Diyanet İşleri Başkanlığı’nın NASA ile kıyaslanmasına dayalı iddiaları incelemeye aldığımız analiz serimizin ilk bölümü, iki kurumun bütçelerinin yarıştırılması çabalarına odaklanıyor. Bunlar Teyit'e iki kurumun kıyaslanmasıyla ilgili gelen ihbarlar arasında en sık rastlanan iddiaları oluşturuyor ve bütçeler arasındaki farklarda yoğunlaşıyorlar.
Bu kıyaslamalar sırasında yapılan en yaygın hata, iki kurumun bütçelerinin farklı para cinsinden oluşu. İkinci yaygın hataysa kurumlara kamu bütçesinden ayrılan payla, toplam bilançolarının karıştırılması.
Örneğin Hüseyin Aygün tarafından geçtiğimiz yıl Haziran ayında yapılan bir paylaşımda, NASA’nın bütçesi 11 milyar iken, Diyanet’in bütçesinin 9 milyar olduğu iddia ediliyordu. Ufak bir rakamsal farklılıkla aynı iddiayı Lütfü Türkkan da paylaştı. Aygün’ün paylaşımı 18 binden fazla, Türkkan’ın paylaşımı da 8 bin kadar beğeni aldı.
Ancak verilen miktarlar kurumların gerçek bütçelerini yansıtmıyor. Diyanet İşleri Başkanlığı’na genel kamu bütçesinden 2019 yılı için ayrılan pay, 10,4 milyar Türk lirası, bu rakam iddianın ortaya atıldığı 2018 yılında ise 8,3 milyar Türk lirası idi. NASA’ya ABD genel bütçesinden ayrılan pay ise 19,9 milyar Amerikan doları, yani 11 Kasım 2019 tarihli kur ile yaklaşık 113 milyar Türk lirası. Yıllar içinde dolar TL kuru ve kurumların bütçesi değişse de, bu hatanın sıklıkla tekrar edildiğini görüyoruz.
Ancak ekonomik büyüklükleri birbirinden oldukça farklı iki ülkede bu kıyas sağlıklı olmayabilir, bu nedenle toplam bütçeden aldıkları payı araştırmak daha anlamlı. 2019 itibariyle NASA, ABD’nin yıllık toplam federal bütçesinden yüzde 0,49 pay alıyor, Diyanet’in toplam bütçeden aldığı paysa yüzde 1,08 ile birçok bakanlıktan daha fazla.
Bütçeden ayrılan pay, gelirin tamamı değil
Dahası, kurumlar giderleri için bu bütçelerle bağımlı değil. Yani bir kuruma merkezi bütçeden ayrılan pay, o kurumun yıllık bilançosunun tamamını oluşturmuyor. Ek ödenek alınabiliyor, ya da kurumlar kendileri kaynak yaratabiliyor. Bunlara yıllık faaliyetraporlarından erişilebiliyor. Örneğin Diyanet’in döner sermaye işletmesi 2018 yılında sadece dini eserlerin satışından 34 milyon lira gelir elde etmiş.
Yani her iki kuruma merkezi bütçeden ayrılan para, aldıkları pay ve toplam bilançoları kıyaslandığında, 11 Kasım 2019 TL dolar kuru dikkate alınarak genel tablo şu şekilde:
Kurumlar2019’da merkezi bütçeden ayrılan miktar ($)2019’da merkezi bütçeden aldığı pay (%)2018’de kurumun toplam bütçesi2020 için tahmini bütçelerNASA19,6 milyar dolar0,49 18,7 milyar dolar 21 milyar dolar Diyanet İşleri Başkanlığı 1,81 milyar dolar1,181,45 milyar dolar 2,08 milyar dolar
Diyanet ve NASA’nın yıldan yıla bütçe artışlarına baktığımızda ise, Diyanet’in oransal olarak NASA’yı solladığını görebiliyoruz.
2013-2018 arasında NASA ve Diyanet’in harcamalarındaki artışlar
2013 Harcamaları2018 Harcamaları Artış (%)Kaynaklar
Diyanet (TL)4.971.484.729 TL8.356.119.702,84 TL682013 Faaliyet Raporu2018 Faaliyet RaporuNASA ($)18.207.000.000 dolar18.766.000.000
dolar 3,072013 Finansal Rapor2018 Finansal Rapor
Sayıştay’a göre Diyanet’in 2018 yılında fazladan 3,2 milyar TL harcadığı iddiası da doğru. Konuyla ilgili hem Sayıştay raporu, hem de Diyanet faaliyet raporu aynı tutara işaret ediyor.
Böyle bakınca, kurumların bütçelerine ilişkin ortaya atılan iddiaların çoğunlukla gerçeği yansıtmadığını söyleyebiliriz. Diğer yandan, NASA’nın yıllık bütçesi Diyanet’in katbekat üzerinde olsa da, merkezi bütçeden ayrılan pay göz önünde tutulursa, Diyanet’in tabağındaki dilim daha büyük ve giderek de büyüyor.
