23 Ocak 2019 tarihinde Kış Güneşi isimli Facebook sayfası, üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı 500 TL değerinde bir banknot görseli paylaştı. Bu görsele eşlik eden metinde “Yeni Türk lirası inşallah doğru değildir” ifadeleri yer aldı. Paylaşılan bu gönderi, teyit.org’a belli aralıklarla gönderilen “Erdoğanlı banknotlar” iddialarını yeniden gündemimize taşıdı. Banknotların üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer alacağına dair çeşitli iddiaları tek bir analizde derledik.
(Kış Güneşi isimli Facebook sayfasındaki söz konusu görsel, parodi amacıyla Ak Parti Parodi isimli Twitter hesabı tarafından 11 Temmuz 2018’de paylaşıldı.)
Erdoğanlı banknot iddiaları
20 Mayıs 2017 tarihinde sosyal medyada paylaşılan bir fotoğrafta 500 TL’lik banknotların basıldığı, ön yüzüne Recep Tayyip Erdoğan’ın, arka yüzüne ise Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün konulduğu ve bu banknotların darphanede bekletildiği iddia edilmişti.
Teyit bu süreçte iddiayı araştırarak Başbakanlık İletişim Merkezi, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü ile iletişime geçmişti. Fakat geleceğe dair bir iddia teyit edilirken, araştırma kesin ve sağlıklı veriler içeremeyeceğinden analiz yayımlanmamıştı.
Bahsi geçen banknottan sonra, üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının bulunduğu iddia edilen farklı değerlerde banknot ve madeni paralar da sosyal medyada yayılmaya başladı. teyit.org’a ihbar olarak gelen paylaşımlar 500 TL, 400 TL, 200 TL ve Yeni Türkiye banknotları üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer alacağını iddia ediyordu.
Montajlanarak oluşturulmuş bütün bu banknot görselleri, dönemin siyasi gelişmelerinden beslenerek farklı iddiaları beraberinde getirmişti. Bu iddiaların bazıları, o zaman için, geleceğe yönelik tahmin ve öngörülerin yer aldığı paylaşımlardı ve teyit edilmek üzere incelenebilir değillerdi. Fakat, zaman zaman gündeme gelen bu iddialar gerçekleşmedi.
Üzerinde Recep Tayyip Erdoğan’ın fotoğrafının yer alacağı banknotların basılacağı iddiaları aslında daha eskiye, 2014 yılına, dayanıyor. Bu iddiaların sosyal medyada yayılmaya başladığı 2014 yılından bu yana ise TCMB tarafından üzerinde Erdoğan’ın bulunduğu bir banknot veya madeni para basılmadı, böyle bir para tedavüle girmedi ve bu konu sosyal medya dışında herhangi bir yerde gündeme gelmedi.
TCMB üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının olduğu bir banknot basmadı
İDDİA: Üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı 500 TL’lik banknotlar basıldı, darphanede bekletiliyor. (YANLIŞ)
Facebook’ta 22 Mayıs 2017 tarihinde paylaşılan ve üzerinde Recep Tayyip Erdoğan’ın yer aldığı 500 TL’lik banknotun altında şu metne yer verildi.
“Uzun zamandır 500 tl lik banknot basılacağı konuşuluyordu. Ancak bir türlü çıkarılmadı...
Neden geciktiği anlaşıldı !
Üzerine Tayyip Erdoğan'ın resmi koyulacağından..!
Vee para basılmış, darphanede bekletiliyor !
Sızan 500'lük banknot şekli şemali buymuş !!!
Arkasında Yavuz Sultan Selim köprüsü basılmış !”
Fakat iddialar doğru değil. Banknot basımı sadece TCMB tarafından yapılıyor ve şimdiye kadar TCMB ön yüzünde Recep Tayyip Erdoğan’ın bulunduğu herhangi bir banknot basmadı.
500 TL’lik banknotlar, altı sıfırın atılmasından bu yana hiç tedavüle girmedi
İddialarda yer alan bilgiler, ilgili banknotun kupür değerinin 500 TL olduğunu yazmıştı. Fakat iddialar doğru değil çünkü TCMB’nin arşivine bakıldığında 2009’dan bu yana 500 TL kupür değerinde bir banknot basılmadığını söylemek mümkün.
