WhatsApp’ta dolaşan, Teyit’e ihbar olarak gönderilen ve ağırlıkla Facebook üzerinden paylaşılan iddiada yeni koronavirüsün dünyaya mutlaka yayılacağı, bunun için bağışıklık sistemini güçlendirmeye yarayan C vitamini kullanmak gerektiği ve sıcak su içine konan üç dilim limonun yeni koronavirüsün yayılmasını engelleyip, kişiyi iyileştireceği iddia edildi.
Ortaya atılan iddia Zanjan Üniversitesi Tıp Bilimleri Fakültesi’nde araştırmacı olan Shenme Minzi’nin mesajına dayandırılıyor ve kendisinin C vitamini kullanılması yönündeki tavsiyesi anlatılıyor. İddianın diğer bölümündeyse, Pekin Askeri Hastanesi’nden Prof. Chen Horin’in Covid-19 ile ilgili olarak “Bir bardak sıcak suda, limon dilimleri hayatınızı kurtarabilir” dediği, “üç parçaya bölünen limonun üzerine sıcak su dökülmesinin virüsün çoğalmasına ve Covid-19’u iyileştireceği” iddiasına yer veriliyor.
Ancak Zanjan Üniversitesi Çin’de değil, İran’da ve okulda Shenme Minzi isimli bir araştırmacı yok, bu Çincede “İsmin ne?” anlamına geliyor. Öte yandan Pekin Askeri Hastanesi’nin ismi 4 yıl önce değişti ve Prof. Chen Huiren, hastanenin CEO’su değil. Limon ise bağışıklık sistemini güçlendiren pek çok vitaminden sadece biri ve sıcak suyun içinde ise etkisini kaybediyor.
Çince “İsmin nedir?” cümlesi, bir isme dönüşmüş
İki farklı bölümden oluşan iddianın ilk bölümünde söz edilen Zanjan Üniversitesi Tıp Bilimleri Fakültesi, iddia edildiği gibi Çin’de değil İran’da bulunuyor ve son olarak 2017 yılında güncellenmiş öğretim görevlileri sayfasına göre, Shenme Minzi isminde bir araştırmacı ya da öğretim görevlisi de yok. Shenme Minzi ismi ise Çince “İsmin nedir?” cümlesinden bozularak elde edilmiş. Yani birine Çince “İsmin nedir?” diye sormak isterseniz, “Ni Jiao Shen Me Ming Zi?” demeniz gerekiyor.
İddianın ikinci bölümünde yer alan ve Pekin Askeri Hastanesi’nden olduğu belirtilen Chen Horin ismi ise Teyit ekibi için yeni değil. 2018’de karşımıza “Dondurulmuş limonun kanser tedavisinde daha yararlı olduğu” iddiası ile gelen Chen Huiren ismi, bu kez sıcak suya limon dilimlenmesinin koronavirüsün yayılmasını engelleyeceği ve hatta tedavi edeceği iddiasıyla çıkıyor.
2018 yılında yazdığımız analizde iddiada Pekin Askeri Hastanesi olarak belirtilen hastanenin “General Hospital of Beijing Military Region” olabileceği, bu hastanenin 2016 yılında ismini “Army General Hospital of PLA” olarak değiştirdiğini, hastanenin bir dönem başhekimliğini Chen Huiren isimli ve kanser araştırmaları da olan bir profesörün yapmış olabileceğini ancak kendisinin limonla ilgili bir çalışması olmadığını, demeçlerine de bakarak kanıtlamıştık.
Dünyaya farklı biçimlerde yayılan “kadim” bir iddia
Limonun önceki yıllarda kansere iyi geldiği iddiası, bu yıl karşımıza dönüp dolaşıp koronavirüsle ilişkilendirilmiş bir biçimde çıktı ve bu iddia dünyanın pek çok köşesine farklı kombinasyonlar halinde yayıldı.
Teyit platformu AfrikaCheck ekibi Eylül 2019’da aynı iddianın kanser üzerinden yayılmış bir versiyonunu çürütmüştü. Dubawa ise, 2018’de limonlu suyun sihirli bir gücü olamayacağını anlatmıştı.
ABD merkezli Politifact ekibi iddianın bir YouTube kanalı üzerinden yayıldığını keşfetti. İddia teyit platformu Snopes’a İsrail’in koronavirüsten etkilenmeyeceği ve limonun yeni koronavirüsten koruduğu algısıyla ulaşmış ve çürütülmüştü.
AFP Fact Check ekibi de yayılan bu iddiayı ele aldı. Bir uzman “Kivinin limondan daha fazla C vitamini olduğu biliniyor, bu durumda eğer bu teori doğru olsaydı tüketilecek meyve limon olmazdı” diyor.
C Vitamini güçlü bağışıklık için gereken pek çok vitaminden sadece biri
Uluslararası bilimsel yayınlar C vitamininin kişinin bağışıklık sistemini güçlendirdiğini, antioksidan olduğunu, solunum yolu enfeksiyonlarında işe yaradığını ortaya koyuyor. Uzmanlar da C vitamininin yeni koronavirüsle mücadelede iyi bir takviye olabileceği görüşünde, ama söz konusu şey bağışıklığı güçlendirmek olduğu için C vitamini de vücudumuz için gereken pek çok vitaminden sadece biri.
Yalansavar’da yayınlanan ve C vitamini efsanesinin köklerini araştıran bir yazıya göre ise nihayetinde eğer günlük diyetinizde yeterince taze sebze ve meyve varsa, fiziksel olarak bedeninizi zorlayan bir ortamda veya aktivite içinde de değilseniz, muhtemelen ekstra C vitamini kullanmanıza gerek yok. Zaten, besinlerden ihtiyacınız olan miktarı alıyor olmalısınız. AFP Fact Check News ekibine konuşan bir uzman da C vitamininin koronavirüsle mücadelede etkisi olduğuna yönelik bir bulgunun olmadığını söyledi. Bilimsel makaleler ise ısıyla karışan C vitamininin etkisinin azalabileceğini de belirtiyor.
SARS-CoV-2 virüsü ve onun hastalığı olan Covid-19 ile mücadele ederken alınabilecek önlemler arasında Sağlık Bakanlığı gıda ile ilgili olarak bir tek “çiğ veya az pişmiş hayvan ürünleri yemekten kaçınılmalıdır. İyi pişmiş yiyecekler tercih edilmelidir.” ifadelerini kullanıyor, Dünya Sağlık Örgütü’nün sık karşılaşılan sorular için verdiği yanıtlar arasında da limonun kullanımıyla ilgili bir öneri yer almıyor. Covid-19 ile ilgili dünya çapında konuşulan en genel önlem ise ellerin en az 20 saniye ve sık sık yıkanması yönünde.
Aynı iddianın içinde sirke ve sarımsak da katılmış bir başka versiyonu ise, Kasım ayıyla birlikte dolaşıma girdi. Fakat Teyit bu iddaları da ayrı ayrı analizlerde ele almıştı. Sarımsak suyunun Covid-19'u engellediğine dair bir kanıt yok, sirkenin koronavirüsün kökünü kazıyacağına dair bir delil de bulunmuyor.
Sonuç olarak, kaynağını limondan alan bu iddia yanlış bilginin en yaygın yedi türünden biri olan uydurmaya örnek.
