Sosyal medyada, Türkiye’de son 10 günde açıklanan Covid-19 pozitif vaka başına ölüm oranının sabitlendiği iddia edildi. Günlük toplam vefat sayısının açıklanan toplam vaka sayısına bölümüyle elde edilen 0,021 oranının sabit tutulmaya çalışıldığı ve ölümlerin bu orana göre açıklandığı ileri sürüldü. Yani iddiaya göre Türkiye’de Covid-19 ölüm oranı her gün 0,021.
Ancak vaka ölüm oranının sabitlendiği doğru değil. Ondalık ifadelerin tek başına bir anlamı da yok. Toplam vakalarda ölüm oranının Türkiye’de yüzde 2,10’larda seyretmesi birçok değişkene bağlı ve salgının bu aşamasında beklenen de bir veri.
Türkiye’de vaka ölüm oranı yüzde 2,10’larda
Toplam vakalardan ölümle sonuçlananların oranını veren bu rakam, salgının boyutlarını anlamamızı sağlıyor. Oran, Covid-19’dan ölen vakaların oranını temsil ediyor ve belli bir bağlamda, belli bir zaman ve popülasyon içinde hastalığın yaygınlığını değil, şiddetini yansıtıyor.
Vaka ölüm oranı, bu hastalıktan hayatını kaybedenlerin, açıklanan toplam vakalara bölünmesiyle elde ediliyor. Bu oran, yüzde olarak ifade edilmesi için, 100 ile çarpılıyor.
Vaka ölüm oranı = Hastalıktan ölenlerin toplamı / Tanı konan toplam vaka sayısı x 100
Bu formülden yola çıkarak Türkiye’de son 10 günün verileriyle günlük vaka ölüm oranları şöyle:
Yani Türkiye’de vaka ölüm oranının yüzde 2,10’larda seyrettiğini söyleyebiliriz. Oran ondalık değil, yüzdelik değerlerle ifade edildiğinde sabitlenmediği de görülüyor. Yüzde 2,12 olduğu gün de var 2,15 de... Ele aldığımız tarihlerden öncesini de hesapladığımızda günlük olarak ölüm vaka oranlarında farklar ortaya çıkıyor.Evrim Ağacı da, bu değerin ondayla değil de yüzdeyle ifade edildiğinde yanıltıcı olmaktan çıkacağını ifade etti.
Oran salgının yarattığı tahribatı ifade etmekten de uzak. Örneğin, elimizdeki değer oransal olduğundan, 0,02050 ila 0,02150’de kaç kişi ölürse ölsün oran hep yüzde 2,10 olacaktır. Mesela 65 bin 111 vakada bin 399 kişi de ölse 0,021 olacak bu oran, bin 334 kişi ölse de… Kalabalık bir ülkede o arada binlerce can kaybı olabilir.
Salgının ölüm oranı en başından beri yüzde 2’lerdeydi, Türkiye’deki bu yüzde 2,10’luk değer de bu nedenle şaşırtıcı değil. Diğer ülkelerde de vaka ölüm oranı stabil ilerliyor. Örneğin Türkiye’nin en çok karşılaştırıldığı İtalya ile an itibariyle en çok vaka görülen Amerika Birleşik Devletleri’nde de durum benzer:
İtalya
5 Nisan: 15.887/129.948=0.1222 x 100 = % 12,22
6 Nisan: 16.523/132.547=0.1246 x 100 = % 12,46
7 Nisan: 17.127/135.586=0.1263 x 100 = % 12,63
8 Nisan: 17.669/139.442 = 0.1267 x %100 = % 12,67
09 nisan: 18.279/143.626 = 0.1273 x 100 = % 12,73
10 nisan: 18.849/147.577 = 0.1277 x 100 = % 12,77
11 nisan: 19.468/152.271 = 0.1278 x 100 = % 12,78
12 nisan: 19.899/156.363 = 0.1273 x 100 = % 12,73
13 nisan: 20.465/159.516 = 0.1283 x 100 = % 12,83
