Avrupa ülkelerindeki seyahat kısıtlamaları birbir kalkarken ve AB genelinde uygulanabilecek aşı pasaportu tartışmaları son dönemece girmişken Türkiye’deki Alman Dışişleri Temsilciliği’nden 26 Mayıs’ta bir açıklama yapıldı. Almanya, Türkiye’den gelişlerde kısıtlamaların en yoğun olduğu dönemlerinde bile herhangi bir denetime tabi olmayan gri, yeşil ve siyah pasaportlulardan artık bir belge ile durumlarını açıklamalarını istiyordu.
Yurtdışında bir kamu hizmeti sebebiyle ilgili kurumundan “hizmet damgalı” pasaportu bulunanlar için pasaportlarının veriliş nedenlerini ülkeye girişte ayrıntılı olarak beyan etmelerini gerektiren bu değişikliğe giden yolda Türkiye’de pek çok olay meydana geldi. Teyit olarak “gri pasaport skandalı” ve diğer iddialara ilişkin internet üzerindeki açık kaynaklardan ulaşabileceğimiz tüm bilgileri bir araya getirerek meseleye derli toplu bakmaya çalıştık.
Gri pasaport iddiaları nasıl ortaya çıktı?
Nisan ayının başında Malatya’dan gri pasaport, yani hizmet pasaportu vesilesiyle Almanya’nın çeşitli şehirlerine 43 kişinin kaçırıldığını söyleyen haberler gündeme geldi. Haberlerde, Yeşilyurt Belediyesi aynı derneğe üye bu kişileri “Çevreye Duyarlı Bireyler Yetiştirmek” projesi kapsamında Almanya’ya götürmüştü.
Gelişmeler üzerine valilik olayla ilgili bir inceleme başlattı ve hemen ardından bir de açıklama geldi: “2019, 2020 ve 2021 yıllarında belediyeler ile sivil toplum kuruluşları arasında imzalanan protokollere istinaden 5682 sayılı Pasaport Kanunu'nun 14. maddesinin (b) fıkrasına göre gerçekleştirilen Hizmet Damgalı Pasaport işlemleri...” Bu detaylar olayın arka planına dair resmi bilgi olarak okunabilir.
Valiliğin açıklaması, gündemi iyice köpürttü. Sonrasında farklı mecralarda gazetecilerin Almanya’ya kaçan kişilerle yaptıkları söyleşilere yer verildi. Yaşananın Malatya Yeşilyurt Belediyesi’ne özgü olmadığı, Türkiye’nin dört bir yanından gelen “Almanya’ya gitme” öyküleriyle netleşmişti. İçişleri Bakanlığı 19 Nisan’da altı belediye hakkında soruşturma başlatıldığını söyledi. Yeşilyurt Belediyesi’nde bazı çalışanlar görevden uzaklaştırıldı. İçişleri Bakanlığı'nın soruşturması daha sonra 29 belediyeye genişletildi ve üç mülkiye müfettişi görevlendirildi.
Gri pasaportla Almanya’ya gitmenin tek yolu yok
Peki bu nasıl mümkün oldu?
Pasaport Kanunu’na göre gri pasaportlar, diplomatik pasaport verilemeyen kişilere resmi görev amacıyla veriliyor. Gri pasaportlar görev harici amaçlarla kullanılamıyor ve görev süresi bitiminde iade edilmeleri gerekiyor. Pasaport hakkında son karar yerelde belediye meclislerinde.
Avrupa’ya çeşitli projelerle gitmiş ve bir daha geri dönmemiş kişilerin farklı bölgelerden ve farklı mekanizmalar yardımıyla yurtdışına çıktıkları söylenebilir. Nitekim soruşturma kapsamında, Avrupa Birliği değişim programları kapsamındaki projelerle Almanya’ya gidenler olduğu görülmüş.
Dönelim Malatya’ya… Olaya ilişkin Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) milletvekili Veli Ağbaba, Malatya’da kaçırılan kişilerin listesini 15 Nisan’da Twitter hesabından paylaştığı bir video ile açıkladı. Peki listedekilerin sosyal medyadaki hareketlerinden ipuçları elde edebilir miyiz?
Almanya’ya götürülenlerin izini sosyal medyadan sürmek
Ağbaba’nın paylaştığı listede, gidenlerin çoğunun Bingöl’den olduğu görülüyor. Medyaya yansıyan haberlerde Almanya’ya gidişi organize ettiği söylenen Ersin Kilit ve ailesi de Bingöllü.
