19 Temmuz 2019’da Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren yasa değişikliklerinin 20. maddesi yurtdışı çıkış harcının 15 TL’den 50 TL’ye çıkmasını kapsıyordu.
18 Mart 2022 itibariyle harç bedelinin yüzde 200 zamla 150 liraya çıkarılması ile tartışma yeniden gündeme geldi.
Yasa değişikliğinin ardından birçok sosyal medya kullanıcısı tepkisini paylaştı.
15 Eylül 2019’da medyada yer alan haberlerde İstanbul Havalimanı’nda hayata geçen pilot uygulamaya göre artık yurtdışı çıkış harç pullarının havalimanlarındaki Hazine ve Maliye Bakanlığı görevlilerinden değil, otomatik makinelerden alınabileceği bilgisi bulunuyor. Bu düzenlemeyle yurtdışına çıkmak isteyen Türk vatandaşları kredi kartı ile de söz konusu harcı ödeyebilecekler.
Uygulamanın hayata geçmesinin ardından Teyit’e ihbar olarak gönderilen bir gönderide ise dünya üzerinde sadece Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin vatandaşlarından yurtdışına çıkışları esnasında harç pulu benzeri bir vergi aldığı iddia edildi.
Pek çok ülkede benzer uygulamalar mevcut
Farklı ülkeler, turistler ve yurtdışına çıkacak vatandaşları için vergi benzeri uygulamaları uçak biletlerine yansıtıyorlar. Ayrıca vergi benzeri uygulama bulunan ülkelerin çoğu sadece kendi vatandaşlarından değil, o ülkeye girip çıkan herkesten aynı vergiyi alıyor. Türkiye’deki uygulama gibi (yurtdışına çıkarken alınan bir harç pulu uygulaması) yurtdışına çıkış vergisi alan ülkeler ise İran ve Filipinler. İki devlet de sadece kendi vatandaşlarından yurtdışına çıkış vergisi alıyor.
Vergi benzeri düzenlemeler kimi ülkelerde özel kanunlarla belirlenebildiği gibi kimi ülkelerde vergi benzeri uygulamalarla uçak biletleri fiyatlarına yansıtılıyor. Örneğin Kamboçya, Çin, Hong Kong, Kosta Rika, Küba, Suudi Arabistan, Tayland gibi ülkelerde vergi uçak bileti fiyatına ekleniyor.
Biletlere yansıyan vergi benzeri ücretlerin hesaplanması usulü birbirinden farklı olabilir. Çünkü her ülkenin kendine özgü bir vergi sistemi bulunuyor. Bir ülkenin almaya karar verdiği vergiyi başka bir ülke almayabilir. Biletlere eklenen ekstra ücretlerin değişikliğinin bir sebebi de her havalimanın farklı bir ücret talep etmesi.
Britanya, İrlanda gibi ülkelerde çıkış parası “tax” olarak sayılırken Avustralya’da bu ücretin ismi “charge” (ödemek durumunda kaldığınız para). Biletlere yansıyan farklı kavramlar olsa da hepsini “vergi benzeri ücret” kavramı altında toplayabiliriz.
IMF’nin (Uluslararası Para Fonu) 2006’da yayımladığı bir rapora göre ülkeler arası değişen bu ücretlendirmenin sebeplerinden biri farklı vergi sistemleri. Ayrıca IMF raporunda bilete eklenen “dolaylı vergiler”in ülkeler için ileriye dönük gelir getirmesi anlamına gelebileceğini, bilete eklenmeyen vergilerin ise vatandaşlar tarafından çeşitli hukuki süreçlerle ortadan kaldırılabileceği bilgileri de bulunuyor. Yani ülkelerin çoğunun yurtdışına çıkış ücretlerini bilete yansıtmaları ekonomileri için daha risksiz ve yararlı bir yöntem.
İran ve Filipinler’de Türkiye’dekine benzer bir uygulama mevcut
Radio Free Europe’da yer alan bir habere göre 2017’de İran vatandaşlarından aldığı yurtdışına çıkış vergisini tek çıkış için 60 dolara yükseltti. Twitter’da bir kullanıcı dört kişilik bir ailenin yurtdışı seyahati sırasında 267 dolar ödemek durumunda kaldığını belirtmiş. İran’dan başka ülkeye seyahat eden yolcular, “khorooji” denen bu vergiyi Minali Bank şubelerine giderek bir form doldurup ödüyorlar. Yani verginin alınması yurtdışına çıkmadan önceki süreçte tamamlanmak zorunda. Çeşitli sebeplerden seyahat edemeyenler ise verdikleri parayı sonradan geri alabiliyorlar.
