eylül ayı enflasyonuyla III. çeyrek işsizlik rakamları birlikte ele alınabilirdi ve bu durumda ülkenin Sefalet Endeksi sonucu 15,87 olarak hesaplanabilirdi. 
Hindistan: Tabloda yer alan Hindistan’da ise Eylül ayı enflasyonuyla, Eylül ayı işsizliği toplanarak 13,8 elde edilmiş. Her iki veri de Eylül ayından alındığı için hesaplamada doğru bir yöntem kullanıldığını söyleyebiliriz.
Polonya: Polonya için yapılan hesaplamada, 17,2’lik Ağustos enflasyon verisi dikkate alınmış. Polonya’da işsizlik oranları aylık açıklanıyor. Ağustos ayı işsizliği 5,2’yken Eylül ayı işsizliği 5,1’e düşmüş. Grafikteki hesaplamadaysa Eylül ayı enflasyonu açıklanmasına rağmen Ağustos enflasyonu dikkate alınarak, Ağustos enflasyonuyla, Eylül işsizliği toplanmış. Eğer hesaplama Eylül ayı oranları baz alınarak yapılsaydı sonuç 23 olacaktı.
Macaristan: Listedeki bir başka ülke Macaristan. Ülkenin Sefalet Endeksi puanı 23,8 olarak hesaplanmış. Yüzde 20,1’lik enflasyon verisiyle, yine Eylül ayı işsizlik verisi toplanmış. Macaristan işsizlik oranlarını aylık olarak açıklıyor. Bu sayede ülkenin Sefalet Endeksi’nde aynı aya ait verilerin ele alınması doğru bir hesaplama yöntemi oluşturmuş.
Endonezya: Endonezya’da işsizlik verileri Şubat ve Ağustos aylarında açıklanıyor. Sefalet Endeksi puanı da Ağustos ayı işsizliği ve yine Ağustos ayı enflasyonu dikkate alınarak yapılmış. Aynı aya ait verilerin kullanılması Endonezya’nın Sefalet Endeksi sıralamasında doğru bir hesaplama yöntemi oluşturmuş.
Rusya: Paylaşımdaki grafikte Rusya için hesaplanan sefalet endeksi 17,5. Ülkenin Ağustos ve Eylül verilerine bakıldığında, işsizlik oranının Ağustos’tan, enflasyon oranının ise Eylül’den alındığı görülüyor. Bu sayede 17,5 sonucu elde ediliyor.
Ancak, Eylül ayı verileri dikkate alınarak 13,7’lik enflasyon ve 3,9’luk işsizlik oranı toplanarak 17,6 sonucu elde edilebilirdi.
Rusya’yla ilgili düşülebilecek bir şerhi belirtmekte fayda var. Bu gibi dışarıya daha kapalı ülkelerde açıklanan enflasyon ve işsizlik verilerinin ülkede bir çatışma ortamı da olduğu da düşünülürse ne kadar sağlıklı olabileceği sorusunu akılda tutmak gerek.
Meksika: Grafikte Meksika için doğru bir hesaplama yöntemi kullanılmış. Eylül ayına ait enflasyon verisi ve yine Eylül ayına ait işsizlik oranı toplanarak 12 elde edilmiş.
Türkiye’nin kıyaslandığı bu ülkeler arasında birinci sırada olması olağandışı bir durum değil. Ülkede ciddi bir enflasyon mevcut. Kıyaslandığı Arjantin’de de durum aynı. Fakat hesaplamalar yapılırken doğru bir metodoloji kullanılması önem taşıyor. Bir ülkenin işsizlik verisi Şubat ayından alınırken bir başka ülkenin işsizliğinin Eylül ayından alınarak hesaplanması yanıltıcı sonuçlar ortaya çıkarabiliyor.
Henüz açıklanmayan veriler olsa da, Türkiye G20 ülkeleri arasında Sefalet Endeksi’nde birinci
Türkiye’nin bu listede olduğu gibi, G20 ülkeleriyle kıyaslandığında da Sefalet Endeksi’nde birinci sırada olduğunu söylemek mümkün olabilir. Fakat ülkelerin ortaklaşan verileri dikkate alınarak bir hesaplama yapılmalı.
G20 ülkeleri arasında her ülkenin Eylül ayı enflasyon verileri açıklanmış. Fakat henüz Eylül ayı işsizlik oranını açıklamayan ülkeler var. Örneğin Arjantin III. çeyreğe ait işsizlik verisini 21 Aralık 2022’de açıklayacak. Haliyle Sefalet Endeksi hesaplamasına henüz Eylül ayı işsizliğini açıklamayan Arjantin, Fransa, Suudi Arabistan, Güney Afrika ve Britanya’yı dahil edemiyoruz. Çünkü bu ülkelerde 10 Kasım 2022 itibariyle henüz güncel işsizlik verisi yayınlanmadı.
İşsizlik oranlarında bir ayda yüzde 15-20 gibi büyük değişimler yaşanmasını beklemek elbette mümkün değil. Fakat sağlıklı mukayese yapabilmek ve verilerin doğru yorumlanabilmesi için bu oranlara ihtiyaç var.
Eğer Arjantin ve Türkiye’yi doğru bir zeminde kıyaslamak istiyorsak Haziran verilerine bakabiliriz.
Bu veriye bakıldığında da sonuç değişmiyor. Türkiye Haziran verilerine göre de, Arjantin’i Sefalet Endeksi’nde geçmiş.
Peki Türkiye’nin dünyadaki konumu ne?
Aslında Türkiye’nin bu endekste birinci olmadığı bir senaryo var. Çünkü dünya sıralamasında enflasyonu yüzde 260’ı bulan, Zimbabve gibi ülkeler var. Türkiye’den daha fazla enflasyonu olan ülkeler arasında Lübnan ve Venezüela yer alıyor. Fakat bu ülkelerin veri şeffaflığı çok zayıf. Ülkelerde açıklanan son işsizlik oranları, Aralık 2020 hatta 2018’i bile buluyor.
Çünkü Suriye, Afganistan gibi ülkelerde çatışma ve uzlaşmazlıklar halen devam ediyor. Bu ülkelerden uzun yıllardır da sağlıklı veriler alınamıyor. Bu nedenle yalnızca enflasyon ve işsizlik gibi verilere bakarak, Türkiye’yle ilgili hakkaniyetli bir sonuç çıkarmak zor.
Yani bir sefalet endeksi çıkarılıp bunun üzerinden önerilerde bulunmak gerekiyorsa, metodolojiye özen göstermek gerekiyor.
Sefalet endeksleri, dünya genelinde ekonomistler ve siyasetçiler tarafından kullanılan önemli göstergeler. Ancak hesaplama yapılırken, birbiriyle kıyaslanabilecek verilere yaslanmak gerekiyor.
Türkiye’ye ait resmi veriler dahi, enflasyonun uzun yıllardır şahit olunmamış biçimde yükseldiğini gösteriyor. Üstelik bağımsız araştırmacıların yaptığı araştırmalara göre, ülkedeki enflasyon açıklanan resmi enflasyonun neredeyse iki katından fazla. Ancak Türkiye’nin diğer ülkelere göre ne kadar “sefil” olduğunu ortaya koymak için seçilen yol isabetli değil.