Öncelikle Ağbaba’nın listelerindeki isimlerin arasında akrabalık ilişkileri olup olmadığını anlamamız gerekiyordu. Almanya’ya kaçırılanlar basına ilk günlerde sadece Malatya’da yaşananlar yansıdığı için ilişkili olabilirdi. Eğer böyleyse bu isimler sosyal medya hesaplarında da bağlantılı olabilirlerdi.
Tüm bu isimleri Facebook, Instagram, Twitter ve hatta LinkedIn üzerinden tek tek araştırmaya başladık. Pek çok isme ait açık profillere erişilemiyor, ama ulaşabildiklerimizi şöyle sıraladık:
Listede üçüncü sırada yer alan 4 Eylül 1995 doğumlu E.A.’nın Facebook adresine ulaşılabiliyor. E.A.’nın Kasım 2020’de paylaştığı bir fotoğrafta Almanya’nın Heidelberg şehrindeki bir köprü görülüyor. Yine aynı listede 27. sırada yer alan şahsın Facebook’taki yerleşim yerini “Köln’e” çevirdiğini görebiliyoruz. Ancak Heidelberg ve Köln arasında 250 kilometreden fazla mesafe var.
Listede dikkat çeken bir diğer isim ise Leyla Sonkur. Sonkur'un adı 2012’de Güneydoğu’da gerçekleşen bir silahlı saldırıda yaralanan üç kişi arasında geçiyor. Bir süre hapis yatmış. Sonkur’un adına son olarak İnsan Hakları Derneği’nin hazırladığı raporlarda rastlıyoruz.
1981 doğumlu M.O.’nun sosyal medya hesaplarında memleketinin Bingöl olduğu ve Köln’de yaşadığı görülüyor. Kilit soyisimli pek çok kişiyle arkadaş. Mesela, yine Kilit soy ismine sahip R.K. da Oldenburg’ta yaşıyor.
Yeşilyurt’ta yaşananların ardından kaçanlarla yapılan söyleşilerde, Münih, Nürnberg, Köln, Hamburg, Hannover gibi farklı şehirlerde gittiklerini beyan etmişler. Bu kişileri takip etmeyi zorlaştırıyor. Yani sorun, tek bir ilçeden Almanya’nın tek bir şehrine gidilmesinden ibaret değil. HaberTürk’ten Sevilay Yılman’ın gidenlerden biriyle yaptığı söyleşi de bunu doğrular nitelikte. Bingöl’den 2019’da Hamburg’a giden H.B., yaklaşık 6 bin euro karşılığında “Çevreye Duyarlı Bireyler” isimli uydurma bir projeye başvurmuş. Sözcü’den İsmail Saymaz’ın konuştuğu kişiler de 6-20 bin euro arasında değişen ücretler ödeyerek Şanlıurfa, Bingöl ve Malatya’dan Almanya’daki projeleri gerekçe göstererek belediyeler aracılığı ile “gri pasaport” almış.
22 Nisan’da DW Türkçe’den Nevşin Mengü’ye konuşan E.A.’nın avukatı, müvekkilinin Elazığ’da yaşamasına rağmen Yeşilyurt Belediyesi üzerinden pasaport başvurusu yaptığını söylüyor. Müvekkili bu olanağı Elazığ’da çevresinde konuşulanlardan duymuş. Kişi aracılarla iletişime geçmiş ve üç hafta sonunda Malatya’ya gidip gri pasaportunu teslim alması istenmiş.
Otobüsle İstanbul’a geldikten sonra Çekya Almanya sınırına kadar başka bir otobüsle devam etmiş. Pasaport kontrolü sonrası Hannover, Hamburg, Köln ve Nürnberg yakınlarında otobüslerden indirilmişler. Alman NDR haber ajansının ulaştığı bilgilere göre, son aylarda 200 Türkiye vatandaşı Çekya Almanya sınırından gri pasaportla ile geçmiş.
Almanya Ocak ayından beri gri pasaportluların peşinde
Konu Almanya’da da gündeme geldi ve Alman Sol Parti Federal Meclis Milletvekili Gökay Akbulut bir soru önergesi verdi. Önergeye verilen yanıtta, Almanya devletinin bir süredir gri pasaportla ülkeye girenlerin bildiği yazıyordu. Soru önergesine hükümet tarafından verilen cevabı Artı Gerçek’e açıklayan Akbulut, Bavyera Eyaleti’nin 25 Ocak’tan beri Almanya’ya Türkiye’den gri pasaportla gelen bazı kişiler hakkında “insan kaçakçılığı” şüphesiyle soruşturma yürüttüğünü söylüyor. Yani Almanya, yaşananların bir süredir farkındaydı. DW Türkçe'nin sorularını yanıtlayan Weiden in der Oberpfalz Başsavcısı Gerd Schäfer, gri pasaportlarla ilgili 2020 sonundan itibaren yürüttükleri bir soruşturma olduğunu doğruluyor. Başsavcı soruşturmanın şimdilik 30 kişiyi kapsadığını, bunlar arasında Türkiye'ye davetiye gönderenlerin bulunmadığını söylüyor.