Washington D.C.’de bulunan Filipinler Büyükelçiliği’nin internet sitesinde yer alan bilgilere göre, Filipinler’den başka bir ülkeye seyahat etmek isteyen ülke vatandaşları da benzer bir vergi veriyorlar. Filipinler Seyahat Vergisi şu an için 1,620 Filipin Pesosu yani yaklaşık 35 dolar. Çıkış vergisi havalimanlarında ödenebiliyor.
Filipinler, adı geçen vergi dışında ülkeye giren her kişiden ayrıca bir ücret daha alıyor. Manila’daki Ninoy Aquino Uluslararası Havalimanı’ndan yolculuk eden “herkes” 750 peso (yaklaşık 17 dolar) ödemek durumunda. Tripadvisor üzerinden bazı kullanıcıların paylaştığı gönderilerde de vergi karşılığında Türkiye’dekine benzer bir pul verildiği görülebiliyor.
Filipinler’de birinci sınıf bilet sahibi olanlar ekonomi sınıfı bilet sahiplerinden farklı bir vergi ödüyorlar. Filipinler devletinin internet sitesinden tüm bu farklı uygulamaların fiyat listesine ulaşılabiliyor.
Bu bilgilerden yola çıkarak İran ve Filipinler’in Türkiye’deki harç pulunun benzeri yurtdışına çıkarken benzer bir vergi verme yöntemine sahip olduğunu söyleyebiliyoruz.
Farklı ülkelere seyahat ederken ödeyeceğimiz vergiyi nasıl tespit ederiz?
Travel Update isimli internet sitesinde yer alan bir yazıda Britanya, Almanya, İspanya, İtalya, Fransa ve İrlanda gibi Avrupa ülkelerine seyahat eden yolcuların bu ülkelerden çıkışta ödemek durumunda kaldıkları vergi benzeri ücretlerin oranlarından bahsediliyor. Adı geçen ülkelere gitmek isteyen yolcular bilet aldıklarında birbirinden çok farklı vergiler ödüyorlar.
Örneğin Britanya'da uçak biletlerine sadece yolcu vergisi, yolculuk servisi ücreti eklenirken İtalya’da bagaj parası, bagaj güvenlik parası, yolcu güvenlik parası, yolculuk servisi ücreti, şehir vergisi ve biniş vergisi ödenmek durumunda. Tüm Avrupa ülkelerinde bu vergiler havalimanından havalimanına değişiklik gösteriyor. Söz konusu değişikliğin sebebi her havalimanının büyüklüğüne ve transit noktası olup olmamasına göre giderlerinin farklı oluşu.
Yazıda ayrıca Avrupa’da havalimanı ve ülkelere göre bilet alındığında ödenmek durumunda olan vergi benzeri ücretler de karşılaştırılmış. Aşağıdaki grafiklerin ilkinde havalimanı bazında ikincisinde ise ülke bazında vergi oranlarının karşılaştırmasını görebilirsiniz. İngiltere’nin her iki grafikteki verilere göre ülkeye gelen yolculardan en fazla vergi alan ülke olduğunu söyleyebilmek mümkün.
ITA Software’de yer alan bilet seçim ekranından gitmek istediğiniz ülkenin bir havalimanını seçtiğinizde hem havayolu şirketlerinin bilet fiyatlarının bir karşılaştırmasını görebiliyorsunuz hem de bir bileti seçtiğinizde çıkan fiyat üzerinden gitmek istediğiniz ülkenin istediği vergileri görebiliyorsunuz. Böylece bir uçak bileti satın alırken ödediğiniz ücretin ne kadarı vergiye gidiyor takip edebilirsiniz.
Açılan ekrandan gitmek istediğiniz havalimanını seçin ve aratın.
Farklı fiyat seçeneklerinden size uygun bileti seçtikten sonra toplam miktarın üzerinde sıralanmış vergileri görebilirsiniz. Yukarıda İstanbul Havalimanı’ndan Tokyo’daki bir havalimanına seyahat etmek istediğinizde ödemek zorunda kaldığınız vergi miktarını görebiliyorsunuz.
