Türkiye’de ilk Covid-19 aşısı 13 Ocak 2021’de Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya yapılmıştı. Bu tarihte başlayan aşılamada önce sağlık çalışanlarının ilk doz aşılamaları tamamlandı. Yaşlı nüfusun (65 yaşından büyük olanlar) aşılanması ise devam ediyor. 8 Şubat 2021 itibariyle Türkiye’de 2 milyon 600 binden fazla kişi aşılandı.
Ancak sosyal medyada dolaşan bir haritanın, nüfusa oranla Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde aşılamanın düşük olduğunu gösterdiği iddia ediliyor. Harita, aşılamada bölge bazlı ayrımcılık yapıldığının göstergesi gibi paylaşılmış.
Bölgede aşılamanın az olmasının sebebi yaş
İddia paylaşımlarında yer alan harita, Endüstri Mühendisi Zeki Berk tarafından, 4 Şubat 2021 tarihinde Sağlık Bakanlığı’nın sitesindeki illere göre aşılama sayıları ve illerin nüfusları baz alınarak hazırlanmış. “Şehirlerde nüfusa göre aşılama” başlığı taşıyan haritada bazı illerde aşılama oranının yüzde 4’ü geçtiği, bazı illerde ise yüzde 1’e ulaşamadığı görülmüş. Yüzde 1’in altında kalan iller ise, doğu ve güneydoğuda.
Zeki Berk ve Yard. Doç. Dr. Levent Eker tarafından hazırlanan bir veri haritası daha var. Bu haritada nüfus içinde aşılama oranı ve yaş ortalaması verileri gösteriliyor. Doğu ve güneydoğu illerinde, diğer illere göre aşılamanın az olmasının sebebinin yaş gruplarının dağılımından kaynaklandığı belirtiliyor.
Nüfus yoğunluğu değil, yaş dikkate alınıyor
Türkiye’de aşılama konusunda Ulusal Uygulama Stratejisi’ne uygun bir şekilde aşılama yapılıyor. Bu stratejiye göre sağlık çalışanlarının ardından, yaşlı, engelli, koruma evlerinde kalanlar ve orada çalışanlar aşılanmaya devam ediyor. Yani aşılama önceliklendirmesinde, nüfus yoğunluğu değil, yaş dikkate alınıyor. Aşı uygulanacak grup sıralamasına bakıldığında, C grubunda bulunan 65 yaş ve üstü bireylerin öncelikli olduğu görülüyor. 8 Şubat 2021 itibariyle sıralamadaki 75 yaş ve üstü bireyler aşılanmaya devam ediyor.
Bu önceliklendirme dikkate alındığında, Doğu ve Güneydoğu illerinde aşılamanın nüfusa oranla az gözükmesinin iki sebebi olabileceği görülüyor.
Bunlardan ilki bu illerde aşılanan sağlık çalışanı sayısı, diğer etken de illerin yaşlı nüfus oranları. 2019 Sağlık İstatistikleri Yıllığı’na göre, Ortadoğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde tüm bölgelere göre daha az sağlık çalışanı var. İstanbul’da 100 bin kişiye unvanlara göre toplam 768 sağlık çalışanı düşüyor. TÜİK 2018 sağlık personeli sayılarının illere göre dağılımı verilerine göre ise, örneğin Hakkari’deki tüm sağlık personeli sayısı bin 470 kişi. Bu sayı Şanlıurfa için 9 bin 797.
Aşılama haritasıyla yaşlı nüfus haritası uyumlu
Dikkat edilmesi gereken diğer konu ise, aşılamanın az olduğu illerin genel nüfusu ve yaşlı nüfusu oranları. 2019, yaşlı nüfus oranlarına göre oluşturulan Türkiye haritasına göre, yaşlı nüfusun en düşük olduğu 10 ilin tamamı doğu ve güneydoğuda. 2020 yılı nüfus sayımında da bu durumun değişmediği görülüyor.