Türkiye'den bazı yetkililerin de meseleden önceden haberdar oldukları söylenebiliyor. 24 Nisan’da da Hannover’deki Türkiye Konsolosluğu’nda görev yapan iki diplomatın, gri pasaportlarla ilgili usulsüzlük fark edildiğinden merkeze çekildiklerine dair bir haber medyada yer aldı. Teyit’in ulaştığı diplomatlar bilgi vermek istemediklerini belirtti.
Almanya’ya gidenlerle Nürnberg Belediye başkanının görüştüğü iddiası
Gri pasaportlu kişilerin Almanya’da otobüslerden indirildiği yerler arasında Nürnberg’in bulunduğu belirtiliyordu. Nürnberg Belediye Başkanı’yla görüşüldüğüne dair Bavyera meclisinde soru önergesi de verildi. Bavyera Yeşiller Partisi’nden eyalet milletvekili Cemal Bozoğlu, Türkiye’den çıkış mühürleri olmamasına rağmen Alman makamlarının kaçışa nasıl göz yumduğuna dair bir soru önergesi verdiklerini dile getiriyor. Soru önergesine verilen cevaba göre ise Münih Polis Departmanı iddiaları araştırmak için iltica ettiği öne sürülen isimlere ulaşmaya çalışacağını ve Türkiye’de kamu görevi icra ettiklerine dair belge isteyeceğini, belgesi bulunmayanların iadesi için yasal süreç başlatılacağını belirtmiş.
Bozoğlu’nun eyalet yetkililerinden edindiği bilgiye göre Hannover’e giden grup Almanya’da önce Nürnberg’de otobüslerden inmişler. Nürnberg Belediyesi Teyit’in sorularına halen cevap vermedi.
Hannover’e getirilmek istenenlerle ilgili soruşturma başlatıldı
Almanya’daki son hukuki süreci yürüten Hannover Eyaleti savcısı Thomas Klinge, “Söz konusu 53 kişi için bazı projelere katılma ve 90 gün Almanya’da kalması amacıyla vize başvurusunda bulunmuş. Bu kişilerin 46’sı Almanya’ya gelmiş. Söz konusu projelerin hayata geçirilmediğini tespit ettik. Gelen 46 kişiden beşi ise Almanya’ya iltica başvurusunda bulundu. Diğerleri hakkında hiçbir bilgi yok” diyor. Almanya’ya gidenlerle yapılan bir başka görüşmeden, gri pasaport öncesinde normal bir vize başvurusu yaptıkları anlaşılıyor. Kişiler Sözcü'den Ali Gülen’e gri pasaport alma sebeplerinin “vize alamamaları” olduğu cevabını vermiş.
Klinge’in soruşturması kovuşturmaya dönmüş durumda ve ana isim Ersin Kilit. Almanya’ya Türkiye’den “insan kaçırma iddiası” ile başlatılan dava dosyasında, Kilit’in bunu kurduğu şirket üzerinden gerçekleştirdiği belirtiliyor.
Kilit isimler ve Mega Kilit GmbH hakkında bilinenler
İddiaya konu olan şirketin adı Mega Kilit GmbH. Opencorporates ve Northdata gibi şirket bilgisi aranabilen açık kaynaklardan şirketin 29 Nisan 2016’da Hannover’de Yılmaz Polat tarafından kurulduğunu anlıyoruz. 9 Haziran’da Hüseyin Kilit’in ve 10 Ocak 2018’de de Zeynep Kilit isminin genel müdür sıfatıyla dahil olduğu görülüyor. Yılmaz Polat, Hüseyin Kilit genel müdür olunca, Hüseyin Kilit de 22 Mayıs 2018’de de genel müdürlük görevinden ayrılmış. Yani şirketin aktif tek genel müdürü Zeynep Kilit.
Şirket, yemek ünitelerinin işletilmesi, satış makinelerinin kurulumu, televizyonların ve diğer elektrikli cihazların onarımı gibi işler yapıldığı söylenerek kurulmuş.
