Sosyal medyada ve bazı haber sitelerinde Ortahisar-Göreme arasındaki yeni yol inşaatı nedeniyle peribacalarının zarar gördüğü ve yıkıldığı öne sürüldü. Paylaşımlarda ve haberlerde yıkım ve iş makinesi görüntüleri de yer aldı.
Gündem olan görüntüleri ve bölgeyi araştırdık.
Görüntülerde yıkılan yapılar kaçak tuvalet
Yeni yol yapımının başladığı tarih olan Mayıs 2022’den beri sosyal medyada birçok iddia ortaya atıldı. İlk olarak, 14 Eylül 2022’de yayılan yıkım görüntüleriyle başlayalım.
Videoyla ilgili Ortahisar Belediye Başkanı Mustafa Ateş, “Bölgede daha önce izinsiz yapılan iki adet WC ünitesi kaldırıldı. Bununla ilgili Kapadokya Alan Başkanlığının kararları var. Onun dışında hiçbir peribacası veya kiliseye müdahale edilmedi. Asla böyle bir durum söz konusu değil.” dedi. Ortahisar Belediyesi de yıkılan tuvalet yapılarının fotoğraflarını paylaştı.
Teyit, Kapadokya Çevre Platformu sözcüsü Mükremin Tokmak aracılığıyla yıkılan tuvalet yapılarına ait farklı fotoğraflara ulaştı. İddia videodaki bölge, yıkım öncesi çekilen fotoğraflarla uyuştuğu için videonun tuvalet yapılarının yıkıldığını gösterdiğini söylemek mümkün. Video kaydı uzak bir mesafeden alındığı için peri bacalarına zarar verildiği düşünülmüş olabilir.
11 Eylül 2022’de çekilen fotoğraf, Mükremin Tokmak
Aynı yapıları bölgeye giden Evrensel Gazetesi Muhabiri Özer Akdemir’in Teyit’e yolladığı fotoğraflar üzerinden de tespit edebiliyoruz.
13 Ağustos 2022’de çekilen video, Özer Akdemir
Gazeteci Özer Akdemir, videodaki yıkılan yapıların sonradan yapılan tuvaletler olduğunu doğruladı. Ancak Akdemir, kepçe ve iş makinelerinin sit alanında olduğunu hatırlatarak bölge için sakıncalı olduğunu da ekledi.
19 Eylül tarihinde NTV'deki bir yayına katılan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ise konu hakkında dezenformasyon yapıldığını belirterek ''Bölgede şu ana kadar 400'den fazla kaçak yapı yıktık. UNESCO mevcut yolun kapatılması için yazı gösterdi. Mevcut yolun altında höyükler, yeraltı şehirleri var. Yeni güzergah tarla yolunun genişletilmesi'' dedi.
Bölge halkı doğal ve kültürel dokuya zarar geleceğinden endişeli
Eldeki kanıtlarla videonun tuvalet yapılarının yıkıldığı anları gösterdiğini söyleyebiliyoruz. Fakat bölgedeki doğal ya da kültürel varlıklara zarar gelmediğini söylemek mümkün mü?
Göreme Açık Hava Müzesi’nde doğal ve kültürel varlıklar, yeni inşa edilmiş diğer yapılarla iç içe geçmiş durumda. Mesela iddiaya konu olan ve yıkılan tuvalet yapıları, doğal kaya oluşumlarıyla iç içe. Ortahisar Belediye Başkanı Ateş, kaçak tuvalet yapılarının içinde olduğu kayanın ‘niteliksiz’ olduğunu söyledi. Bu durumda yıkım sırasında doğrudan peribacalarına zarar gelmediği söylenebilir. Ancak bölgedeki diğer doğal ya da kültürel varlıklara zarar gelip gelmediği üzerine bir çıkarımda bulunmak mümkün değil.
Örneğin Teyit, Kapadokya Çevre Platformu sözcüsü Mükremin Tokmak aracılığıyla tuvalet yapıları yıkılırken zarar gören mağara yapılarının görüntülerine ulaştı.
Ayrıca Teyit, doğrudan peribacalarının yıkıldığına kanıt olabilecek herhangi bir görüntüye ulaşamadı.
Göreme Açık Hava Müzesi sadece peribacalarından oluşmuyor. Bölgede peribacaları haricinde doğal kaya oluşumları, mağaralar, şapeller, manastırlar, kiliseler ve başka birçok doğal ve kültürel varlık bulunuyor. Bölge halkı, yol inşaatıyla sadece peribacalarının yıkılacağından değil Göreme bölgesinin doğal ve kültürel dokusuna zarar geleceğinden endişeli.
Yol projesine dair belgelere açık kaynaklar üzerinden ulaşılamıyor
Uydular üzerinden incelediğimizde eski yol güzergahına çevrimiçi haritalar aracılığıyla erişebiliyoruz.
