Aydınlık Sırlar adlı bir Facebook sayfasında yer alan bir gönderide, Covid-19’a neden olan virüse engel olmak için maske takmanın, sivrisinekler için çit kurmaya benzediği, faydasız olduğu, ayrıca maskelerin karbondioksit zehirlenmesi sonucu “hypercapnia”ya neden olabileceği öne sürüldü. Binlerce kişi tarafından görüntülenen gönderi, 300 kez de paylaşıldı.
N95 zaten genel nüfusa önerilmiyor
İddiada hangi tip maskeden bahsedildiği belirtilmemiş ancak maskenin 0,03 mikrondan daha küçük partikülleri süzemediğinden, virüse karşı anlamsız olduğu vurgulanmış. Salgına karşı yaygın olarak kullanılan üç tip maske var. N95 respiratörler, ameliyat maskeleri, bir de el yapımları da olan kumaş maskeler. 0,3 mikrona kadar olan partikülleri yüzde 95 süzme becerisine sahip olanlar, N95 maskeler. Buradaki rakam da yanlış aktarılmış.
Peki virüsün boyutuyla ilgili verilen 0,012 mikron sayısıyla maskenin koruyuculuğu arasında nasıl bir bağ var? Salgının başlarında virüs hakkındaki çalışmalar kısıtlı olduğundan, insanları etkileyen diğer koronavirüslere bakılarak, bu virüsün boyutunun da 120-140 nanometre çapında olduğu düşünülüyordu. Ancak zamanla yapılan çalışmalar daha sağlıklı ölçümler yapmaya izin verdi. Nitekim Türk Tabipleri Birliği, Covid-19’a neden olan SARS-CoV-2 adlı virüsün 0.08-0.09 mikron (80-90 nanometre) çapında olduğunu söylüyor ve ekliyor. Virüs kendi başına değil, damlacık ve bazen de aerosoller yoluyla bulaşıyor: “Damlacık çekirdeği veya havayolu veya solunumla bulaştığı ifade edilen bir hastalık, 5 mikrondan küçük parçacıklarla bulaşmaktadır.” Yani tek başına bir virüsün boyu ne olursa olsun, maskenin koruyuculuğunu test etmek için alınması gereken ölçüt, içinde yolculuk ettiği damlacık ve N95 maskeler de bu damlacıkların önemli bir kısmını süzüyor.
Ancak N95 maskeleri genel nüfusun kullanması zaten önerilmiyor. Bunlar sağlık çalışanları ile virüse doğrudan maruz kalma ihtimali yüksek olan gruplar için ayrılıyor.
Amaç yayılımın önüne geçmek
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Türkiye’de de Sağlık Bakanlığı, hastalıktan korunmak için genel nüfusun N95 değil, cerrahi maske ya da kumaş maske kullanmasını öneriyor. Çünkü genel nüfusta maske kullanımının teşvik edilmesinin nedeni, bu maskelerin kullananı koruması değil, semptom göstermeyen olası hastalar başta olmak üzere, kaynaklardan bulaşmayı azaltmak.
Salgının başlarında hiçbir semptom göstermeyenlerin yayılımdaki payı bilinmediğinden, DSÖ ve Amerikan Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (CDC) gibi kurumlar hasta olanlar hariç genel nüfusun maske kullanımını önermiyordu. Ancak yapılan bilimsel çalışmalar asemptomatik olanların da hastalığı yayabildiğini gösterince, önce CDC, ardından da DSÖ maske ile ilgili kurumsal önerilerini değiştirdi.
Diğer yandan hem DSÖ, hem de Sağlık Bakanlığı yaptıkları paylaşımlarda, maskenin el yıkama ve fiziki mesafe önlemlerinin ikamesi olamayacağını açıklıkla belirtiyor. Diğer yandan kalabalık, kapalı ve bulaşıcılık oranının çok yüksek olduğu yerlerde maske kullanımın salgının yayılımını yavaşlattığı da biliniyor. Çünkü iddiada belirtilenin aksine, bulaşıcı salgın hastalıklarla bireysel olarak değil, toplum olarak mücadele etmek gerekiyor. Yaygın maske kullanımı bu şekilde yayılımı azaltıyor ve bu nedenle de faydasız olduğu söylenemez.
Gündelik maskelerin zehirlenmeye yol açması olası değil
Peki maske yüzünden kendi nefesini soluduğunuzdan karbondioksit zehirlenmesi yaşar mısınız? Maskenin “hypercapnia”ya neden olduğu iddiaları daha önce de dünyada gündeme gelmiş ve çeşitli doğrulama platformlarınca çürütülmüş. Bu rahatsızlık kanda yüksek miktarda karbondioksit biriktiğinde ortaya çıkıyor ve genel nüfus için önerilen cerrahi maskeler ya da kumaş maskelerin “hypercapnia”ya neden olması mümkün değil. CDC yetkilileri, daha önce Snopes ve Reuters’a yaptıkları açıklamalarda da, iddiadaki görselde de yer verilen, genel nüfusun kullandığı maskelerin bu rahatsızlığa yol açmasının pek olası olmadığını söylemiş. Çünkü sağlık çalışanlarının aksine, genel nüfusun uzun saatler boyunca sıkı maskeler kullanmaları gerekmiyor. Hekimlerin de N95 maskeleri en fazla sekiz saat kullanması gerekiyor. Aksi halde baş dönmesi ve baş ağrısı gibi sorunlar yaşanabiliyor.
Diğer yandan gündelik maskeyi yanlış kullandığınız takdirde sizi bekleyen tehlike karbondioksit zehirlenmesi değil. Maskeyi ellerinizi yıkadıktan sonra takmadığınız, taktıktan sonra dokunmaya devam ettiğiniz ve kirlendikten sonra da takmayı sürdürdüğünüz sürece, enfeksiyonlara açık hale gelirsiniz.