Northdata’da Mega Kilit şirketiyle bağlantılı Hazime Kilit, Yılmaz Polat, Zeynep Gökçe ve Hüseyin Kilit isimleri var. Yılmaz Polat ve Hüseyin Kilit önceden çalışan isimler. Aktif olarak yer alan kişilerse Hazime ve Zeynep Kilit. Zeynep Kilit’in bağı olan bir şirket daha var. Nord Bau Kilit GmbH. Bu şirketin de Ahmet Olgun ve Mario-Celal Resit Selmani’yle bağı olduğu görülüyor. Nord Bau Kilit GmbH Ocak 2018’de Ahmet Olgun tarafından kurulmuş. Yani bu iki şirketi birbiriyle bağlayan isimler var.
Fakat tüm bilgiler ve isimler arasında Ersin Kilit ismi yok. Mega Kilit GmbH’nin Google Maps’te konumuna bakabiliyoruz. Çıkan iki sonuçta da şirkete ait bir bina ya da tabela yok. Bir apartman dairesi şirket adresi olarak kullanılmış olabilir.
Yani doğrudan Ersin Kilit adına olmasa da, akrabaları Almanya’da 2016 yılından beri şirket işletiyor. İddiaların odağındaki isim ise Ersin Kilit, çünkü belediyelerle olan bağı kuran kişi olduğu belirtiliyor. Şirketin kurumsal amacıyla, belediyelerle yapılan projeler birbiriyle bağlantılı değil. Projeler çevre konuluyken, şirket elektrik cihaz onarımı gibi işlerle uğraşıyor.
Birçok belediye de Kilit’in projeleriyle bağlantılı halde
Mega Kilit GmbH ve Malatya Yeşilyurt Belediyesi arasındaki bağı 2020 yılında görebiliyoruz. 4 Şubat 2020’de Belediye Meclisi’nde alınan kararla proje kapsamında Hannover gezisi düzenleneceği bilgisi var.
Projenin Türkiye’deki ayağı ise Malatya Kişisel Gelişim Dünyası Derneği. Derneğin başkanlığını Sait Aytekin yapıyor. Aytekin, 45 kişilik listede yer alan isimlerden haberdar olmadığını, bu isimlerin AK Partili Yeşilyurt Belediyesi aracılığıyla kaydedildiğini ve onlara güvendiği söylemiş. Yani Aytekin’in iddiasına göre bu isimler belediye tarafından yurtdışına çıkabilmeleri için usul gereği derneğe kaydedildi.
Nord Bau Kilit GmbH şirketinin Tokat Erbaa Belediyesi’yle bağına da 2020 belediye meclis kararında rastlanıyor. Kararda, Almanya’dan gelecek davet doğrultusunda Erbaa Muhtarlar Derneği ile yapılan protokol dahilinde 53 kişinin Nord Bau Kilit tarafından karşılanacak bir proje işbirliği ziyareti yapılacağı bilgisi var. Teyit, konuyla ilgili derneğe ulaştı, ancak konunun belediyeye sorulmasını ve bilgileri olmadığını söylediler.
Bir başka temas, “Çevreye Duyarlı Bireyler Yetiştirmek Projesi” kapsamında Van Tuşba Belediyesi’yle. 7 Ocak 2021 tarihinde alınan meclis kararında 55 kişinin Yeni Baskilliler Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği ile birlikte Nordbau-Oldenburg GmbH & Co Tannenkrugstrabe şirketinin düzenlediği projeye katılacağı belirtilmiş. (Yeni Baskilliler Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği Tuşba’da olan bir dernek değil. Dernek Malatya’da.)
Nordbau-Oldenburg GmbH & Co Tannenkrugstrabe ile Kilit ailesine ait Nord Bau Kilit GmbH birbirinden farklı şirketler. İlk şirkete dair bilgiler internette aratıldığında, eski binaların tadilatını yapan, yalıtım ve onarım işleriyle uğraşan bir şirket olduğu anlaşılıyor. Nord Bau Kilit GmbH ile bir ilgisi yok. Yani belediye meclis kararında “Nordbau” ile başlayan şirketler karıştırılmış. Bu bilgiyi doğrulayan ise, Nordbau-Oldenburg GmbH & Co Tannenkrugstrabe’nin yaptığı açıklama. Şirketin resmi sitesinde yer alan açıklamada, Türkiye’yle hiçbir ilgilerinin olmadığı ve yasal yollara başvuracakları belirtilmiş.