Yeni yol inşaatı ise henüz görülmüyor. Bu yolun inşaatı sırasında bölgedeki doğal ve tarihi dokunun korunmasına yönelik alınan önlemlere dair detayları değerlendirebilmek için yolun imar planı ve projesini incelemek gerekiyor. Ancak inşa edilen yeni yolun imar planı, alınan önlemlere dair herhangi bir belgeye ya da projeye açık kaynaklar üzerinden ulaşılamıyor.
Teyit, yol güzergahının ve çevre düzenlemesinin yukarıda bahsedilen proje detayları için Ortahisar Belediyesine ve Kapadokya Alan Başkanlığına telefonla ulaştı; Nevşehir Belediyesine ise bilgi edinme hakkı başvurusu yaparak proje detaylarını talep etti. Kapadokya Alan Başkanlığı ve Ortahisar Belediyesi projeyi yollayamayacaklarını söyledi. Nevşehir Belediyesi ise henüz başvuruyu değerlendirmeye almadı.
Teyit Kapadokya Alan Başkanı Birol İnceciköz’e de ulaştı fakat İnceciköz basın açıklamaları dışında bir bilgi ya da belge paylaşmayacaklarını söyledi.
Kapadokya Alan Başkanlığı, güzergah çalışmalarından sonra arkeolojik jeoradar çalışmaları yapıldığını ve güzergah üzerinde herhangi bir taşınmaz kültür ve tabiat varlığına rastlanmadığını söylüyor. Ancak bu çalışmalar kamuoyuyla paylaşılmadığı için bir kıyaslama yapmak mümkün değil.
Ek olarak, Nevşehir Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği İl Müdürlüğü ÇED duyurularında yer alan projeler arasında yeni Ortahisar-Göreme yoluyla ilgili bir ilan bulunmuyor.
NTV'de konuşan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy ise tartışmaların ardından yolun güzergahanı detaylı olarak paylaştı. Yayının 19:42. dakikasından itibaren, lacivert çizgilerle işaretlenen yeni yol güzergahı net bir şekilde gözüküyor.
Ersoy'un işaret ettiği güzergahı çevrimiçi haritalarla incelendiğimizde, işaretli bölgede Ersoy'un bahsettiği gibi ayırt edilebilen bir tarla yolu olduğu görülüyor.
Bakan Ersoy'un açıkladığı güzergah ile Google Haritalardan işaretlenen güzergah
Teyit'in Kapadokya Çevre Platformu sözcüsü Mükremin Tokmak aracılığıyla ulaştığı yeni inşa edilen yolun güzergahı da Kültür ve Turizm Bakanı'nın paylaştığı ile büyük ölçüde örtüşüyor.
Göreme Milli Parkı ve Kapadokya, 1985’te UNESCO Dünya Mirası listesine alındı. Göreme Vadisinin Milli Park statüsü, 2019’da Cumhurbaşkanlığı kararıyla kaldırıldı ve “Kapadokya Alan Başkanlığı” ilan edildi.
Kapadokya Alan Başkanlığı kendini Kapadokya’daki tarihi, kültürel ve doğal değerleri koruma ve kullanma dengesi gözeterek gelecek kuşaklara aktarılmasını ve tanıtılmasını sağlayan, ihtiyaç ve beklentileri stratejik bakış açısı, tarafsızlık ve toplumsal sorumluluk ile değerlendiren bir kuruluş olarak tanımlanıyor.
Göreme Açık Hava Müzesi, güncel olarak 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı statüsünde. Hem mevcut yol hem de yeni inşa edilen güzergahı Açık Hava Müzesi sınırlarında olduğu için, yeni yol güzergahının sit alanı olduğunu söyleyebiliriz.
Yeni yol neden inşa ediliyor?
Yeni yolun neden inşa edildiği hakkında farklı yorum ve iddialar var. Alan Başkanlığı, mevcut yolun doğal ve kültürel dokuya zarar verdiğini söylerken, Kapadokya Çevre Platformu, doğalgaz borularının yeni yapılacak yoldan geçirileceğini öne sürüyor.
17 Mart 2011’de Nevşehir Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Göreme Açık Hava Müzesi içinden geçen yolun araç trafiğine kapatılması ve kaldırılmasına dair karar almıştı. Ancak bölgeden geçen yol, Göreme ile Ortahisar’ı birbirine bağlayan tek güzergah olduğu için kapatılamadı. Bugün halen aynı yol, Ortahisar ile Göreme arasındaki ulaşımı sağlamak için kullanılıyor.