Hakkari haritaya göre aşılamanın en az yapıldığı il. 2020 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre, Hakkari’nin toplam nüfusu 280 bin 514. Bu sayının yüzde 3,6’sı yaşlı nüfustan oluşuyor. Aşılamanın genele oranla az olduğu görülen bir başka il Şanlıurfa. Bu ilin 2020 verilerine göre, toplam nüfusu 2 milyon 115 bin kişi. Ancak yaşlı nüfus oranı, genel nüfusa oranla oldukça az ve yalnızca yüzde 4’ü yaşlılardan oluşuyor.
Şu an aşılamanın 75 yaş ve üstü kişilerde devam ettiğini düşünülürse bununla ilgili bir hesap yapabilmek de mümkün. Hakkari’nin 75 yaş ve üstü nüfusu 3 bin 593 kişi. Genel nüfusa oranlandığında bu, yüzde 1,2’ye tekabül ediyor. Sağlık Bakanlığı’nın aşılama haritasında da Hakkari’de 9 Şubat 2021 itibariyle 2 bin 432 kişinin aşılandığı görülüyor.
Şanlıurfa’da da durum benzer. İlin 75 yaş ve üstü nüfusu 30 bin 97 kişi. Genel nüfusa oranlandığında sonuç 1,4 olarak görülüyor. Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Şanlıurfa’da 21 bin 772 kişi aşılanmış. Bu ilde de aşılama henüz yaşlı nüfusa yapıldığı için aşılama oranları düşük.
Yani, TÜİK’e ait Yaşlı Nüfus Oranları haritasıyla, aşılamanın yapıldığı iller üst üste getirilmiş olsa aşılamanın yaş öncelikli olduğu da anlaşılabilir.
Görsel, Zeki Berk tarafından oluşturulan haritadan düzenlenmiştir.
Aşılama haritasında bu durumu netleştirebilecek bir başka taraf ise, aşılamanın en fazla olduğu illere bakmaktan geçiyor. 2019 verilerine göre, Sinop nüfusuna oranla yaşlı nüfusun en fazla yaşadığı il. Aşılama haritasında da Sinop en fazla aşının yapıldığı illerden biri olarak görülüyor. Bir başka örnek de Tunceli. Tunceli’de nüfus 2019 verilerine göre 84 bin 660 kişi. Yaşlı nüfus oranı ise yüzde 13-16 aralığında. Nitekim Tunceli’nin en fazla aşılama yapılan illerden biri olduğu görülüyor.
Doğum hızı ile refah arasında ilişki var
Bu veri aşılamada bir ayrımcılık yapıldığını göstermiyor. Ancak genç nüfus ve doğum hızının yüksekliği, ülkenin doğusu ile batısı arasındaki gelir farkını ortaya koyan bir gösterge. Eğitim ve gelir seviyesindeki artış, anne ve bebek ölümlerinin azalmasına, doğurganlık yaşının ilerlemesine, doğum hızı ve sıklığında azalmaya, bebeklere yapılan bireysel yatırımın artmasına ve doğal olarak ortalama yaşın yükselmesine neden oluyor. Yani yaşlı nüfus, böyle bakıldığında açık bir gelişmişlik göstergesi.
Nitekim TÜİK'in İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla 2019 verilerine göre, Ağrı, Şanlıurfa, Van ve Bitlis gibi iller kişi başına düşen milli gelirin en düşük olduğu iller. Bu iller, toplam doğurganlık hızının en yüksek olduğu iller arasında.
Aşılama haritası oluşturulurken, genel nüfusa bölünerek bulunan aşılama oranıyla ortalama yaşların illere göre korelasyonuna bakıldığında güçlü bir ilişki görülmüş. Ancak bu yüksek ilişkinin temelinde bir kasıt değil, yaş gruplarının dağılımındaki farklılık var.
İlginizi çekebilir: Korelasyon nedensellik değildir
