Twitter’da paylaşılan ve tren raylarında çekilen bir videonun, doğal bir fenomen olarak bilinen "yıldırım topu"nu gösterdiği iddia edildi. 16 Ocak’ta paylaşılan video, toplamda 9 binden fazla beğeni, bin 500’e yakın da retweet aldı. Video Facebook’a da “yıldırım topunun çok nadir meydana geldiği” mesajıyla yüklendi ve 4 milyondan fazla kez izlendi; 126 bin paylaşım aldı.
Videoya görsel efekt eklenmiş
Videodaki görüntüleri tersine görsel arama yöntemiyle arattığımızda, Andrei Trukhonovets isimli bir YouTube kanalına ulaşıyoruz. Video, bu hesap tarafından ilk olarak 27 Mayıs 2019’da Belarus’un başkenti Minsk civarlarında paylaşılmış.
Videonun başlığında “ray aydınlatması (CGI)” açıklamasını görüyoruz. CGI, (Computer generated image) özellikle sinema endüstrisinde görsel efekt üretmek için kullanılan, bilgisayar marifetiyle hareketli ya da sabit imaj oluşturma tekniğine verilen ad. Andrei Trukhonovets da videoyu paylaşırken görsel efekt kullandığını açıkça belirtmiş. Video için seçilen kategori de “film ve animasyon”.
Aynı kullanıcının videoyu 7 Haziran 2019’da Instagramhesabında, #cgi ve #aftereffects etiketleriyle paylaştığını da görüyoruz. Hesapta görsel efekt kullanılarak paylaşılanbaşkavideolar bulmak da mümkün. Ayrıca ABD’li doğrulama platformu Snopes tarafından da bu iddia ele alınmış. Snopes’un analizinde de videonun efektle elde edildiği vurgulanıyor.
Henüz açıklanamamış bir fenomen
Gözlemlemek zor olduğundan yıldırım toplarının neden ve nasıl oluştuğuna ilişkin kesin bir bilimsel açıklama bulunmuyor, açıklamalar hipotezlerden ibaret. National Geographic’te yayınlanan bir yazıda, yıldırım topunun ‘tanımlanamayan bir atmosferik elektronik olgu’ olduğu belirtiliyor. Belgelenmiş ilk yıldırım topu olaylarından birinin ise 1638 yılında bir İngiliz kilisesinin penceresinden görüldüğü bilgisine ulaşmak mümkün. Yıldırım toplarının, genellikle bir yıldırım çarpması sonrasında, gök gürültülü fırtınalar sırasında ortaya çıkabilecek parlak küreler olduğu düşünülüyor.
NG’de yer alan ve bir yıldırım topunu temsil eden gravür. Kaynak: World History Archive
Greyfurt büyüklüğünde, yeryüzünde 10 saniye kadar ömrü olan parlak ve elektrik yüklü bir fenomen olarak tanımlanan yıldırım topunun, neden ve nasıl oluştuğuna dair güçlü karşıt görüşler de var. Örneğin Rusya Bilimler Akademisi'nden Vladimir Torchigin, yıldırım topunun bir hava tabakasına sıkışmış ışıktan ibaret olduğunu söylüyor.
Yeni Zelanda’daki Canterbury Üniversitesi’nden John Abrahamson ve James Dinnes ise, yıldırım topunun yıldırım düşmesiyle atmosfere atılan topraktaki buharlaşmış mineraller nedeniyle oluştuğunu öne sürmüş. Jeofizik araştırmaları yapan bir dergide yayınlanan bir başka çalışmada ise, camın varlığının yıldırım topu oluşmasına neden olabileceği söyleniyor. Çalışmalarda bugüne kadar kimsenin bir yıldırım topunu görüntülemeyi başaramadığının da altı çiziliyor.
Sonuç olarak, videonun yıldırım topunu gösterdiği iddiası gerçeği yansıtmıyor. Video, görsel efektler kullanılarak hazırlanmış. İddia bu haliyle yanlış bilginin en yaygın yedi türünden hatalı ilişkilendirmeye örnek.
