Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 15 Aralık 2021’de Covid-19 aşılarında hatırlatma dozu için belirlenen sürenin altı aydan üç aya indirildiğini açıkladı. Ardından aşı olmaya gidenlerin paylaştığı, Covid-19 aşılarının son kullanma tarihlerini gösteren görseller gündeme geldi. Görüntüler aşıların güvenirliği kaygılarını da beraberinde getirdi.
Bazı paylaşımlar hatırlatma dozu süresinin Covid-19 aşılarının ömrü doldu diye indirildiği imasını da taşıyor. Peki aşıların son kullanma tarihi nedir ve hangi hallerde kaygılanmalıyız?
Aşıların raf ömrü uzatılabiliyor
Sağlık Bakanlığı’nın hazırladığı Covid-19 mRNA Aşısı Uygulama Kuralları’nda, aşı flakonlarının sıfırın altında 80 ila sıfırın altında 60°C’de son kullanma tarihine kadar ışıktan korunmak koşuluyla uygun depolarda muhafaza edildiği bilgisi yer alıyor.
Ancak bu, son kullanma tarihi dolduğunda ürünlerin imha edileceği anlamına gelmiyor. İlaç ve aşıların raf ömürleri, gerekli güvenlik testleri yapılarak ve uygun koşullarda saklandıysalar güncellenebiliyor.
Bu raf ömrü güncellemeleri, üretici firma ile Sağlık Bakanlığı’nın bilgisi ve onayı dahilinde yapıldı. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Aşı İle Önlenebilir Hastalıklar Daire Başkanlığı’nın gönderdiği yazıda, 10 Eylül 2021’den önce üretilip etiketlenen Pfizer/BioNTech Covid-19 aşılarının raf ömrü, üretim tarihinden itibaren dokuz ay daha uzatıldığı görülebiliyor.
Teyit’in ulaştığı Sağlık Bakanlığı Basın Müşavirliği, bakanlığın basın açıklamasını iletti. Açıklamada aşıların son kullanma tarihinin firma tarafından uzatıldığı, zincirin bozulmaması için etiketin değiştirilmediği belirtiliyor:
Sosyal medyada ve bazı basın yayın kuruluşlarında yer alan, ülkemizde son kullanma tarihi geçmiş BioNtech aşılarının vatandaşlarımıza uygulandığı iddialarına yönelik kamuoyunu bilgilendirme ihtiyacı hasıl olmuştur.
Ülkemizde pandemiyle mücadele kapsamında 2021 Mart ayında uygulanmaya başlanan BioNTech mRNA Covid-19 aşılarının raf ömrü ve stabilite çalışmaları tekrarlanarak yapılmaktadır. Bu kapsamda üretici BioNTech GmbH tarafından yapılan güncel raf ömrü çalışmaları 27 Ağustos 2021 tarihinde tamamlanmıştır. Üreticinin yaptığı stabilite çalışma sonuçları Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa İlaç Ajansı ve ABD Gıda ve İlaç İdaresi tarafından onaylı Paul Ehrlich Enstitüsü tarafından onaylanmış ve 10 Eylül 2021 tarihinden önce üretilip etiketlenen BioNTech mRNA aşıları da dahil olacak şekilde söz konusu tüm aşıların raf ömrü, üretim tarihinden itibaren dokuz aya çıkarılmıştır.
Bakanlığımızca Paul Ehrlich Enstitüsü’nün aşıların raf ömrünü uzatan bu onayı doğrultusunda Aşı Takip Sistemi üzerinden gerekli güncelleme işlemleri tamamlanmıştır. -80 derecede muhafaza edilen aşıların etiketlerini değiştirmek, soğuk zincirin bozulmasına neden olacağı için mümkün olmamaktadır.
Aşıların son kullanma tarihlerinin geçmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Vatandaşlarımız gönül rahatlığıyla aşılarını olabilirler.
Almanya Ulusal Yasal Sağlık Sigortası Hekimleri Birliği de Pfizer/BioNTech Covid-19 aşı flakonlarının sıfırın altında 90°C ila sıfırın altında 60°C'de saklanması koşuluyla üç ay daha uzatıldığını açıkladı.
ABD Gıda ve İlaç Dairesi'ne (FDA) göre, Pfizer/BioNTech Covid-19 aşıları sıfırın altında 60 ila sıfırın altında 90 derecede saklanma koşuluyla son kullanma tarihlerinden üç ay sonra uygulanabiliyor. FDA kısa süre önce Johnson & Johnson Covid-19 aşısının ikinci raf ömrünün dört buçuk aydan altı aya uzatılmasını da onayladı. İsrail de soğuk zincirde muhafaza edilen yaklaşık 60 bin doz Pfizer/BioNTech Covid-19 aşısının son kullanma tarihini uzatmıştı.
Türk Tabipleri Birliği de aşıların raf ömrü üretim tarihinden itibaren dokuz aya çıkarıldığını belirterek güvenle aşı olunabileceğinin altını çiziyor.
Sadece Türkiye Sağlık Bakanlığı’nın değil, dünyadaki güvenilir sağlık otoritelerinin Covid-19 aşılarının raf ömrünü altı aydan dokuz aya çıkardığı görülebiliyor.
Süresi uzatılan aşılar hala güvenli
Aşılar geliştirildiğinde üreticiler, bilim insanlarıyla beraber aşıların ne kadar süre güvenli ve etkili kalacağına dair stabilite değerlendirme çalışmaları yapmaya devam ediyor. Bilim insanları elde ettikleri verileri, Avrupa İlaç Ajansı, Dünya Sağlık Örgütü ve FDA dahil olmak üzere dünya çapındaki çeşitli güvenilir sağlık kurumlara sunuyor. Aşıların son kullanma tarihinin uzatılabilmesi için aynı sterilite ve stabilite standartlarının karşılanması gerekiyor. Kısacası raf ömrü dolmuş aşıların kullanılmaya devam edilip edilmeyeceğine bir dizi güvenlik testinden sonra karar veriliyor.
Ohio Eyalet Üniversitesi Wexner Tıp Merkezi Eczacılık Bölümü’nden Crystal Tubbs'a göre aşılar piyasaya sürüldükten sonra uzun süre inceleme fırsatı olduğu için son kullanma tarihlerinin uzaması sürpriz değil.
Covid-19 mRNA aşıları neden Çince etiketli?
Sosyal medyada Covid-19 aşılarıyla ilgili ortaya atılan bir diğer iddia ise, Çin’in satın almaktan vazgeçtiği için Türkiye'ye Çince etiketli mRNA aşıları geldiğiydi.
14 Aralık 2021 tarihinde Sağlık Bakanlığı, Çince etiketli BioNTech Covid-19 aşılarına ilişkin açıklamada bulundu. Bakanlığın açıklamasına göre flakonlar BioNTech firmasının bir Uzakdoğu ülkesi için ürettiği aşılara ait. Sağlık Bakanlığı’nın Covid-19 aşılarının henüz yeterli miktarda olmadığı bir dönemde, BioNTech firmasının tedariği hızlandırmasını talep etmesi üzerine, firma bir başka ülke için ürettiği aşıları ülkemize yönlendirdi. Soğuk zincirin bozulmasına neden olacağı için etiket değişimi de yapılmadı.
Uzakdoğu ülkesi için üretilen aşıları Türkiye’nin satın alacağı o dönem medyaya yansıyan haberlerde de görülebiliyor. Yani sosyal medya paylaşımlarında ima edildiği gibi, Çin satın almaktan vazgeçtiği için Türkiye'ye Çince etiketli mRNA aşıları gelmedi.