Kapadokya Alan Başkanlığı’na göre Ortahisar-Göreme arasındaki mevcut karayolu, başta Tokalı Kilisesi olmak üzere Göreme Açıkhava Müzesi’ndeki doğal ve kültürel varlıklara ve peribacalarına zarar verdiği için yeni bir alternatif yol çalışmasına ihtiyaç duyuldu. Yeni yol çalışmalarına Mayıs 2022’de başlandı. 2.2 km uzunluğundaki yeni yol inşaatı büyük ölçüde tamamlandı. Kapadokya Alan Başkanlığı'nın paylaştığı kuşbakışı görüntülerde yeni yolun peribacalarından daha uzak bir lokasyonda olduğu görülüyor. Bu bakanın paylaştığı mevcut görüntü ile de örtüşüyor.
Kapadokya Çevre Platformu sözcüsü Mükremin Tokmak ise yol çalışmalarının bir diğer yönünün Ortahisar’ın doğalgaza kavuşması meselesi olduğunu iddia ediyor:
“Uçhisar’da doğalgaz var, Ürgüp’te var, Göreme’de var. Uçhisar’dan doğalgazı getirseler yol düz aslında, asfaltın kenarından döşenir borular. Ancak yol çok uzun ve Enerya adındaki enerji şirketine maliyeti çok artıyor. Ürgüp’ten getirseler yine 4-5 km fazla boru döşemek zorunda kalacaklar. Buradaki zihni sinir proje, bu doğalgazı da gerekçe göstererek yapıyorlar bu yolu. Doğalgaza yönelik bir hamle yani. Bu Enerya şirketin daha uzun boru döşemesin diye yolu yapıyorlar. Asıl nedenlerden birisi bu doğalgazın oraya götürülmesi.”
2003’te kurulan Enerya Holding, 11 şehirde 30 yıl süreyle doğalgaz dağıtım lisansına sahip.
Şirket, Mart 2021’de Göreme-Ortahisar ve Uçhisar şehirlerini doğalgaz dağıtım lisansına dahil etmiş ve Mayıs 2021’de bu bölgeler için gerekli olan çelik boru imalatına başladığını duyurmuş. Ayrıca Temmuz 2021’de Ortahisar Belediye Başkanı Mustafa Ateş, doğalgaz dağıtımı için Kapadokya Enerya Gaz Dağıtım A.Ş. ile protokol imzaladıklarını açıkladı.
Teyit Enerya Holding ile iletişime geçerek doğalgaz haritalarını istedi ancak şirket inşaatı devam eden yolun kendileriyle bir ilgisi olmadığını belirterek harita ve proje detaylarını paylaşmadı.
Teyit Göreme-Ortahisar yolu hakkında soru önergesi veren CHP 27. Dönem Nevşehir Milletvekili Faruk Sarıaslan’a da ulaştı. Sarıaslan yol çalışmasıyla ilgili proje detayları ve herhangi bir ÇED raporu ya da bilimsel raporun kendisinde olmadığını söyledi.
‘Göreme bölgesi yeterince korunmuyor’
Yeni yapılan yol inşaatı henüz gündemde değilken de bazı yerel yöneticiler peribacalarının yeterince korunmadığı konusunda eleştirilerini dile getiriyordu.
2021’de Göreme belde Belediye Başkanı Ömer Eren, 1985 yılına kadar Göreme beldesindeki peribacalarının yöre insanları tarafından yaşam alanı, ahır, samanlık, erzak deposu ve benzeri şekillerde kullanıldığını aktardı. Eren, bazı peribacalarının yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirterek sağlamlaştırılması gerektiği konusunda uyardı:
“Peribacalarının bazılarında kırılmalar olduğu için çökme ve yıkılma tehlikesi var. Uçma tehlikesinde olanların temizlenmesi ve sağlamlaştırılmasının bir an önce yapılması gerekiyor. Bizim belediye olarak bunları yapabilecek hiçbir yasal hakkımız yok.”
Benzer şekilde, 2021’de Göreme Turizm Geliştirme Kooperatifi Başkanı Mustafa Durmaz da peribacalarının yeterince korunmadığını belirterek şunları söyledi:
“Peribacaları yok olma tehlikesi altında. 30-40 yıldır bu koruma alanları içerisinde bir tanesi kurtarılamadı, birçok peribacası çöktü ve yok oldu. Göreme beldesindeki onlarca peribacası bakım ve onarım bekliyor.”
Peribacaları Erciyes Dağı ve Hasan Dağı tüflerinin, rüzgar ve su aşındırması sonucunda oluşan doğal oluşumlar olarak ifade edilebilir. Peribacaları oluşumlarının yaklaşık 60 milyon yıl öncesine dayandığı tahmin ediliyor. Göreme bölgesindeyse, İkonoklastik dönem sonrası Bizans sanatı kalıntılarının yer aldığı kutsal alanlar bulunuyor.
Kısacası, peribacalarının yıkıldığını gösteren bir kanıt olmadığı ve inşa edilen yolun proje detaylarına ulaşılamadığı için analiz sonuçlandırılamadı. Konuyla ilgili yeni bir kanıta ulaşıldığında analizin sonucu değişebilir.
