Sosyal medyada dolaşıma giren paylaşımlarda Türk Hava Yolları (THY) uçağında doğan bir bebeğin yaşamı boyunca eğitim, öğretim ücretlerinin THY tarafından karşılandığı ve THY’nin bebeğe ömür boyu ücretsiz seyahat hakkı verdiği iddia edildi. Ayrıca uçakta doğan bebeklerin dünya vatandaşı sayıldığı ve tüm ülkelere vizesiz girebildiği de iddiada yer aldı.
THY’nin uçakta doğan bebeğin eğitim masraflarını karşıladığı ve ömür boyu ücretsiz seyahat hakkı tanıdığı iddiaları doğru değil. Google’da, Türkiye’nin üyeleri arasında yer aldığı Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü’nün (ICAO) websitesi özelinde uçakta doğumla ilgili bir arama yapıldığında çıkan sonuçlarda, kabin içi personelinin eğitimi ile ilgili bazı belgeleri bulmak mümkün.
Bu belgelerde doğuma yardım konusunun kabin içi personelin aldığı ilk yardım eğitimi dahilinde olduğu görülebiliyor. Ancak belgelerde hava yolu şirketinin doğan çocuğa karşı yükümlülüklerinden bahseden bir düzenleme ya da metne rastlanmıyor. Teyit'in ulaştığı ICAO yetkilisi, hava yolu firmalarının uçuşları sırasında uçaklarında doğan çocuklara veya ailelerine karşı herhangi bir resmi veya yasal sorumluluğu olmadığını belirtti.
Teyit'in Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden ulaştığı yetkililer Türkiye’de hava yolu şirketlerinin uçaklarında doğan bebeklerle ilgili ömür boyu eğitim masrafını karşılamak veya uçuş sağlamak gibi sorumlulukları olmadığını ve sivil havacılıkta bu uygulamalara yönelik herhangi bir düzenleme olmadığını iletti. Ancak bazen hava yolu şirketlerinin bu tarz tanıtım amaçlı uygulamalara yöneldiği belirtildi.
Fransız vatandaşı Gineli bir yolcu Nisan 2017’de Konakri-Ouagadougou-İstanbul tarifeli THY uçağında, kabin personelinin yardımıyla bir doğum gerçekleştirmişti. Teyit'in iletişim kurduğu THY Kurumsal İletişim yetkilileri THY’nin uçakta doğan bebeğe ömür boyu seyahat hakkı tanımak veya onun eğitim masraflarını karşılamak gibi bir şirket prosedürleri olmadığını, Nisan ayında doğan Kadiju için ömür boyu eğitim masrafını karşılamak ya da ücretsiz uçuş sağlamak gibi bir girişimleri bulunmadığını belirtti.
Hava yolu şirketlerinin seferleri sırasında uçaklarında doğan bebekler ya da ebeveynlerine karşı uluslararası ve ulusal düzeyde hukuki geçerliliği ve yaptırımı olan herhangi bir düzenleme bulunmuyor. THY’nin de şirket özelinde bu konuyla ilgili bir prosedürü olmadığı gibi Nisan 2017’de uçaklarında doğan bebekle ilgili herhangi bir girişimi bulunmamış. Bu nedenle THY’nin uçağında doğan bir bebeğin yaşamı boyunca eğitim, öğretim ücretlerinin THY tarafından karşılanacağı ve THY’nin bebeğe ömür boyu ücretsiz seyahat hakkı vereceği iddiaları doğru değil.
Uçakta doğum yaptığı için dava açılan yolcu da var
Bazen hava yolları uçakta doğan bebeklere yönelik özel uygulamalar gerçekleştirebiliyor. Yakın zamanda bir hava yolu şirketi uçakta doğan bir bebeğe ömür boyu ücretsiz uçuş sağlayacağını duyurdu. Haziran 2017’de Hindistan hava yolu şirketi Jet Airways’in bir uçağında doğum gerçekleşti. Hava yolu şirketi doğumun ardından, doğan bebeğe yaşam boyu ücretsiz uçuş sağlayacağını bildirdi.
CNN’de yayınlanan bir haberde bazı hava yolu şirketlerinin uçakta doğan bebeklere ücretsiz uçuş sağladığı aktarılıyor. Doğrulama sitesi Snopes’un 7 Mart 2000’de yayınlanan ve 9 Nisan 2017’de güncellenen analizinde uçakta doğan bebeklerin yaşam boyu ücretsiz uçtuğu iddiası ele alınmış ve büyük oranda yanlış olduğu sonucuna varılmış. Büyük oranda yanlış olmasının nedeni ise Jet Airways ve THY örneğinde olduğu gibi bu tarz uygulamaların tamamen hava yolu firmasının inisiyatifinde olması.
