Fatih Çekirge Hürriyet’te yayınlanan 13 Mart 2022 tarihli “Künyenin esrarı” ve 14 Mart 2022 tarihli “‘Kirli savaş’ın künyesine tepki yağdı” başlıklı yazılarında, bünyesindeki paralı askerlerle dünyanın farklı yerlerindeki silahlı çatışmalara katılan Wagner Grubu’nun bir mensubuna ait olduğu iddiasıyla bir künye paylaştı.
Çekirge’nin iddiasına göre künye, Wagner Grubu’nun Ukrayna’da faaliyet gösterdiğini ortaya koyar nitelikte. Çekirge, iki köşe yazısında da Wagner Grubu’nun çeşitli operasyonlarına dikkat çekerken, Birleşmiş Milletler’in bugüne kadar bu gruba herhangi bir tepki göstermediğini iddia ediyor.
Peki bu iddialar ne kadar doğru? Künyedeki bilgiler Wagner’in Ukrayna’da olduğunu mu gösteriyor? Wagner Grubu hangi ülkelerde faaliyet gösteriyor ve Putin Rusyası ile bağı nedir? Uluslararası toplum ve Birleşmiş Milletler gibi organizasyonlar gerçekten de böyle oluşumlar karşısında sessiz mi?
Künyenin Wagner ile bağını kanıtlayacak nitelikte bulgu yok
Çekirge’nin iddiasının nereden çıktığını incelediğimizde Ukrayna Savunma Bakanlığı’nın istihbarat biriminin resmi Facebook sayfasına ulaşıyoruz. Sayfada 8 Mart 2022 tarihinde paylaşılan bu künye, istihbarat servisi tarafından doğrudan Wagner Grubu ile ilişkilendirilmiş.
Çatışmanın farklı taraflarının yaptığı böyle paylaşımlar, doğrulandıkları müddetçe elbette haber değeri taşıyabilir. Savaş gibi kriz dönemlerinde tarafların kendi meşruiyetlerini kanıtlamak için başlatabilecekleri bilgi operasyonlarına karşı uyanık olmak şart. Bu vaka özelinde sorgulanabilecek iki nokta var:
- Wagner Grubu’nun daha önce faaliyet gösterdiği ülkelerde benzer bir künyeye rastlandı mı?
- Künye üzerindeki bilgiler künye sahibinin Wagner Grubu’ndan bir isme ait olduğunu kanıtlar nitelikte mi?
Bunları açık kaynaklara başvurarak yanıtlamak için gruba ve askeri operasyonlarda izlediği sisteme biraz daha yakından göz atmak gerek.
Wagner Grubu hakkında ne biliniyor? Künyeye başka bir yerde rastlandı mı?
Rusya devlet yetkilileri tarafından Rusya hükümeti ile bağlantısı reddedilen Wagner Grubu, dünyanın çeşitli yerlerinde faaliyet gösteren bir paralı asker topluluğu. Suriye ve Libya’daki faaliyetleri ile Türkiye’de medyanın gündemine zaman zaman giren bu silahlı oluşum esasında çok daha geniş bir sahada operasyon yürütüyor. Sudan’dan Orta Afrika Cumhuriyeti’ne Mozambik’ten Mali’ye farklı ülkelerde kendini gösteren Wagner Grubu, Çekirge’nin iddiasının aksine Birleşmiş Milletler dahil olmak üzere uluslararası toplumun da dikkatini çekiyor. Grubun Rusya devletinin askeri ve istihbarati kaynaklarına yakınlığına dair bulgular, bu oluşumun farklı ülkelere hizmet satan bir özel şirketten ziyade, Rusya devletinin bir vekil (proxy) oluşumu olabileceğine işaret eder nitelikte.
Soğuk savaş sonrasında rolleri belirginleşen özel askeri şirketler (private military company, PMC) özellikle ABD’nin Afganistan ve Irak’taki operasyonlarında faaliyet göstermiş ve sıklıkla eleştiri konusu olmuştu. Rusya’nın da bu trendden uzak kalmadığı, dünyanın farklı yerlerindeki çatışmaların tarafları üzerindeki nüfuzunu artırmak için bu şirketlerden faydalandığı belirtiliyor.