14 Nisan: 21.067/162.488 = 0.1297 x 100 = % 12,97
ABD
5 Nisan: 9.606/336.858 = 0.02851 x 100 = % 2,85
6 Nisan: 10.490/356.414 = 0.02943 x 100 =% 2,94
7 Nisan: 12.242/386.104 = 0,03170 x 100 = % 3,17
8 Nisan: 14.673/418.044 = 0.03509 x 100 =% 3,50
9 Nisan: 14.797/435.160 = 0.03400 x 100 =% 3,40
10 Nisan: 16.686/468.895 = 0.03558 x 100 =% 3,56
11 Nisan: 20.064/521.714 = 0.03845 x 100 = %3,84
12 Nisan: 21.474/545.934=0.03933 x 100 =% 3,93
13 Nisan: 23.077/577.332=0.03999 x 100 =% 4
14 Nisan: 25.132/602.977=0.04168 x 100 = % 4,17
Aktüer Orhun Emre Çelik de Teyit’e yaptığı değerlendirmede vaka ölüm oranındaki görünen sabitliğin rakamları yuvarlamadan kaynaklandığını dile getirdi. Çelik, onda olarak verilen rakamların ilk üç basamaktan sonrasını da eklersek günlük oynamaların ortaya çıkacağına değindi. Ayrıca Çelik, 10 günlük rakamlarla 0,021 gibi bir sayı görmenin kendi başına bir anlamı olmadığını ve vaka sayısı arttıkça belirli bir değer etrafında stabilleşme görmemizin normal olduğunu, nihai sonuç için verilerin olgunlaşması gerektiğini belirtti.
İddiaya Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da değindi ve “Elde edilen rakamlarda oran ikili olunca birbirine çok yakın görülebiliyor ama önümüzdeki dönemde vaka sayıları düştüğünde bu tabloda farklılaşma görülecek” dedi.
Vaka ölüm oranı ülkelere göre değişebiliyor
Vaka ölüm oranı tüm dünyada aynı seyretmiyor. Ülkelere göre farklılıklar gösteriyor. Örneğin İtalya'da yüzde 12, Almanya'da yüzde 2,64 olarak kendini gösterebiliyor. Bu farklılık ülkelerdeki sağlık sisteminin kalitesinden, hastaların yaş grubu gibi birçok faktöre bağlı. Birinin bir hastalıktan ölme olasılığı, sadece hastalığın kendisinden değil, alınan tedavi ve hastanın iyileşme potansiyeliyle de ilgili. Test sayısı da vaka ölüm oranını etkiliyor. Çünkü test sayısı arttıkça tespit edilebilen vaka sayısı da artıyor ve ölüm oranı gerileyebiliyor.
Şu aşamada nihai bir vaka ölüm oranı belirlemek de mümkün değil. Salgın devam ettiği müddetçe yeni vakalar, yeni ölümler yaşanacak. Covid-19’un semptom başlangıcından ölüme kadar geçen süre 2-8 hafta olarak değişiyor. Henüz tespit edilen vakalar hakkında bir şey söylemek için de erken.
Dünya Sağlık Örgütü salgının başlarında ölüm oranını yüzde 2 olarak açıklamıştı. Ancak örgüt bu rakamın geçici olduğunu da öngörmüştü. Nitekim oran 15 Nisan itibariyle yüzde 6,5’lara kadar çıktı. Çin Ulusal Sağlık Komisyonu (NHC) da ülkede vakaların henüz düşmeye başlamadığı 4 Şubat'ta ölüm oranını yüzde 2,1 olarak açıklamış, bu oran daha sonra yüzde 4’lere ulaşmıştı. Türkiye’de de bu oran 15 Nisan itibariyle yüzde 2,18.
Sonuç olarak vaka ölüm oranının stabil ilerlemesi, kasti bir müdahaleden kaynaklanmıyor. Vaka ölüm oranları birçok ülkede farklı değişkenlere bağlı olarak sabit ilerliyor. İddia yanlış bilginin en yaygın yedi türünden bağlamdan koparmaya örnek.
