Türk Lirası’nın son yılların en büyük değer kaybını yaşadığı dönemi geride bırakıyoruz. Kasım 2017’de 3.80 - 3.90 bandında olan Amerikan Doları’nın 26 Kasım 2018 itibariyle karşılığı 5.26 Türk Lirası. 13 Ağustos 2018’de 7.11 ile zirveyi gören dolar kurundaki yükseliş, enflasyonun yıllar sonra çift hanelere çıkıp yüzde 24-25 bandına oturması gibi gelişmelerin hayatı pahalandırıp alım gücünü etkilediği ise muhakkak. Bu gelişmelere paralel olarak artan benzin fiyatları da sosyal medyada yapılan paylaşımlarda kendine bolca yer buldu. Bu paylaşımların bir kısmını da Türkiye’deki benzin fiyatları ve benzindeki vergi miktarlarının diğer ülkeler ile karşılaştırıldığı paylaşımlar oluşturuyor. Bu konuda teyit.org’a ihbar olarak gönderilen ve sıkça paylaşılmış örnekleri alım gücü ve vergilendirme üzerinden inceledik.
Bu iddialardan en çok ses getireni, Naklen Haberler Life adlı bir Facebook sayfasına 20 Haziran 2018’de yüklenen ve 3.2 milyondan fazla görüntülenen, 41 binden fazla da paylaşılan bir video. Videoda, asgari ücretin 858 Euro olduğu İspanya’da benzinin litresinin 1,19 Euro olduğu ve asgari ücretle 32 litrelik bir depo benzinin yaklaşık 22 defa doldurulabildiği, Türkiye’de ise bu miktarın yalnızca 8 olduğu oyuncu Umut Oğuz tarafından iddia ediliyor.
Depo yerine litre üzerinden ifade edersek, videodaki benzin fiyatına göre 2018 itibariyle brüt asgari ücretin 858 Euro olduğu İspanya’da, bu miktarla 715 litre benzin alınabiliyordu. 11 Kasım 2018 itibariyle İspanya’da benzinin litresinin 1,32 Euro olduğu düşünülürse bu sayının 650 litreye gerilediği söylenebilir. Brüt asgari ücretin 2.029 TL olduğu Türkiye’de ise bu parayla 20 Kasım 2018 itibariyle 317 litre benzin alınabiliyor. Bu sayı, İspanya’da bir asgari ücretlinin alabileceği benzin miktarının yarısından daha az. Dolayısıyla oyuncu Umut Oğuz’un videoda bahsettiği farkın doğru olduğu söylenebilir.
Bu iddiaya binaen Avrupa Komisyonu’na bağlı EuroStat’ın sunduğubrüt asgari ücret miktarlarının yardımıyla çeşitli Avrupa Birliği (AB) ülkelerindeki benzin fiyatları ile Türkiye’deki benzin fiyatlarını asgari ücrete oranlayarak karşılaştırdık. Hem OECD’nin hem de EuroStat’ın sunduğu asgari ücretlerin brüt olması ve kimi ülkelerin güncel net asgari ücret miktarlarına güvenilir kaynaklar üzerinden ulaşılamaması bu tercihin sebebi. Her ne kadar brüt asgari ücret ile net asgari ücret arasındaki fark ülkeden ülkeye değişse de alım gücü açısından belli bir fikir verebileceği söylenebilir.
Karşılaştırma AB’de asgari ücretin geçerli olduğu ve benzinin en pahalı ve en ucuz olduğu 10’ar ülkeyi kapsıyor. İtalya, Kıbrıs, Finlandiya, Norveç, İzlanda, Danimarka ve İsveç gibi ülkelerde resmi bir asgari ücret olmadığı için bu ülkeler değerlendirmeye alınmadı.
Kimi Avrupa ülkelerinde asgari ücretle Türkiye’dekinden 3 kat fazla benzin alınabiliyor
Görülebileceği üzere, asgari ücretin benzin alım gücü hususunda Türkiye, Bulgaristan dışında listedeki bütün AB ülkelerinin gerisinde. Özellikle Hollanda, Fransa, İrlanda, Birleşik Krallık, Almanya, Belçika, Lüksemburg gibi müreffeh ülkelerdeki brüt asgari ücret oranlarıyla Türkiye’den en az üç kat daha fazla benzin alınabildiği görülebiliyor.
Asgari ücret haricinde de Bloomberg’in “depoyu doldurmanın gerçek bedeli” adında, benzinin “satın alınabilirliğinin” ölçüldüğü bir çalışması bulunuyor. 61 ülkenin karşılaştırıldığı bu çalışmada günlük ortalama gelirin ne kadarının benzine harcandığı da hesaplanmış. Bu çalışmaya göre, 1 litre benzin alabilmek için ortalama bir Türk vatandaşı, 120.85 TL olarak hesaplanan günlük gelirinin yüzde 5.19’unu gözden çıkarmak zorunda. Bu miktar, benzinin satın alınabilirliği açısından Türkiye’yi 61 ülke arasında 52. sıraya yerleştiriyor.
Bütün bu hesaplamalar Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in -son dönemde teyit.org’a sıkça ihbar olarak gönderilen- Avrupa’nın en ucuz benzininin Türkiye’de olduğu iddiasına da ışık tutuyor. Türk Lirası’nın döviz karşısında yaşadığı değer kaybı sonucu Türkiye’de benzin AB ülkelerinden ucuz hale gelse de alım gücü açısından Türkiye’nin AB ülkelerinin oldukça gerisinde olduğu söylenebilir. Doğruluk Payı’nın Dönmez’in açıklaması hakkında yaptığı ve benzinin alım gücüne göre pahalı olduğu sonucuna ulaştığı bir analiz de bulunuyor.