Farklı ülkelerde farklı yasal düzenlemeler mevcut
Vergi benzeri düzenlemeler kimi ülkelerde özel kanunlarla belirlenebildiği gibi kimi ülkelerde vergi benzeri uygulamalarla alınan uçak biletleri fiyatlarına yansıtılıyor demiştik. Strait Times isimli haber sitesinde bu konuda ayrıntılı bilgiye ulaşmak mümkün. Japonya’ya uçak bileti almak istediğimizde bilette yer alan “Japan International Tourist Tax” (Japonya Uluslararası Turist Vergisi) dikkat çekiyor. Bu vergi “sayonara” vergisi olarak geçiyor ve 1000 yen (53 TL). Aynı haberde pekçok ülkedeki uygulamalara da yer verilmiş. Örneğin Kamboçya, Çin, Hong Kong, Tayland gibi ülkelerde de vergi uçak bileti fiyatına ekleniyor.
US Credit Card Guide isimli internet sitesinde verginin bilet fiyatlarına yansıtıldığı Hong Kong’da hesaplamanın nasıl yapıldığı ayrıntılı bir biçimde aktarılmış. Bilet satın alma ekranından ülkeye giriş yapmak isteyen bir yolcunun 120 Hong Kong Doları ödemek durumunda olduğu bilgisi bulunuyor. Transit (aktarmalı) uçuşlarda da Hong Kong’dan geçen yolcular aynı miktarı ödemek zorundalar. Fakat transit uçuşunuz varışınız ile aynı gün içerisinde ise söz konusu vergiyi ödemek durumunda değilsiniz.
Jamaika, Japonya, Malezya, Bangladeş ve Mısır’da ise bu ülkelerden geçen “herkes” yurtdışı harcı ödemek durumunda.
Malezya’da Temmuz 2019 itibariyle yurtdışına çıkışlarda ödenen ücret gidilmek istenen ülkeye göre değişiklik gösteriyor. ASEAN ülkelerine (Güneydoğu Asya Uluslar Birliği) gidecek yolcular birinci sınıf ve ekonomik sınıf biletlerine göre 11 ve 68 TL, ASEAN dışı ülkelere gidecek yolcular da 27 ve 206 TL ödüyorlar.
Mısır’da her yolcu 25 dolarlık yurtdışı vergisini ödemek zorunda. Yurtiçinde seyahat edecek yolcular da havayolu hizmetini kullandıkları için 5 dolar ödüyorlar. Bu verginin yanı sıra yolcular hizmet için Sham el-Sheik Havalimanı’nda 4, diğer havalimanlarında 2 dolar daha ödüyorlar.
Jamaika’da ise her turist hem ülkeye geldiğinde hem de ülkeden çıkarken bir vergi ödüyor. Bu vergi uçak biletlerine yansıtılıyor. Ülkeye varış sırasında 20, ülkeden gidiş sırasında ise yaklaşık 35 dolarlık bir meblağ biletlere yansıtılıyor.
Yurtdışına çıkarken niçin vergi ödüyoruz?
Türkiye’de yurtdışına çıkış için alınan ücret “harç” olarak nitelendiriliyor. Harcın vergiden farkı bazı kamu kurumları tarafından sunulan kamusal hizmetlerden faydalanmanın karşılığı olarak alınması (Eğitim kamu hizmeti için “üniversite harcı” alınması gibi).
Türkiye’de ilk defa 2001’de çıkan 4705 sayılı kanunda adı geçen vergi 50 dolardı. Fakat 2002’de yapılan düzenleme ile bu miktar 70 TL’ye sabitlendi. Daha sonra 2007’de düzenlenen 5597 sayılı kanunun ilk maddesine göre harç 15 TL’ye indirildi.
Türkiye’deki 2001 yılında çıkan ilk düzenlemenin dayanağı 1999 Marmara Depremi. Depremden sonra ortaya çıkan ekonomik kayıpları gidermek amacıyla bazı vergi kanunlarında değişiklik yapılmış. 4481 sayılı kanun gereği Türkiye tarihinde ilk defa ek emlak, ek motorlu taşıtlar, özel iletişim (cep telefonlarından alınan) ve özel işlemler (vadeli mevduat ve vadeli döviz tevdiat hesaplarından yapılan finansal işlemlerden 1 lira alınması) gibi vergiler alınmaya başlanmış. Bu vergilerin alınmasına bu tarihten sonra da devam edildiği anlaşılıyor.
Türkiye’de yurtdışı harç pullarının havalimanlarındaki Hazine ve Maliye Bakanlığı veznelerinden ve otomatik makinelerinden alındığını belirtmiştik. Bir yolcu yurtdışına çeşitli sebeplerle çıkamadığında bakanlığa yapacağı bir başvuru ile bu ücreti geri alabiliyor.
Türkiye’deki uçak bileti fiyatlarına neler dahil?
