Temmuz ayının son günlerinde ağırlıklı olarak Türkiye’nin güneyinde başlayan orman yangınları bir haftadan uzun süre sosyal medyanın gündemine oturdu. Bu sırada Soner Güney isimli bir sosyal medya kullanıcısı, Facebook hesabından paylaştığı bir videoda çam ağaçları dışında hiçbir ağaç türünün kolay kolay alev almadığını öne sürdü.
Ağaçlar nasıl alev alır?
ABD Orman Servisi’nde yer alan bilgilere göre kuraklık ve ağaçlar arası rekabet, bitki stresini artırarak yangın yoğunluğunu ve yangına karşı hassasiyeti artırabiliyor. Yanmaya meyilli ağaçlar için çeşitli nedenlerle başlayan tutuşma kolaylıkla etkili olabiliyor. Başlayan yangında ısı transfer süreçleri ile ağaçların farklı kısımları farklı şekillerde etkilenebiliyor.
Sık ormanların bulunduğu Kanada’daki Alberta eyaletinin Tarım Bakanlığı’nın internet sitesinde, yangından etkilenme süreçleri aktarılırken mevsimsel geçişlerde yaprak döken ağaçların baharlarda aşırı derecede yanıcı olabileceğinden bahsediliyor. Yani ağaçlardaki nem seviyesi düştükçe yanıcılık artıyor. Bu prensip, nem oranının azaldığı tüm dönemler için geçerli.
İğne yapraklı ağaçlar çok yanıcı
Bu durumdan en çok etkilenenler ise iğne yapraklı (ibreli) ağaçlar. Dallarında çok miktarda özsu bulundurduklarından çok hızlı tutuşabiliyorlar. Göknar, ladin, sedir gibi çamgiller ailesinin diğer mensupları bu ağaçlar arasında.
Servigiller familyasından ardıç ve porsuk da çok yanıcı ağaç türleri olarak biliniyorlar. Yine servigillerden olan ve çok yanıcı olan “akdeniz servisi” ise Akdeniz bölgesinde de bulunuyor.
Çam yoğunluklu ormanlarda yangınların daha sık görüldüğü doğru. Örneğin ABD’nin Oregon eyaletindeki ormanlardaki baskın ağaç türü çam, her 10 yılda bir yangınlardan dolayı orman örtüsünün kendini yenilediği biliniyor.
Orman Genel Müdürü Bekir Karacabey de 2019'da Anadolu Ajansı'na (AA) yaptığı bir açıklamada, Türkiye'deki ormanlık alanların yüzde 65'ini oluşturan yangına hassas alanlara, ateşe daha dayanıklı ağaç türleri dikildiğinden bahsetmişti. Karacabey, Türkiye'de hassas bölgelerde genelde iğne yapraklı türlerin bulunduğunu, bunların da yangınlardan en çok etkilenen türler olduğunu söylemişti.
Bazı ağaç çeşitleri orman yangınlarına ihtiyaç duyuyor
Bazı türler tohumlarının filizlenmesi için ateşe ihtiyaç da duyuyor. Orman otu çamı, okaliptüs ve banksia gibi türler, reçineyle kaplı kozalak veya meyvelere sahip. Tohumlar, ancak ateş reçineyi erittikten sonra ortaya çıkabiliyor. Diğer ağaç türleri, ormandaki tohum dormansisinden (durgunluk) kurtulmak için, duman veya külden gelen kimyasal sinyallere ihtiyaç duyuyor.
Bazı türler yalnızca bu kimyasalların varlığında filizleniyor. Yani iğne yapraklı gibi sınıflandırmalar dışında salgılanan kimyasallardan etkilenip yanabilen ve bu yanışın doğal olduğu pek çok tür mevcut.
Meyve ağaçları da yanıyor
İğne yapraklı ağaçların daha kolay tutuştuğu doğru olsa da, bu diğer aile ve türleri yangınlara dayanıklı kılmıyor.
Soner Güney videosunun devamında meyve ağaçlarının yanmadığını iddia ediyor. Büyük yangınlara dayanıklı birçok bitki türü var. Yine Oregon eyaletinin internet sitesinde aleve dayanıklı bitkilerle alakalı bir kitapçık hazırlanmış. Kitapçıkta öncelikle “ateşe dayanıklı” demenin, yanmaz anlamına gelmediğinin altı çizilmiş. Yanmaya dayanıklı ağaçlara örnek olarak acer glabrum (bir tür akçağaç), rhamnus frangula (barut ağacı) verilebilir. “Zeytin ağaçlarının yangında daha az yandığı” da doğru. Avustralya devleti tarafından yayımlanan broşürlerden birinde, zeytinlerin orman yangınları sırasında engelleyici olabileceği belirtiliyor. Akdeniz’deki yangınlarında zeytinlerin bir nebze durdurucu etkisi olduğu düşünülüyor. Benzer biçimde badem ağaçları da yangına karşı görece dirençli.
Ancak ABC’de yer alan bir haberde Avustralya’da birkaç sene önce çıkan yangınların meyve ağaçlarını nasıl etkilediği anlatılıyor. Habere eşlik eden videoda yanan meyve ağaçları görülebiliyor. Clemson Kooperatifi’nin internet sitesinde de elma ve armut gibi bazı meyve ağaçlarının yangınlara karşı nasıl duyarlı oldukları bilgisi yer alıyor.
Yani çam ağaçları daha kolay tutuşsa da, buna göre evrimleşmişler ve büyük yangınların ardından popülasyonlarını eski haline daha kolay getirebiliyorlar. Dahası, bu diğer ağaçların yangınlardan etkilenmeyeceği anlamına gelmiyor.