Tıpkı Van Tuşba’da olduğu gibi aynı durum Bingöl Karlıova Belediyesi’nde de yaşanmış. Artı Gerçek’ten Remzi Budancir imzalı haberde Karlıova Belediyesi’nin 6 Ocak 2021’de alınan meclis karar metni bulunuyor. Kararda, yine Yeni Baskilliler Eğitim Kültür ve Dayanışma Derneği ve Nordbau-Oldenburg GmbH & Co Tannenkrugstrabe şirketi görülüyor. Fakat Nord-Bau şirket ismi bu belgede de yanlış kullanılmış. Gidecek olanlar ise belediye meclis üyesi beş kişi. Ancak bu kişilerin Almanya’ya hiç gitmediği biliniyor.
Adı geçen isimlerden biri, A.O. Diğer meclis üyesi isimler, Y.D., S.Y., M.K. ve M.Ka. Teyit, sosyal medya aracılığıyla M.K.’ya ulaşmayı denedi, M.K. Almanya’ya gidememelerinin nedeninin il nüfus müdürlüğünün pandemi dolayısıyla toplu pasaport verilmeyeceğini söylemesi olduğunu belirtti.
“Çevreye Duyarlı Bireyler Yetiştirmek” adlı proje kapsamında Hannover’a görevli gönderme kararı alınan bir başka belediye de Kızılcahamam Belediyesi. Belediyenin Ağustos ayı meclis toplantısında Almanya’nın Aşağı Saksonya Eyaleti Hannover Büyükşehir Belediye Başkanlığı’nın 6 Temmuz 2020 tarihinde Kızılcahamam Belediyesi’ne bir yazı gönderdiği, tüm masrafların Hannover Belediyesi tarafından karşılanacağı söylenmiş.
Olayla ilgili ismi geçen diğer belediyeler ise şöyle: Elazığ Arıcak Belediyesi, Ordu Korgan Belediyesi ve Şanlıurfa Hilvan Belediyesi.
Ali Ayrancı kim ve bağlantıları neler?
Bingöl ili ve Kilit ailesinin bağının ulaştığı bir isim daha var: Ali Ayrancı. Bingöl’ün 2014-2019 yılları arasında Servi ilçesi belediye başkanlığını yapan Ali Ayrancı, beldeler kapanınca Bingöl Belediyesi Destek Hizmetleri Müdürlüğü’nde işe başlamış. Ayrancı’yla ilgili iddialar İmar Müdürlüğü’nde çalıştığı yönündeydi ancak, Bingöl Belediyesi Twitter hesabından bir açıklama yaparak iddianın asılsız olduğunu söyledi. Ayrancı, 2018 yılında AK Parti’den milletvekili aday adayı da olmuş. Almanya’daki şirket üzerinden insan kaçakçılığı yaptığı iddia edilen Ersin Kilit, Ayrancı’yı belediye aracılığıyla Almanya’ya geldiğinde tanıdığını söylüyor. Almanya ya da diğer Avrupa ülkelerine kaçan kişilerin de beyanı Ali Ayrancı isminin organizasyonda başrolde olduğu yönünde.
Ali Ayrancı’yla adı birlikte anılan bir isim de 27. dönem AK Parti Bingöl milletvekili Cevdet Yılmaz. CHP Bingöl İl Başkanı Ali Aktaş, Ayrancı’nın bu işleri Cevdet Yılmaz’ın yeğeni Reşat Yılmaz adına yaptığını iddia ediyor. Yılmaz ailesiyle Ayrancı arasındaki ilişkinin izleri, Bingöl’deki açılış ve toplantılarda görülüyor. Aralarında insan kaçakçılığıyla ilgili bir ilişkiye açık kaynaklarda rastlamak güç.
CHP Ordu Milletvekili Mustafa Adıgüzel, Ordu’nun Ulubey ilçesi belediye meclisi kararıyla 53 kişinin Kilit'in şirketi üzerinden Hannover'a gittiğini belirten belgelerin görüntülerini paylaştı. Ulubey Belediye Başkanı alınan kararı doğruladı, ancak kişilerin yurt dışına çıktıkları bilgisini reddetti. Burada da yine Kilit'in şirketlerinin isimlerini görmek mümkün. Kilit ve bağlantılı bulunduğu kişilerin tek bir bölgeyle sınırlı olmadığını, pek çok belediyeyle benzer yöntemlerden bağ kurduğu söylenebilir.
Yine aynı kişilerle bağlantılı olduğu söylenen Bursa'daki olaylar hakkında Bursa Büyükşehir Belediyesi bir açıklama yaptı. Belediye, başsavcılık tarafından 2019'da başlatılan soruşturmada böyle gezilere katılan “143 kişi” hakkında iddianame düzenlenerek dava açıldığı bilgisini paylaştı. Belediye yargılama süreci devam etmekle birlikte, geçen aylarda konuyla ilgili idari soruşturma da başlatıldığını söyledi.
