Covid-19 pandemisi birçok üniversitenin uzaktan eğitim kararı almasına yol açtı. Yaklaşık iki yıl milyonlarca üniversite öğrencisi okullarından uzak kaldı. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, üniversitelerde yüz yüze eğitime 13 Eylül 2021’de başlanacağını açıkladı.
Ardından öğrenciler üniversitelerinin bulunduğu şehirlere geri döndü. Ancak şartlar değişmişti. Bazı bölgelerde yüzde 300’e varan oranlarda artan kira fiyatları yurtlara talebi patlattı; devlet yurtlarına yerleşemeyen öğrenciler ile özel yurt ücretleri öğrenciler için büyük bir problem halini aldı.
Durumu protesto etmek isteyenler ‘Barınamıyoruz hareketi’ ismiyle bir araya gelerek Türkiye’nin farklı illerinde eylemler yaptı. Kira ve yurt fiyatlarındaki fahiş fiyat artışlarına tepki çeken öğrenciler sokaklarda sabahladı.
Siyasiler arasında tartışma
Yurt konusu siyasiler arası tansiyonu da yükseltti. Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu Erdoğan’ı kastederek “Gençleri ya işsiz bırakıyorsun ya yurtsuz” derken, Erdoğan 'yalan kampanyası' yürütüldüğünü söyledi.
Daha sonra Erdoğan 27 Eylül 2021’de resmi Twitter hesabından konuyla alakalı bir video paylaşarak bazı iddialarda bulundu:
- Türkiye’deki kamu yurt sayısı 190’dan 774’e yükseldi ve 182 bin olan yatak kapasitesi 719 bine çıktı
- Türkiye’de kamu ve özel yurt kapasitesi 1 milyonun üzerinde
- Kamu ve özel yurt sayıları Britanya’da 550 bin, Fransa’da 365 bin, Almanya’da 290 bin Hollanda’da 113 bin ve İspanya’da 91 bin
Bu büyüteç yazısında Erdoğan’ın iddialarını yoklamanın yanı sıra, Türkiye ve dünyadaki ülkelerin öğrenci ve yurt sayılarını karşılaştıracak, barınma sorununun kaynağındaki sorunlara ve öğrenci refahına değineceğiz.
Türkiye’deki kamu yurt sayısı ve kapasitesi arttı
Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından 2020-21 dönemi için yayınlanan Milli Eğitim İstatistikleri’nde Türkiye’deki yurt sayılarına da değinilmiş (sf.230). Nitekim AK Parti’nin iktidara geldiği 2001-02 döneminde 190 kamu yurdu varken şu anda sayı 773’e yükselmiş.
Kamu yurtlarının kapasiteleri de artış göstermiş. Kamu yurtlarının 2001-02 döneminde yatak kapasitesi 182 bin olmuş. Ancak verilere göre 2020-21 dönemindeki kapasite Erdoğan’ın zikrettiği 719 bin değil 695 bin 834 olarak kayıtlara geçmiş. MEB’in istatistiklerine göre kamu yurdu ve kapasitesi bir önceki yıla göre düşüş göstermiş. Kamu yurtlarındaki yaklaşık 7 bin 500 yatak azalmış.
Özel ve kamu yurtlarının kapasitesi 1 milyonun üzerinde
Milli Eğitim İstatistikleri incelendiğinde özel yurt sayılarına dair bilgiler de görülebiliyor. Verilere göre 2020-21 döneminde Türkiye’de 4 bin 406 adet özel öğrenci yurdu hizmet veriyor. Bu yurtların yatak kapasitesi 442 bin 245 şeklinde (sf. 227).
Kamu yurtlarının 695 bin 834 olan kapasitesine özel yurtlar da eklendiğinde Türkiye’de toplamda 1 milyon 138 bin 79 kişilik kapasite mevcut olduğu söylenebilir.
Yurt öğrenci oranları ne durumda?
Ancak aslen Türkiye’de yüksek öğretim gören öğrenci sayısı başına yurt kapasitesine bakmak gerek. Kamu yurtlarının yüzde kaçı üniversite öğrencilerine yetiyor sorusunu sorarak bazı yanıtlar üretmeye çalışalım.
Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) bilgi yönetim sisteminden yüksek öğrenim hakkındaki birçok istatistiğe erişmek mümkün. YÖK’e göre 2020-21 öğretim yılında toplam 8 milyon 240 bin 997 öğrenci var. Yüz yüze eğitim gören örgün ve ikinci öğretim öğrencilerinin sayısı; önlisans 931 bin 488, lisans 2 milyon 435 bin 303, yüksek lisans 328 bin 355 ve doktora 106 bin 148 şeklinde. Yani açıköğretim ve uzaktan eğitim gören öğrenciler dışarıda bırakıldığında toplam öğrenci sayısı 3 milyon 801 bin 294 ediyor.
Verilere göre öğrenci sayısının kamu ya da özel yurtlara oranı yüzde 29,9. Yani yükseköğrenim gören her 10 öğrenciden üçü yurtta kalabiliyor.
Sadece kamu yurtları hesaba katıldığında yüzdelik oran düşüyor. 3 milyon 801 bin 294 öğrencinin 695 bin 834 kapasiteli kamu yurtlarına oranı yüzde 18,3 oluyor. Yani başka deyişle tüm kamu yurtları öğrenciler tarafından doldurulduğunda 3 milyon 105 bin 460 öğrenci açıkta kalıyor ya da özel yurtlara yöneliyor.
Diğer ülkelerde durum nasıl?
Britanya: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın videoda adını zikrettiği ülkelerden Britanya’da 2018/2019 öğretim yılında 551 bin yatak kapasitesine sahip özel ya da kamu yurdu var (sf. 9). Son yapılan piyasa araştırma raporlarına göre bu sayı 681 bine çıkmış durumda. Ülkedeki öğrenci sayısı ise 2 milyon 532 bin 400. Yani ülkedeki öğrenci yurt oranı yüzde 27.
Fransa: Fransa’da şimdilik 350 bin öğrenci yatağı mevcut. Ülkedeki öğrenci sayısı 2 milyon 725 bin 300. Öğrenci yurt oranı da yüzde 12,8. Ülkedeki yurtların az olduğuna dair tartışmalar Fransa’da da yaşanmış. Ülke 2011 yılında ülkedeki yurtları ikiye katlama hedefi koymuş ancak şu an için pek bir gelişme yok.
Almanya: Almanya’daki yurt kapasitesi Erdoğan’ın iddia ettiği sayılara yakın. Alman Öğrenci Birliği’ne göre ülkede 314 bin öğrenci kapasitesi mevcut. Ülkede 2 milyon 900 bin öğrenci olduğu düşünülürse öğrenci yurt oranı yüzde 11’e tekabül ediyor.
Hollanda: Küçük Batı Avrupa ülkesi Hollanda’da son verilere göre 122 bin kapasite bulunuyor. Ülkedeki öğrenci sayısı ise 770 bin olarak açıklanmış. Sayılara göre ülkedeki öğrenci yurt oranı yüzde 16 olarak hesaplanabilir.
İspanya: İspanya’da yaklaşık olarak 94 bin kişilik öğrenci yurdu var. Ülkede yurt kapasitesinin 105 bine çıkarılması için çalışmalar devam ediyor. Ülkedeki öğrenci sayısı ise 1 milyon 633 bin 400. Yani öğrenci yurt oranın yüzde 5,8 yapıyor.
Araştırmalar ne gösteriyor?
Farklı kurumlar tarafından yapılan ve öğrencilerin hayatına ışık tutan araştırmalarda da yurt konusuna değinilmiş. Catella tarafından yapılan 2021 tarihli araştırmada Avrupa’daki bazı ülkelerin yurt ve öğrenci oranları hesaplanmış. Aşağıdaki infografikteki gri renkli kutucuklar o ülkedeki öğrenci yurt oranlarını gösteriyor. Tablo incelendiğinde yukarıdaki ülkelerin oranlarıyla benzer olduğunu görebiliyoruz. Türkiye araştırmaya dahil edilmemiş.