28 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5083 sayılı kanunla birlikte (\"Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun\") Türk parasından altı sıfır atıldı ve 1.000.000 TL 1 YTL olarak kabul edildi. 1 Ocak 2009 tarihinde ise TCMB, “yeni” ibaresi kaldırılmış E9 Emisyon Grubu banknotlarını basarak dolaşıma çıkardı. 2004 yılından bu yana 500 TL kupür değerinde Türk lirası basılmadı. Ayrıca Sekizinci Emisyon ve Dokuzuncu Emisyon Grubu olarak adlandırılan bu banknotlarının hiçbirinin üzerinde Erdoğan’ın yer aldığı bir banknot bulunmuyor.
Banknot basma yetkisi sadece TCMB’ye ait
Üzerinde Recep Tayyip Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı 500 TL’lik banknotların darphanede basılıp bekletildiği iddia edilmişti. Fakat 11 Haziran 1930 tarihinde (1715 sayılı Kanun) para basma yetkisi TCMB’ye devredildi. Darphane olarak anılan Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü ise Merkez Bankasına değil Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı. Oysa tedavüldeki banknotlar TCMB tarafından basılıyor.
TCMB’nın sitesinde yer alan bilgiler bunu destekler nitelikte:
“Türkiye’de banknot basma yetkisi sadece Merkez Bankası’na ait. Madeni paralarıysa Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı Darphane basıyor. (...) “Merkez Bankası; Türkiye’de para basma ve ihraç yetkisine sahip tek banka olmakla birlikte, bu imtiyazı Türkiye Büyük Millet Meclisinden (TBMM) almıştır.”
Teyit'in edindiği veriler iddiaların doğru olmadığını destekliyor
Mayıs 2017’de bize ulaşan bu ihbar üzerine Teyit'in görüştüğü TCMB yetkilileri, yakın zamanda basılması planlanan 500 TL’lik bir banknot olmadığını ifade etti. Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü Teyit'e, bahsi geçen şekilde bir banknotun basılmasının planlanmadığını belirtti.
Başbakanlık İletişim Merkezine yaptığımız Bilgi Edinme Başvurusunda 500 TL’lik banknotlarla ilgili sorumuza gelen yanıtta şu ifadeler yer aldı:
“Bugün itibarıyla yeni bir üst kupür veya yeni bir emisyon grubu banknot basımı yönünde bir çalışma bulunmamaktadır.”
Banknotlarda Recep Tayyip Erdoğan’ın ve Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün resminin bulunup bulunmadığı sorusuna ilişkin olarak ise şu açıklamaya yer verildi:
“... dolaşıma çıkarılan banknotlarımızın arka yüzlerindeki temalar, genellikle ‘Türk büyükleri, bilim adamları ve düşünürleri, Anadolu medeniyetleri, Milli Saraylar, doğal ve tarihi turistik güzellikler’ gibi alternatifler arasından belirlenmektedir.”
15 Temmuz’un birinci yılı 200 TL’lik banknot iddialarını gündeme getirdi
İDDİA: Üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı 200 TL’lik banknotlar basıldı, darphanede bekletiliyor. (Yanlış)
Üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının bulunduğu iddiaları 200 TL’lik banknotlar için de gündeme geldi. Sosyal medyada yer alan iddiaların yanı sıra haber kanalları da iddiaları gündeme taşımış, 200 TL’nin üzerine Erdoğan’ın fotoğrafının konulup konulmayacağı tartışma konusu olmuştu.
Sosyal medyada paylaşılan bir görselde ise bu paraların “halkın nabzını ölçmek için” darphanelerde bekletildiği öne sürüldü. Yine bu görselin yer aldığı başka paylaşımlarda “15 Temmuz'da darbe girişiminin bastırılmasının 1. yılı şerefine her adetten 20 bin kağıt paranın piyasaya sürüleceği” ifadeleri yer aldı.
Fakat iddia bir önceki vakada olduğu gibi doğru değil. 1 Ocak 2009 yılı itibariyle tedavüle giren E9 Emisyon Grubu’nda, 200 TL’lik banknotların her üç tertibinde de ön yüzde Mustafa Kemal Atatürk arka yüzünde Yunus Emre yer alıyor. Bir önceki, E8 Emisyon Grubu’nda ise 200 TL’lik bir banknot bulunmuyor.