“Bir iki daire başkanını onore olsunlar diye gönderdik”
Olayların sıkça basına yansımasının ardından Bursa Büyükşehir Belediyesi Başkanı Alinur Aktaş, 21 Mayıs’ta gazetecilerle bir araya geldiği bir sırada kentten gri pasaportla yurtdışına iltica iddialarına ilişkin “2010 yılında da 2013-14 yıllarında da bu vardı. Folklor ekipleri, dans toplulukları, spor kulüpleri giderlerdi. Listeler bize gelmiş. Biz de otobüse vereceğimiz üç şoförün ismini eklemişiz. bir iki daire başkanı ya da şube müdürünü de onore etmek için göndermişiz. Benim yazdığım isimlerden bir tanesi bile geri dönmemezlik yapmadı” ifadelerini kullandı. Aktaş’ın sözlerinden bazı belediyelerde uygulamanın olağanlaştığını algılayabiliyoruz.
Olaya sebep olan etkinlikler ve “davetiye” meselesi
SODEV’in 2020 tarihli araştırmasına göre, Türkiye’de gençlerin yarısından fazlası geleceğini yurtdışında görüyor. Türkiye’de genç işsizliği Nisan 2021 itibariyle yüzde 26,9 seviyesinde. Türkiye tekrarlayan aralıklarla kitlesel yargılamaların yaşandığı bir ülke ve adil yargılanma hakkının ihlali sıklıkla AİHM kararlarına konu oluyor. Türkiye’de herhangi bir eğitimi ya da birikimi olmayan birinin AB’den vize alması kolay değil ve AB göçmen politikasını her yıl daha da sertleştiriyor. Alman Göçmen Yasası’na göre geçerli iltica gerekçelerinden birine sahip olmayanlar, bu haktan yararlanamıyor.
Bütün bu şartlar, insan kaçakçılığı için uygun bir zemin ve geniş bir talep yaratıyor. Almanya ile Türkiye’nin tarihi epey eskiye giden yakın ilişkileri ve Almanya’daki mevcut Türkiyeli göçmen varlığı da, ülkeyi insan kaçakçılığının popüler hedefi haline getiriyor.
Gri pasaportla ülke içinde bulunanların ise pasaport süresince herhangi bir başvuru yapıp yapmadıklarına dair bir bilgiye şu an için ulaşılamıyor. Bavyera eyaletinin Ocak 2021’de o zamana kadar bu yolla ülkeye giren 200 kişinin bilgisine sahip olup olayın peşine düşmesi ve Hannover savcısının soruşturmasındaki ifadelerinden sadece beş kişinin şimdiye kadar yasal prosedürü izlediği belirtiliyor.
Nitekim NDR’ye yansıyan bilgilere göre, gri pasaport düzenlenebilmesine olanak veren “sahte davetiyeler” Almanya’daki şirketlerce gönderilmiş. Her eyalet için davetiye prosedürleri farklı olsa da, eyaletlerin internet sitelerinden davetiye edinmenin Almanya’da bulunan biri için zor olmayabileceğini anlayabiliyoruz.
Davetiyeler, "yurtdışına çıkış bileti” işlevi görüyor denebilir. Örneğin Almanya’daki kamu ya da özel sektörde gerçekleşecek herhangi bir etkinlik için davetiye alınabiliyor ve bu davetiyeler sonrası gri pasaport başvurusu gerçekleştirilebiliyor.
Savcılık Hannover'de şirketi bulunan Ersin Kilit’in sahte etkinlikler düzenleyerek yüksek sayıda başvuru yaptığını belirtiyor. Almanya’da bir sivil toplum kuruluşunda görev yapan Umut Çorlu, Teyit’e davetiyelerin dernek, vakıf ya da hayır işi yapan şirketlerce kolayca çıkarılabildiğini söyledi.
Proje çalışanları yurtdışına çıkabiliyor
Belediyelerin yürüttüğü projelerin bir kısmının Erasmus+ hareketliliği kapsamında olduğu biliniyor. Türkiye’de de Ulusal Ajansı’nın yürüttüğü projeler kapsamında kamu kurumları, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşları, çalışanlarını değişim programlarına gönderebiliyor. Masraflar Avrupa Komisyonu’ndan karşılanıyor ve başvuru için Ulusal Ajans’ın sitesindeki teklif çağrılarının takip edilmesi gerekiyor.