A Haber dizel fiyatlarını TL cinsinden aktardı
Yine bu doğrultuda 20 Kasım 2018 tarihinde Akşam Ajansı programında, saat 20.38’den itibaren A Haber’de Belçika, Almanya ve Fransa’daki benzin fiyatlarındaki artışa yer verildi.
Bu artışı Türk Lirası cinsinden gösteren tablo da ana fikir açısından yanıltıcı bir özellik taşıyor diyebiliriz.
Yukarıda belirtildiği gibi, bu ülkelerde alım gücü Türkiye’ye göre daha yüksek ve brüt maaş esas alındığında bu ülkelerin asgari ücretli bir vatandaşı, asgari ücretli bir Türk vatandaşının 3 katından fazla benzin alabiliyor.
19 Kasım 2018 itibariyle dizel fiyatlarına bakıldığında Türkiye’deki dizelin litre fiyatı 1.06 Euro. Pek çok Avrupa ülkesine göre oldukça düşük. Ancak Avrupa ülkelerinde brüt asgari ücretle geçinen bir kişinin alabileceği dizel miktarıyla Türkiye’de asgari ücretle geçinen biri karşılaştırıldığında fark oldukça fazla.
Türkiye’deki asgari ücretlilerin oranı Avrupa’nın neredeyse 4 katı
Vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl teyit.org’a yaptığı açıklamada, asgari ücret ve vergilendirmeye ilişkin dikkat edilmesi gereken noktanın ülkelerde asgari ücretle geçinenlerin oranı olduğunu belirtti;
“Ülkelerdeki vergi yükü önemli olmakla birlikte Avrupa kıyaslamasında ücret geliri elde edenler içerisinde asgari ücret alanların Avrupa ülkelerindeki ortalamasının oranı yaklaşık yüzde 10. Türkiye'de ise asgari ücretle çalışanların oranı yaklaşık yüzde 40’larda. Bu çok daha önemli bir gösterge. Bu konuda Avrupa'da birinciyiz. Şöyle bir şekilde ifade ediyorum bunu, hava durumunu aktarırken belirtilir, bir ölçülen sıcaklık vardır bir de hissedilen sıcaklık. Bu durum da aynı böyle: bir ölçülen vergi yükü var bir de hissedilen vergi yükü var. Türkiye'de başka vergiler daha ödüyor insanlar. Bizde dolaylı vergiler çok yüksek. Örneğin, OECD ülkelerinde dolaylı vergi ortalaması toplam vergi gelirlerinin yüzde 35'i iken bizde yüzde 67,1. Neredeyse iki katı. O yüzden ücret gelirleri içerisinde kaç kişinin asgari ücretli olduğu vergi yükünün nerede toplandığı kadar önem arz etmekte.”
Bingöl’ün de bahsettiği ücret geliri elde edenlerin içerisinde asgari ücret alanların Avrupa ülkelerindeki ortalamasına Eurostat’ın verilerinden ulaşılabiliyor.
Venezuela bir istisna oluşturuyor
teyit.org’a ihbar olarak gelen başka bir paylaşımda da Türkiye’de 1 litre benzin parasıyla Venezuela’da 164 litre benzin alınabileceği iddiasında bulunulmuş. Bu iddianın 2013’tenberidolaşımdaolduğugörülebiliyor. 2013 yılında Venezuela vatandaşları dünyanın en ucuz, Türkiye vatandaşları ise dünyanın en pahalı benzinini kullanıyordu.
12 Nisan 2013 tarihinde Türkiye’de 1 litre benzin yaklaşık 2,6 Amerikan Doları, Venezuela’da ise yaklaşık 0,015 Amerikan Doları idi (1 galon = 0,058 $ ve 1 galon = 3,78541 lt). Dolayısıyla Türkiye’deki 1 litre benzin parasıyla yaklaşık olarak 173 litre benzin alınabiliyordu. Bugün, Türk Lirası’nın geçen yıllar içerisinde yaşadığı değer kaybı ile 1 litre benzin yaklaşık 1.18 dolar seviyesine gerilemiş durumda. Venezuela’nın para birimi Bolivar’ın yaşadığı olağandışı değer kaybı sonucunda teorik olarak 1 dolar karşılığında 3.5 milyon litre benzin alınabilir. Dolayısıyla Venezuela’yı, benzin fiyatlarının karşılaştırılabileceği bir ülke olarak addetmek 2018 yılı itibariyle mümkün gözükmüyor.
Dünyadaki petrol rezervlerinin yaklaşık yüzde 20’sini barındıran Venezuela, bu konuda birinci sırada. Fakat mevcut ekonomik kriz sebebiyle tıpkı diğer tüketim ürünleri gibi benzin konusunda da kıtlığın yaşandığı ülke, olağanüstü bir hiperenflasyon döneminden geçiyor. Enflasyonun yüzde 830 bin olduğu ve fiyatların ortalama her 26 günde bir ikiye katlandığı ülkenin para birimi Bolivar’ın ne kadar değer kaybettiğini, Reuters fotoğrafçısı Carlos Garcia Rawlins, gündelik tüketim ürünlerini ve bunları satın almak için gereken banknot miktarlarını fotoğraflayarak göstermiş.
Bir kilo domates almak için gereken Bolivar miktarı