Bununla birlikte uçakta doğum yaptığı için tazminat davası açılan bir yolcu da var. Çin Havayolları 2015’te uçağın acil iniş yapmasına neden olduğu ve maddi zarar yarattığı gerekçesiyle doğum yapan Tayvanlı bir kadına tazminat davası açacağını duyurmuştu. Bu olaydan sonra bebeğin hukuki nedenlerle annesinden ayrıldığına ve ne zaman iade edileceğinin belirsiz olduğuna dair haberler de çıktı.
Uçakta doğan bir bebek dünya vatandaşı olabilir mi?
Uçakta doğan bir bebeğin vatandaşı olabileceği birden fazla ülke olabilir fakat bu durum, bebeğin ebeveynlerinin vatandaşlığına veya doğum gerçekleştiğinde uçağın hangi ülkenin sınırları içinde olduğuna göre değişiklik gösterebiliyor. Vatandaşlık hakkı ‘jus sanguinis’ (kan bağına bağlı vatandaşlık hakkı) ve ‘jus soli’ (bir devletin sınırları içinde meydana gelen doğumla kazanılan vatandaşlık hakkı) ilkelerine dayanıyor. Uçakta doğan bir bebeğin vatandaşlığı konusunda farklı ülkelerde farklı uygulamalar ve düzenlemeler var. Birleşmiş Milletler’in Vatansızlığın Azaltılmasına Dair BM Sözleşmesi’ni kabul eden ülkeler için geçerli olan kurala göre uluslararası yolculuk yapan uçak veya gemilerde gerçekleşen doğumlarda bebek, uçağın ya da geminin kayıtlı olduğu ülkenin sınırları içinde doğmuş sayılıyor.
Türkiye’de vatandaşlık hakkı 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre belirleniyor. Ancak bebeğin vatandaşlığını belirleyen uçağın hangi ülkenin hava sahasında olduğu ve ebeveynlerinin vatandaşlıkları da bebeğin vatandaşlığını etkileyen değişkenler.
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Milletlerarası Özel Hukuk Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülin Güngör’ün yazdığı “Vatansızlığın Azaltılmasına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin Bazı Hükümlerinin 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu Üzerindeki Etkisi” başlıklı makalede iki düzenlemenin birlikte işleyişiyle ilgili detaylı bilgiye ulaşılabilir.
Mevcut kanunlara ve düzenlemelere göre uluslararası hukukta geçerliliği bulunan bir dünya vatandaşlığı statüsü bulunmuyor, bu nedenle uçakta doğan bir bebeğin dünya vatandaşı olması söz konusu değil. Ancak vatandaşlık hakkı kazandığı ülkelerin pasaportlarına ya da pasaportlarından birine sahip olabilir.
Dünyadaki tüm ülkelere vizesiz giriş sağlayan bir pasaport var mı?
Uçakta doğan bebeklerin vatandaşlık hakları sayesinde sahip oldukları pasaportlarla dünyanın farklı ülkelerine vizesiz giriş çıkışları bu ülkelerin pasaportlarının sağladığı imkânlarla sınırlı. 2017’de yayınlanan Henley & Partners’ın Vize Kısıtlamaları Endeksi ve Passport Index’in Küresel Pasaport Gücü Sıralaması’na göre dünyada en çok ülkeye özgürce seyahat edebilen kişiler Almanya pasaportu sahipleri. Almanya pasaportuyla, Henley & Partners’taki listede 176 farklı ülkeye, bölgeye, Passport Index’teki listede (Singapur pasaportuyla birlikte) 158 ülkeye vizesiz giriş sağlanabildiği görülüyor. Bu listeler her sene değişikliğe uğrayabiliyor. Giriş yapılan ülkelerin sayılarındaki fark ise endeksleri hesaplarken kullanılan metodoloji farkından kaynaklanıyor. Henley & Partners’ın endeksine göre e-vize ve sınır geçişlerinde verilen vizeler de özgür seyahat kapsamına alınıyor. Passport Index ise bu vizeleri de vizeli giriş kabul ediyor.
Henley & Partners’ın raporunda ilettiğine göre dünyada 219 devlet bulunuyor. Bunlardan 199’u vatandaşlarına pasaport sağlıyor ve 193’ü BM üyesi. Raporlardaki ülke sayısı verileri ve Almanya ve Singapur gibi güçlü pasaportların özgür seyahat sağladığı ülkelerin sayıları karşılaştırıldığında dünyadaki tüm ülkelere özgür seyahat imkânı sağlayan bir pasaport bulunmadığı gözüküyor. Bu nedenlerle uçakta doğup pasaport sağlayan herhangi bir ülkenin vatandaşı olan bir bebeğin ömür boyu tüm ülkelere vizesiz girebildiği iddiası doğru değil.