Wagner Grubu’nun kurucusu olarak sıklıkla eski bir Rus ordusu mensubu olan Dmitry Utkin adına atıfta bulunuluyor. Pek ortalarda gözükmeyen Utkin’in sahiden bu oluşumun kurucusu olup olmadığı, başka bir isim tarafından kurucusu gibi davranması için öne çıkarılıp çıkarılmadığı bilinmiyor. 2016 yılında Kremlin’de ordudaki hizmetleri nedeniyle “cesaret madalyası” alanlar için tertip edilen bir davette görülmüş. Utkin de madalya alanlar arasında.
Wagner Grubu’nun Ukrayna’daki faaliyetlerine ilişkin iddialar ise 2014 yılına uzanıyor. Nisan 2014’te Ukrayna’nın Donetsk ve Luhansk bölgelerinde başlayan Rusya yanlısı ayrılıkçı hareket kısa sürede geniş ölçekli bir silahlı çatışmaya evrilmişti. Wagner Grubu’nun gün yüzüne çıkışı ve uluslararası basının gündemine gelmeye başlaması da esas olarak grubun bu süreçte Luhansk’taki faaliyetlerine dayanıyor. 2022 Rusya-Ukrayna çatışmaları sırasında Wagner Grubu’nun Ukrayna’da faaliyet göstermekte olduğuna dair iddiaları böylesi bir pencereden de değerlendirmek mümkün.
Grubun hangi ülkelerde çatışmalar sırasında nasıl faaliyetlerde bulunduğu tartışma konusu olsa da, Wagner mensubu birçok kişinin grubun bu faaliyetleri sırasında yaşamını yitirdiği biliniyor. Net rakamlara ulaşmak hayli güç olsa da, sayıları yüzleri bulan Wagner mensubunun farklı çatışmalar sırasında öldüğünü söylemek hatalı olmaz.
Çekirge’nin iddiasındaki künye ise bir ilk. Tersine arama yöntemiyle künyeye arama motorlarında baktığımızda benzeri bir şeye rastlamıyoruz. Yüzlerce mensubunu çatışmalarda yitirmiş bir organizasyon ile ilk kez ilişkilendirilen böyle bir künye olması, görsel üzerinden kurulan iddianın doğruluğu hakkında soru işareti yaratmalı.
Künye üzerindeki bilgilerde Wagner’e işaret eden herhangi bir şey var mı?
Künyenin bir yüzünde İngilizce, Arapça, Fransızca ve Farsça “Lütfen yardım edin ve bizimle irtibat kurun” yazılı. Askeri bir operasyonda faaliyet gösteren bir kişinin üzerinde neden böyle bir künye bulunacağı sorulabilir. Olası yaralanma durumlarında hızlı müdahale edebilmek için böyle bir künye hazırlanmış olabilecekse de, aktif çatışma ortamlarında destek veya müdahale ekiplerinin buna benzer mesajlar taşıyan künyelerle irtibat kurduklarını düşünmek biraz yanıltıcı olabilir.
Ancak böyle bir künye ele geçirildiyse, bu dört dilde yazılması uluslararası ölçekte faaliyet gösteren bir yapıya ve özellikle de Wagner’e işaret ediyor olabilir. Wagner’in faaliyette olduğu Afrika ülkelerinin bir kısmında Fransızca konuşuluyor olması, Suriye’de Wagner ile birlikte operasyon yürüten oluşumların ağırlıklı olarak Arapça konuşuyor olması ve yine Suriye’deki iç savaşa İran’dan dahil olan milislerin Wagner ile yakın bazı operasyonlarda yer alması ihtimali Fransızca, Arapça ve Farsça mesajların varlığını makul kılıyor. İngilizce ise lingua franca olarak orada olabilir.