Şimdi gelelim bu rakamları anlamlandırabilmek için gerekli asıl göstergeye. Üniversite öğrencileri yetişkin vatandaşlar ve normal şartlarda barınmak için ev kiralayabilirler. Bir ülkede yurtların yeterliliği ya da barınma sorunu olup olmadığını tartmak için, öğrenci refahı ile yurtların öğrenci ağırlama oranı arasındaki dengeye bakmak gerek. Bir diğer deyişle, öğrencilerin müreffeh, haliyle yurt talebinin düşük olduğu yerlerde, oranların düşük olması olumsuz bir gösterge olmayacağı gibi, aksi de geçerli: Yurtların öğrenci ağırlama oranının görece yüksek olması, ortada bir barınma sorunu olmadığı anlamına gelmiyor.
Avrupa'da öğrenim görmekte olan üniversite öğrencilerinin yaşam koşulları ile ilgili veriler toplayıp karşılaştırmalı analiz yapan Eurostudent’a ait “Social and Economic Conditions of Student Life in Europe” başlıklı rapor 2018-2021 yılları arasında öğrencilerin hayatlarına dair veriler sağlıyor.
Araştırmaya göre (sf. 229) Avrupa’daki ülkeler arasında konaklama için yurtları en çok tercih eden öğrenciler yüzde 45 ile Türkiye olmuş. Türkiye’deki öğrencilerin yüzde 31’inin aileleriyle birlikte kaldığı ortaya çıkmış. Yurtları tercih eden öğrencilerin Avrupa ortalaması ise yüzde 17.
Yurtlar öğrenciler için refah göstergesi mi?
Öğrencilerin finansal durumlarını gösteren Eurostudent tablosunu da inceleyelim. Seçili ülkeler arasında öğrencilerin en çok finansal zorluk çektiği ülke büyük bir farkla Türkiye. Ülkemizdeki öğrencilerin yarısından fazlası finansal zorluk çekiyor.
Öğrencilerin aylık maliyetlerinde de benzer bir durum söz konusu. Verilere göre öğrencilerin aylık maliyetleri en yüksek olan ülke Türkiye. Yani Türkiye, kendinden daha az öğrenci yurtlarına sahip ülkelerden kötü durumda. Öğrencilerin yurtları var ancak harcayacak paraları yok ve aylık maliyetleri epey fazla.
Türkiye’de yurtların öğrenci sayısını kapsama oranı görece yüksek olsa da, toplam kapasite öğrenci refahının düşük olmasından dolayı yetersiz kaldığından, veriler bir barınma sorununun varlığına işaret ediyor. Tanıklıklar da bunu destekliyor.
Yakından tanıklık: Cemaat yurtları diğer yurtlardan 10 kat daha ucuz
Bu yıl üniversiteyi kazanarak İstanbul’a gelen öğrencilerden biri de Burak. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Adalet Meslek Yüksekokulu’nun en yeni öğrencilerden. Burak’a devlet yurdu okul başladıktan dört hafta sonra çıkmış. Yerleşmeye hak kazandığı devlet yurdu ise fakültesine iki vesait uzaklıkta. Bu yüzden devlet yurduna gitmek yerine fakülte yakınlarındaki yurtları araştırmış. Yürüme mesafesindeki bir yurdu gözüne kestirip görüşmeye gittiğinde, bir cemaate ait olduğunu fark eden Burak, fiyatlarınsa ucuz olduğunu ifade ediyor. Yurdun 10 aylık fiyatı bin 800 TL. Yani ay hesabıyla 180 TL. Ancak dini pratiklere katılma ve cemaatle beraber hareket etme gibi şartları varmış.
Burak şu anda başka bir özel öğrenci yurdunda kalıyor ve yılda 15 bin TL ödüyor. Yani ilk görüştüğü yurdun neredeyse 10 katını. Yakın zamanda devletin öğrenim kredisine başvuracağını söyleyen Burak, zorlaşan hayat koşullarını hafifletmek için de burs başvuruları yapmış.
