Yan yana dizilmiş beş yel değirmeninin bulunduğu, geniş bir düzlükte çekilmiş bir fotoğraf yıllardır “Kadıköy’ün Yeldeğirmeni Mahallesi’nden tarihi bir fotoğraf” gibi başlıklarla yayılıyor. Mahallenin isminin de bu değirmenlerden geldiği söyleniyor. Mahallenin günümüzdeki haline hiç benzemeyen fotoğraf, sosyal medya kullanıcılarının ilgisini çekiyor ve çok fazla etkileşim alıyor.
Fotoğrafın Yeldeğirmeni’ne ait olması mümkün değil
Sosyal medyada yıllardır Yeldeğirmeni’ne ait olduğu iddiasıyla dolaşımda olan bu fotoğraf, zaman zaman görüş ayrılıklarına da sebep olmuş. Ancak tarihi belgeler fotoğrafın Yeldeğirmeni’nden olamayacağını gösteriyor. Fotoğraftaki ayrıntılar fotoğrafın çekildiği tarihe dair ipuçları veriyor: Şapka takan, üniformalı insanlar fotoğrafın cumhuriyetin kuruluşundan sonra çekildiğini gösteriyor. Mahalledeki yel değirmenlerinin tarihi ise daha eskiye dayanıyor: Mahalleye adını veren değirmenler, kentin un ihtiyacını karşılamak üzere I. Abdülhamit (1774-1789) zamanında yaptırılmış ve 1903 yılında son kalıntıları yıkılmış. Yani fotoğrafın çekildiği tarihlerde bu bölgede yeldeğirmenleri bulunmuyormuş.
Teyit, Kadıköy Rasimpaşa Mahallesi muhtarı Sultan Aksu’ya da ulaştı. Aksu, sadece bazı tarihi kaynaklarda okuduğumuz yeldeğirmenlerinden günümüze hiçbir kalıntı ulaşmadığını, bölgedeki değirmenlerin görsel kanıtının da bulunmadığını söyledi.
Kadıköy Belediyesi’ndeki yetkililer ve Yeldeğirmeni Mahallesi’ndeki kentsel çalışmaları yürüten ÇEKÜL Vakfı Kent Çalışmaları Koordinatörü Alp Arısoy da, I. Abdülhamit zamanında bölgeye yapılan yeldeğirmenlerinin sayısının beş değil dört olduğunu söyledi. Arısoy, bu değirmenlerin yan yana olmadığını, herhangi bir açıdan fotoğraftaki gibi görünemeyeceğini de doğruladı.
Tarihi haritalar yapılaşma olduğunu gösteriyor
Fotoğrafın Kadıköy’e ait olamayacağının bir diğer kanıtı ise bölgeye ait geçmiş haritalar. Mahallede 1900’lerin başında sokaklar oluşmaya başlamış ve belirgin bir yapılaşma var. Charles Edward Goad tarafından 1904 yılında yangın sigortaları için hazırlanan harita, fotoğrafın çekildiği tarihlerde Kadıköy’de bu denli geniş ve düzlük bir arazi bulunamayacağını gösteriyor.
Fotoğrafı Keşan Belediyesi sahiplenmiş
Açık kaynaklardan ulaştığımız bilgiler bu fotoğrafın yüksek ihtimalle Edirne Keşan’a ait olduğunu gösteriyor. Teyit’in ulaştığı Keşan Belediyesi yetkilileri de, fotoğrafın büyük ihtimalle Keşan’da çekildiğini söyledi.
Fotoğraf, Keşan Belediyesi’nin resmi sitesinde “Eski Keşan Fotoğrafları” başlığı altında da yer alıyor.
Tersine görsel arama yaptığımızda bir müzayedede satışa çıkarılan kartpostala ulaşıyoruz. Kartpostalın üstünde “10 Haziran 1942” yazılı. Satış sayfasındaki açıklamada ise “Keşan İbareli Ufukta Altı Adet Yel Değirmeni ve Kır'da Panayır Yapan İnsanlar” yazıyor.
Görüştüğümüz Keşan Belediyesi yetkilileri, fotoğrafın Köy Garajı ve Atatürk Ortaokulu’nun bulunduğu yerden çekilmiş olabileceğini söyledi. Köy Garajı ve Atatürk Ortaokulu binaları 1950’lerde inşa edilmiş. Yani fotoğrafın çekildiği tarihlerde boş olan arazide böyle bir fotoğrafın çekilmiş olması olası.
Belediyenin paylaştığı farklı tarihi fotoğraflarda da, aynı bölgedeki yeldeğirmenlerini görüyoruz. İddia fotoğraftaki bölgenin coğrafi yapısı ve arkada kalan tepeler de Keşan’la uyuşuyor. Keşan, Meriç’e kadar uzanan düzlük bir ova kenarına kurulu. Çevresindeyse alçak tepeler yer alıyor.
Keşan’daki yeldeğirmenlerinin geçmişi çok eskiye dayanıyor. Rüzgâr rejimi uygun olan Keşan, verimli bir arazi üstüne kurulmuş. Ticaret yollarının kesişiminde bulunan ilçede yel değirmeni işletmek kârlı bir işmiş. Bir Fransız gezginin 1840 yılında yazdıklarına göre, Keşan’da o tarihlerde 40 yel değirmeni bulunuyormuş. Osmanlı salnamelerinde de 19. yüzyıl sonlarında, Keşan’da 117 yel değirmeni bulunduğu yazıyor. Günümüzde yıkılmış olsalar da, yeldeğirmenleri Keşan’ın sembolü hâline gelmiş. Kentsel gelişim projelerinde tarihi yeldeğirmenleri sembol olarak kullanılıyor.
