Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği verilerine göre önemli bir kısmı yasal olarak “geçici koruma” statüsüne sahip 4 milyona yakın kayıtlı mülteci ile Türkiye dünyada en fazla mülteciye ev sahipliği yapan ülke. Türkiye’yi Kolombiya, Pakistan gibi ülkeler izliyor.
Ülkelerindeki iç savaş nedeniyle göç eden Suriyelilerin yanı sıra Afganistan ve Irak gibi ülkelerden göçmenler de Türkiye’de. Türkiye’ye İran üzerinden gelen Afgan göçmenler son günlerde kamuoyunda tartışma konusu oldu. Afganistan’dan göç zaten uzun yıllardır var olan bir olgu. Siyasi çalkantılar ve çatışmalarla bağlantılı olarak ortaya çıkan göç hareketinin Taliban’ın Afganistan yönetimini tamamen ele geçirmesiyle birlikte artabileceği öngörülüyor.
Afganlar Taliban’ın kendilerini hedef alacağı endişesinin yanı sıra işsizlik ve güvencesizlik gibi nedenlerle de ülkelerinden göç etmek zorunda kalıyor. Yani göçe zorlayan nedenler arasında güvenlik ve ekonomik kaygılar başta geliyor. Dolayısıyla bu göç hali bir insani kriz. Afganlar bu durumu “Yaşamak için kaçmak zorundayız” sözleriyle açıklıyor. 2001 yılında ABD’nin işgaliyle başlayan süreçte bugüne kadar ülkede organize silahlı çatışmalarda en az 200 bin kişi yaşamını yitirdi.
Türkiye’de mültecilere yönelik algı nedeniyle siyaset ve toplumda kutuplaştırıcı sonuçlar ortaya çıkabiliyor. Bu konu etrafındaki tartışmalar zaman zaman göçmenlere karşı nefret söylemini körükler hale de gelebiliyor. Sosyal medya da göçmenleri hedef alan bu nefret söylemine zemin hazırlayabiliyor.
Bazı yaygın paylaşımlarda Afgan göçmenlerin güncel görüntülerini gösterdiği iddiasıyla videolar da yer aldı. Görüntülerde bir doğruluk payı vardı. Ancak bu görüntüler ya güncel değillerdi ya da Afganlarla bir bağlantısı yoktu. Dolayısıyla yanıltıcı yönlere sahiptiler.
Göçmen karşıtı söylemleri besleyen bu iddiaları derledik.
İddia 1: Videonun 2021 yılında Türkiye’ye gelen Afgan mültecileri gösterdiği iddiası
Sosyal medyada Türkiye’ye geldikten sonra İstanbul Moda’da Taliban bayrağı açan Afganistanlı göçmenleri gösterdiği iddia edilen videonun güncel olduğu iddia edildi.
Ancak video güncel değil. 2020 yılında çekilmiş olan video İstanbul Zeytinburnu sahilinde toplanan bir grup Afganı gösteriyor. 2020’de çok sayıda gazete ve sosyal medya hesabından video ile ilgili paylaşımlar yapıldığı görülüyor. Video TikTok’da şu an aktif olmayan khudyenazarakmal25 adlı kullanıcı tarafından kaydedilmiş. Ayrıca videoda yer alan kişilerin olduğu bir fotoğraf da paylaşılmış.
Videonun güncel olduğu iddiasıyla yayılması üzerine İstanbul Emniyet Müdürlüğü de 2020 tarihli olduğu ve görüntülerde yer alanların sınır dışı edildiği yönünde açıklama yayınladı.
İddia 2: Ayasofya Camii’nde Taliban bayrağı açıldığını gösteren görüntülerin güncel olduğu iddiası
Ayasofya’da aynı bayrakla kaydedilen videonun da güncel olduğu iddia edildi.
Ancak bu bayrak açma videosu da 2020 yılından. Hatta İstanbul Zeytinburnu sahilindeki video ile aynı dönemde gündeme gelmişti. Ayasofya’nın camii olarak ibadete açılması da Temmuz 2020’deydi. Yine Ayasofya'nın önünde de aynı beyaz bayrağın açıldığını gösteren fotoğraflar yer alıyor.
İki videoda da yer alan bayrakları, Taliban’ın bayrağıyla karşılaştırdığımızda benzerlikler görülebiliyor. Bayrakta büyük kısımda Arapça İslam inancında yer alan kelime-i tevhid yazıyor. Alt kısmında ise Peştuca Taliban’ın resmi olarak kullandığı isim olan Afganistan İslam Emirliği yazıyor.
İddia 3: Videonun jandarma eşliğinde Türkiye’ye giren Afgan göçmenleri gösterdiği iddiası
Sosyal medyada paylaşılan bir diğer videoda ise Afgan göçmenlerin jandarma ekipleri eşliğinde Türkiye’ye sokulduğu iddia edildi. Videoda yüzlerce kişinin valizleriyle ilerlediği görülüyor.
Videonun 12. saniyesinde jandarma aracı görülüyor. Ayrıca yine video boyunca siren sesleri de duyuluyor. Ancak videodaki kişiler Türkiye’ye giriş yapan Afganlar değil. Videodan aldığımız kesitlerle tersine görsel arama yaptığımızda Suriyelilerin ülkelerine yaptıkları bayram ziyaretlerini gösteren benzeri videolarla karşılaşıyoruz. Anahtar kelimelerle arayarak bulduğumuzda da Temmuz 2021’de yapılan bayram ziyareti videolarına rastlıyoruz. Videoları karşılaştırdığımızda ilgili yerin Hatay’ın Reyhanlı ilçesindeki Cilvegözü Gümrük Kapısı olduğu anlaşılıyor. Ayrıca diğer videolardan da görüleceği üzere Jandarma buranın güvenliğini sağlamak için bulunuyor.
Afgan göçmenler ise Türkiye’ye genellikle İran sınırından geçiş yapıyor.
Beri yandan Suriyelilerin bayram ziyareti için ülkelerine gitmesi de Türkiye’de tartışma konusu. Ancak “Bayramlaşma İzni” 1999 yılından beri uygulanıyor; TBMM ve Fransız Hükümeti arasında 1921 yılında imzalanan, Türkiye ve Suriye sınırlarını belirleyen anlaşmaya dayanıyor. Bunun yanı sıra Suriyelilerin bayram tatili için ülkelerine gitmesi, ülkeleri ile bağlarının koparılmaması için de önemseniyor. Bu durum gönüllü dönüşler için zemin sağlıyor.
Nisan 2022'de alınan kararla Suriyelilerin bayram izinlerine kısıtlama getirildi.