Türkiye’de satış yapan herhangi bir havayolu firmasının internet sitesinden alınan uçak biletlerine vergi ve hizmet bedelinin dahil olduğu görülebiliyor. Türkiye’den yurtdışına çıkmak için alınan biletlerde havalimanını kullanan her bir misafir için havayolu şirketinin havalimanına ödediği havalimanı vergisi bulunuyor.
Pegasus Havayolları’nın internet sitesinden alınan ekran görüntüleri
Havalimanı vergilerinin son haline, Devlet Havalimanı İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün (DHMİ) internet sitesinden ulaşılabiliyor. Bu vergi her ocak ayında değişiyor. Vergi, DHMİ tarafından işletilen havalimanlarını uluslararası uçuş amacıyla kullanan Türk ve yabancı tescilli tüm hava araçlarına verilen konma, konaklama, yaklaşma ve aydınlatma hizmetlerine ilişkin tarifeyi ve uygulama esaslarını kapsıyor. Hesaplanmasında uluslararası konma tarifeleri dikkate alınıyor.
İstanbul Havalimanı’nın vergisi ise adı geçen listede yer almıyor. Kokpit.aero’da 27 Mayıs 2018’de yer alan bir haberde DHMİ’nin bir iç yazışmasından hareketle yeni havalimanının tarifesinin 20 Euro olacağı bilgisi bulunuyor. Teyit, 2018’de yayımladığı bir analizde bu konuya değinmişti. Farklı havalimanlarından farklı vergiler alınmasının sebebi uluslararası bir anlaşma. 1944 yılında imzalanan Uluslararası Sivil Havacılık Konvansiyonu’nun (Chicago Convention) 24. maddesinde belirtildiği üzere isteyen devletler havalimanlarının giderlerini karşılamak için farklı tarifeler belirleyebiliyorlar. CE Delft tarafından hazırlanan bir çalışmada havalimanlarının uyguladığı tarifelerin bir sebebi olarak da iklim değişikliğine karşı alınan önlemlerden karbon emisyonunun azaltılması gerekliliği olarak söyleniyor.
Yani Türkiye’deki uçak biletlerine dahil edilen vergi, havalimanlarının giderlerini karşılamak amacıyla DHMİ tarafından belirlenen bir tarifeden belirleniyor. Türk vatandaşlarının almak zorunda oldukları yurtdışı harç pulları ise bir kamusal hizmetten yararlanmanın karşılığında alınan “harç”. Pek çok ülkede alınan vergilerin bilet fiyatlarına dahil edilmesi işleminin Türkiye’de gerçekleştirilmemesinin sebebi ise ülkeler arasındaki vergi sistemlerinin farklılığı. Türkiye’deki “harç” kavramının başka bir dildeki karşılığını bulabilmek ise epey güç. Türk vergi sistemi içerisinde vergi, resim, harç ve benzer mali yükümlülükler kavramlarının tarihsel süreçte ortaya çıktığını ve uygulamada karışıklığa sebep olduğunu Doç. Dr. Güneş Yılmaz da yazdığı bir makalede belirtmişti.
Bazı ülkelerde “departure tax” (çıkış vergisi) olarak adlandırılan vergi dışında da Türkiye’dekine benzer bir şekilde havalimanı giderlerinin de bilet fiyatlarına yansıdığı görülebiliyor. Örneğin yukarıda Hong Kong’a girişte ödenecek vergileri gösteren bilet görüntüsünde “airport security charge” (havalimanı güvenlik hizmeti) ücretinin de alındığı anlaşılıyor. Fakat diğer ülkelerde biletlere dahil edilen vergilerin yapısını anlamak ve Türkiye ile karşılaştırmak için ülkelerin vergi sistemlerinin tek tek araştırılması gerektiği söylenebilir.
Teyit, daha ayrıntılı bilgi almak için Vergi Uzmanı Ozan Bingöl’e de ulaştı. Bingöl, Türkiye ile başka ülkelerin harç pulu noktasında karşılaştırılamayacağını belirtti. Farklı ülkelerin vergilerinin hesaplanmasında başka kıstaslar olabiliyor. Bingöl’ün aktardığı bilgilere göre İngiltere, ABD gibi ülkelerde alınan “city tax” (şehir vergisi) de turistlerin tüm vergiler dışında ödedikleri ekstra bir vergi. Fakat Bingöl’e göre şehir vergisinin Türkiye’deki karşılığı harç pulu olmamalı. Bingöl ayrıca bu tür karşılaştırmalar için her zaman akılda ülkelerin farklı vergi sistemleri olduğunun tutulması gerektiğine de vurgu yaptı.