15 Temmuz darbe girişiminin birinci yılında ortaya çıkan iddialar, 2018 yılında, 15 Temmuz’un ikinci yılında da yine aynı görselle sosyal medyanın gündemine düştü.
İddialar madeni paralar üzerinden yayılmaya devam etti
İDDİA: Üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı madeni paralar. (Yanlış)
Sosyal medyada montajlanarak paylaşılan banknotların yanı sıra, madeni paralar da montajlandı ve üzerinde Erdoğan’ın görselini taşıyacağı öne sürüldü.
Fakat T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’nün arşivinde Erdoğan’ın fotoğrafı yer alan 1 TL değerinde madeni para bulunmuyor. Darphane’nin Hatıra Paraları arasında da böyle bir ürüne ulaşılamıyor. 15 Temmuz için basılan hatıra parasına ise Darphane’nin resmi sitesi üzerinden ulaşmak mümkün.
400 TL kupür değerinde Türk lirası bulunmuyor
İDDİA: Murat Çetinkaya jest içinüzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı banknotlar bastırdı. (Yanlış)
20 Nisan 2016 tarihinde Murat Çetinkaya’nın TCMB Başkanlığına atanması, banknotların üzerinde Erdoğan’ın yer alacağı iddialarını bir kez daha gündeme getirdi. Ülkücü Medya isimli internet sitesi bu iddiaları “Erdoğan’ın resimlerinin olduğu banknotlar geliyor!” manşetiyle paylaştı.
Murat Çetinkaya’yla ilişkili bu iddia 400 TL’lik banknotlar basılacağı şeklinde de paylaşılıyordu. İddiaya göre TCMB’ye atanan Murat Çetinkaya “jest” yapmak için 400 milletvekilini temsil eden 400 TL değerinde ve üzerinde Erdoğan’ın yer aldığı banknotlar basacaktı. Fakat böyle bir banknot basılmadı. Böyle bir çalışmanın yapıldığına dair güvenilir herhangi bir bilgi de bulunmuyor.
Banknot iddiaları siyasi gelişmelere paralel gitti
Yavuz Sultan Selim Köprüsü 26 Ağustos 2016 yılında açıldı. Gerek köprünün maliyeti, gerekse geçiş ücreti siyasi tartışmalara neden olmuştu. Banknotlarda Yavuz Sultan Selim Köprüsü’nün yer alacağı iddiaları ise gerçekleşmedi.
15 Temmuz’un birinci ve ikinci yılında 200 TL’lik banknotlarda Erdoğan’ın resmi yer alacağı iddia edildi. Fakat TCMB üzerinde Erdoğan’ın yer aldığı bir banknot basmadı. Darphanenin bastığı 15 Temmuz hatıra parasına ise ulaşmak mümkün.
İDDİA: 50, 100, 200 TL’lik yeni Erdoğanlı banknotlar basıldı. (Yanlış)
Aynı iddialar aslında 2014 yılından beri karşımıza çıkıyor. AK Parti’nin “Yeni Türkiye Yeni Anayasa” kampanyası sürecinde bu iddialar “Yeni Türkiye Yeni Banknot” sloganlarıyla sosyal medyada yayılmıştı. Fakat o dönemde de yeni banknot basılmadı.
Farklı siyasi gelişmeler, üzerinde Erdoğan’ın yer alacağı banknot iddialarını farklı şekillerde tekrar gündeme taşıdı. Fakat şimdiye kadar TCMB üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer aldığı bir banknot basmadı.
Her ne kadar gelecekte gerçekleşeceği iddia edilen olaylara ilişkin doğru veya yanlış etiketini kullanarak bir teyit yapmak mümkün olmasa da, üzerinde Erdoğan’ın fotoğrafının yer alacağı banknotlara ilişkin iddialar belli aralıklarla tekrar gündeme geliyor. Bu iddiaların büyük oranda benzerlikler taşıması, güvenilir kaynaklara dayanmaması, konunun sosyal medya dışında herhangi bir mecrada tartışılmaması, resmi kurumlar ve güvenilir kaynaklarda iddialara dayanak oluşturabilecek herhangi bir delilin olmaması, bu iddiaların gerçek olmadığını ortaya koyuyor.