Erasmus+ projeleri içinde yeşil (hizmet) pasaportu olmayan kamu görevlilerinin, gri pasaport alması gerekiyor. Başvuru formunda “diğer hususlar” diye bir başlık var; bu başlıktaki maddelerden, gri pasaportların spesifik tarihleri kapsayabileceği, özel işlerde kullanılmasının sorumlusunun da “il emniyet müdürlükleri” olduğu yazıyor. Yani suiistimal takibini yapması gereken kurum, emniyet müdürlüğü, dolayısıyla İçişleri Bakanlığı.
Olayların alevlendiği hafta bir televizyon programına katılan İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, “Sekiz ay önce bir valimizden uyarı aldık. 2016, 2018 ve 2020’de uyarı yazıları gönderdik. 2018’den bugüne hizmet pasaportuyla yurtdışına çıkan 109 bin kişiden pasaport süresi biten ve dönmeyen 804 kişi var. Valilerce reddedilen 4 bin 456 başvuru var” dedi. Yani bakanlık da usulsüz yurtdışına çıkışların farkındaydı.
Bakanlığın internet sayfasında Türkiye’de her bir pasaport türünden kaç kamu görevlisi ve kamu görevlisi olmayan vatandaşın yararlandığına dair bir veriye ulaşılamıyor. Konu Veli Ağbaba’nın verdiği araştırma önergesinde sorulmuş.
Yurtdışıyla personel değişimi sadece Eramus+ kapsamında gerçekleşmiyor. Örneğin 2016’da Avrupa Birliği Bakanlığı, “Kentler ve Belediyeler Hibe Programı” adında 5 milyon euroluk hibe programı başlatmıştı. Bu hibe programına başvuran yerel yönetimler personellerini ve diğer çalışanlarını belirli sürelerde görev kapsamında Avrupa ülkelerine gönderebiliyorlardı. Toplam kaç kişinin bu projelerden yararlanarak yurtdışına götürüldüğüne dair bir veri de yok.
Gerçekleşmiş projeler var
Bu, değişim programlarının tamamının kötüye kullanması demek olmasa da, İsmail Saymaz’ın Sözcü’de yayımlanan bir yazısında, belediye projeleriyle Van'da Tuşba, Elazığ'da Baskil, Arıcak ve Akçakiraz ilçelerinin de kaçakçılık işlevi gördüğü öne sürülüyordu.
Görüşme sırasında belediye başkanının aktardıklarından, Akçakiraz Belediyesi'nin 2019’un Kasım ayında, meclis tutanaklarına da geçtiğine göre "Almanya ve Türkiye arasında köprü oluşturmak amacıyla" Göçmenler Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği ile 1 Kasım 2019'da işbirliği protokolü imzalandığı söyleniyordu. Belediyenin internet sitesinden eski projelere ulaşılamıyor.
Ancak örneğin aynı yazıda geçen Geleceğimizi Çöpe Atmayalım adlı proje kapsamında Almanya'nın Bremen şehrinde çevre ve atık çalışmalarını yerinde görmek ve incelemek amacıyla ikisi belediyede görevli toplamda 48 kişinin 24-30 Kasım 2019'da ağırlandığı da söyleniyordu. Adı geçen, Cittaslow Türkiye’nin (Yavaş Şehirler Türkiye) de sahip çıktığı uluslararası bir proje. Yani bu yöntemle, gerçekten hayata geçirilen başarılı projeler de var ve suiistimal nedeniyle yöntemin lanetlenmesi buradan elde edilen sosyal faydaya da zarar verebilir.
İçişleri Bakanlığı’nın açıklamasında altı belediye hakkında daha soruşturma başlatıldığı bilgisi bulunuyordu. Bu belediyeler, Balıkesir Gömeç, Adıyaman Gölbaşı, Burdur Yeşilova, Yozgat Yerköy, Şanlıurfa Suruç ile Ordu Korgan.
Bu belediyelerden biri olan Gömeç Belediyesi’nde yurtdışına Makedonya, Ohrid’te gerçekleşen bir Uluslararası Kış Festivali Kültür Organizasyonu üzerinden gidildiği görülüyor. 5 Ocak 2021’de belediye meclisinde alınan kararda Gömeç Belediyesi Halk Dansları ekibinin 30 Ocak ile 2 Şubat 2021 tarihleri arasında hizmet pasaportu ile çıkışına izin verilmiş. Gömeç Belediye Başkanı, yurtdışına çıkış işlemlerinin bir seyahat acentesi üzerinden yapıldığını söylüyor, ancak bu acentenin ismi verilmemiş. Bahsedilen Uluslararası Kış Festivali Kültür Organizasyonu’yla ilgili ne Makedonca ne de Türkçe aramalarda bir bilgiye rastlanıyor.
