Pek çok sosyal medya hesabı tarafından farklı dönemlerde Kanada’nın mercimeği 1980’lerde Türkiye’den gördüğü ancak günümüzde ise Türkiye’nin mercimek ithal eden bir ülke haline geldiği ve Türkiye’nin tükettiği mercimeğin yüzde 80’ini Kanada’dan aldığı iddia edildi.
Kanada mercimeği ilk kez Türkiye’de görmedi
Ancak Kanada’nın mercimeği 1980’li yıllarda Türkiye’de gördüğü iddiaları doğru değil. Kanada, 1972 yılında Saskatchewan Üniversitesi’nde Alfred Slinkard tarafından kurulan “Crop Development Centre” (Mahsül Geliştirme Merkezi) ile farklı mercimek çeşitlerini geliştirmeye başladı. Alfred Slinkard’ın, Kanada’da mercimek üretimine başlanmasıyla ilgili hikayesinde ilk kez mercimeği İdaho’da görerek Kanada’ya getirdiğini anlatan yazıya buradan ulaşmak mümkün.
Saskatchewan basınına 19 Nisan 2017’de haber olan Slinkard’ın, hikayesini anlattığı bir haber de mevcut. Ayrıca Kanada’daki mercimek çiftliklerinin kurulduğu bölgeyle ilgili zamansal değişimi gösteren grafikte, Kanada’nın mercimek üretiminde nasıl geliştiğini görmek mümkün.
Türkiye mercimek ithal eden bir ülke
Türkiye’nin mercimek ihraç eden bir ülkeden zamanla mercimek ithal eden bir ülkeye dönüştüğü ve mercimek ithalatının büyük kısmını Kanada ile yaptığı iddiaları ise doğru.
Ziraat Mühendisleri Odası’nın hazırladığı “Bakliyat Dosyası” başlıklı rapor, baklagil ihracat oranlarının azaldığını ve bununla birlikte ithalat oranlarının arttığını doğruluyor.
2016 Uluslararası Bakliyat Yılı Hasebiyle Türkiye’de Mercimek (Lens culinaris Medik) Yetiştiriciliği makalesinde kullanılan verilere göre dönem içerisinde hem ithalat hem ihracat değerlerinde düşüşler ve çıkışlar yaşandığı görülüyor. Tablodaki değerlere bakıldığında, Türkiye 2013 yılında toplam 199.476 ton mercimek ithalatına karşılık 178.542 ton ihracat gerçekleştirdi.
Ziraat Mühendisleri Odası’nın hazırladığı raporda ayrıca Türkiye’de yıllar içerisinde yeşil ve kırmızı mercimek ekim alanları ve üretiminin azaldığı da belirtiliyor. Kırmızı ve yeşil mercimek ekim alanlarının azalmasına paralel olarak mercimek üretiminde de bir düşüş yaşandığı belirtiliyor. 1990 yılında 630 bin ton üretilen kırmızı mercimeğin 2013 yılında üretiminin neredeyse yarı yarıya azaldığını söylemek mümkün. Yeşil mercimek üretiminin de 1990’lı yıllardan bugüne, azalarak 22 bin tona gerilediği görülebiliyor.
Ayrıca Doğruluk Payı da CHP Milletvekili Okan Gaytancıoğlu’nun “Türkiye baklagillerde net ithalatçı ülke durumundadır.” iddiasını inceleyerek TÜİK verileriyle bu iddianın açıkça desteklenebiliyor olduğunu belirtmişti.
Türkiye’nin 2015'te tükettiği mercimek 421 bin ton, Kanada’dan ithal edilen mercimek 100 bin tondu
Türkiye’nin zaman içerisinde mercimek ithal ettiği ve en çok ithalat gerçekleştirdiği ülkenin Kanada olduğu doğru ancak bu ithalat miktarının Türkiye’de tüketilen mercimek miktarının yüzde 80’i olduğu iddiası doğru değil.
Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı’nın verilerine göre Türkiye’nin 2015 yılındaki mercimek üretimi yaklaşık olarak 350 bin ton, tahmini 2016 verilerine göre ise mercimek üretimi 360 bin ton. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) da 2015-2016 yıllarındaki toplam mercimek üretimini 360 bin ton olarak belirtmekte. TÜİK’in son yayımladığı verilerine (2017-2018 dönemi) göre Türkiye’de tüketilen mercimek yaklaşık 415 bin ton. 2015-2016 dönemi için bu miktar 421 bin 687 tondu. (Tohumluk kullanım, kayıplar dışarıda bırakılmıştır). TÜİK verilerinden ayrıca 2015'ten sonra kırmızı mercimek üretiminde bir artışın görüldüğünü söylemek de mümkün.
Global Trade Atlas’ın (GTA) 2015 verilerine göre Türkiye’nin en çok mercimek ithal ettiği ülke Kanada. Türkiye’nin 2015 yılında Kanada’dan 99 bin 838 ton mercimek ithal ettiği de GTA’nın tablosunda görülüyor. Türkiye’nin toplamda ithal ettiği mercimek ise 105 bin 717 ton.
Yani Türkiye’de tüketilen 2015'te 421 bin tonluk mercimeğin sadece yüzde 23’ü Kanada’dan ithal ediliyor. Bununla birlikte, Türkiye’nin mercimek ithalatının yaklaşık yüzde 80’i de Kanada’dan yapılıyor.
Öte yandan Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından Ocak 2019'da yayımlanan Dünya Tarım Ürünü Piyasaları Raporu'na göre 2017'de dünya mercimek ihracatının yüzde 49,2'si Kanada'da gerçekleşmiş. Yani zaten Kanada tek başına dünya mercimek ihracatının yarısını karşılıyor.