Benzer olaylar
Bavyera Yeşiller Partisi’nden eyalet milletvekili Cemal Bozoğlu kaçışın Bavyera’daki etkilerinin bununla sınırlı kalmadığını belirtiyor. Bozoğlu Hannover’de gündeme gelen olaydan sonra Ceylanpınar’dan Münih’e gelen bir grup sporcu olduğundan bahsediyordu. Bu sefer de Şanlıurfa’nın Ceylanpınar Spor Kulübü'nden Münih Türk Gücü Spor Kulübü davetlisi olarak 37 kişilik bir grup “Spor Kardeşliktir” projesi kapsamında Münih’e gelmiş. Avrupa Postası isimli internet sitesinde Şanlıurfa Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’nün proje için 37 kişiye hizmet damgalı pasaport verilmesine dair karar yer alıyor.
Tunceli’deki bazı Alevi derneklerinden bazı kişiler de, Almanya’ya proje kapsamında gri pasaportla götürülmek istenmiş. Ali Ekber Yurt olayı araştırınca ve hatta Diyanet İşleri Başkanlığı'na konuyu açınca, konu Dışişleri Bakanlığı’na kadar gitmiş. Gidenlerin hepsinin kalıp kalmadığına ilişkin bir bilgi bulunmuyor. Tunceli’den gazeteci Ferit Demir’in belirttiğine göre, Tunceli Savcılığı 2018’den beri yürüyen ilgili soruşturmayı, 13 Ocak 2021’de “kovuşturmaya yer olmadığı” sebebiyle sonlandırmış. Savcılık, giden 20 kişinin geri dönmediğini saptamış.
Olayların son olarak gündeme gelmesi ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, bazı belediyelerin kamu çalışanı olmayan kişilere, hizmet pasaportu ile yurtdışına çıkışını sağlaması ve bu kişilerin birçoğunun yurda dönmemesi üzerine 81 valilik aracılığı ile tüm il ve ilçe belediyelerine gönderdiği genelge ile oldu. Genelge ile pasaport kanununda üstü belirtilen yurtdışından gelen etkinlik davetlerine katılım için onayın belediyeler değil, bakanlık tarafından verileceği söyleniyordu.
Dışişleri Bakan Yardımcısı Yavuz Selim Kıran’ın basın açıklaması, bazı ülkelerden gri pasaportluların iltica taleplerinin kabul edilmemesinin talep edildiğini belirtmiş. Demek ki tek ülke Almanya da değil.
Sorun sadece “gri pasaport” mu?
Tüm bu sürecin ardından CHP’den Seyit Torun 18 Mayıs’ta İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun cevaplaması istemiyle verdiği bir soru önergesiyle sorunun aslında gri pasaport ile sınırlı olmayabileceğine dair iddialarda bulundu. Torun, Irak başta olmak üzere pek çok ülke vatandaşının ticaret, sağlık, turizm amaçlı seyahatler için Türkiye’de 60 gün süre ile bulunabilmelerine olanak veren “C1 Vizesi” ile ilgili Türkiye’ye gelen Iraklıların da yasadışı bir biçimde geri dönmediklerini iddia etti: “C1 Vize kolaylığının istismar edildiği, insan kaçakçılığı amaçlı kullanıldığı ileri sürülmektedir. Bu iddialar doğruysa, tersine insan kaçakçılığı boyutunda yeni bir skandalla karşı karşıyayız demektir.” C1 Vizesi özellikle turizm sektörü için önemli.
Gri pasaport mevzusunun sonu gelecek gibi değil. Son olarak 3 Haziran’da Veli Ağbaba, MHP'li Adana Karataş Belediyesi'nin “mehter takımını” sebep göstererek yurtdışına insan kaçırdığını iddia etti. Ağbaba, paylaştığı Mülkiye Müfettişi imzalı belge ile gri pasaportla yurtdışına çıkan 30 kişiden 20'sinin geri dönmediğini açıkladı.
Konuyla ilgili yasama organına yansıyanlar, haberler ve yetkililerin açıklamaları gösteriyor ki, Malatya’da yaşanan istisna değildi. Ana yollar kapalı olduğundan arka sokaklara sapmaya hazır ciddi bir kitle ile bu kitle üzerinden kâr elde etmek isteyenler, uzun zamandır var.