Öte yandan künyenin diğer yüzündeki bilgilerin neredeyse hiçbir anlamı yok.
Künyede yer alan internet sitesine girdiğimizde 14 Mart 2022 saat 13.00 itibariyle “sayfa bulunamıyor” mesajı alıyoruz.
Aynı gün daha erken saatlerde girdiğimizde ise sayfanın otomatik olarak en.kremlin.ru adresine yönlendirildiğini görmüştük. Bu ise Rusya Devlet Başkanlığı’nın resmi sayfasıydı. İlgili sayfanın Kremlin’e doğrudan yönlendirilmiş olması, ilk bakışta anlamlı görülse de, resmi olarak Wagner ile bağını reddeden Kremlin neden böyle bir domain üzerinden kendisine ulaşılmasını istesin sorusu gündemdeydi. Bu soru da kolaylıkla çözüldü.
Whois kayıtlarına bakıldığında ilgili adresin, 8 Mart 2022 tarihinde, yani Ukrayna istihbaratının ilgili görseli paylaştığı gün kaydedildiği görülüyor. Yani daha önce bir süre boşta olan, kimsenin kullanmadığı bu adres Ukrayna istihbaratının görseli paylaşmasının ve görselin viralleşmesinin ardından satın alınmış ve Kremlin’in sayfasına yönlendirilmiş.
Bu, ilgili internet sitesinin daha önce hiç kullanımda olmadığı anlamına gelmiyor. Nitekim WayBackMachine üzerinde ilgili domain adresine baktığımızda 2011-2022 yılları arasında internet sayfasının 39 kez arşivlendiğini görüyoruz. Yani daha önce ilgili domain üzerinde bir internet sayfası bulunuyormuş ama bir süre önce bu domain terk edilmiş ve 8 Mart’ta yeniden kaydedilmiş. En yakın tarihli kaydın 17 Şubat 2020 tarihinden olduğu görülse de o günkü arşiv bağlantısında sayfanın boş olduğu görülüyor. Daha önceki kayıtlar incelendiğinde, sayfanın bir süre Çince yayın yaptığı anlaşılıyor. Yani bilhassa domain arşivinden bizi Wagner’e ulaştıran bir bulgu yok.
Adresin geçmişte kime ait olduğunu tespit edebilmek için IntelX’ten yararlanıyoruz. 2012 tarihli bir veri tabanında adresin Samoa ülke kodlu bir telefon numarasına kayıtlı olduğunu, 2014 tarihli kayıtta Çin’de açık adresi de görüntülenebilen bir kişinin adına kaydedildiğini anlıyoruz. Süreçte domain birkaç kez daha el değiştirmiş. Ancak buradaki kayıtlar da bizi Wagner’e götürmekten uzak.
Kısacası domain üzerinden herhangi bir Wagner bağlantısı tespit edilemiyor. Künye üzerindeki telefon numarası ise +963 ile başlıyor ve bu Suriye’nin ülke kodu. Telefon numarasını aradığımızda Arapça bir mesaj ile karşılaşıyoruz ve ilgili numaraya ulaşılamadığını görüyoruz. Ancak bu telefon numarasının iddia konusu görsel ortaya çıktıktan sonra mı yoksa önce mi ulaşılamaz duruma geldiğini bilmiyoruz. İnternet sitesi içinse daha net bir yargıya ulaşmamız mümkün. İlgili sayfa Rusya-Ukrayna çatışmaları başladığı sırada kullanılmıyordu.
Son olarak bir de künyede yer alan e-posta adresine bakalım. İlgili e-posta adresi açık kaynaklarda ilgili görselle bağlantılı haberler dışında internette herhangi bir yerde bulunamıyor. Yani daha önce Google gibi arama motorları tarafından indexlenmiş bir adres değil. Aynı zamanda internete sızdırılan çeşitli veri tabanlarında da bu e-posta adresine rastlanmıyor.
İlgili e-posta adresine bir mesaj gönderildiğinde ise hesabın Anonymous tarafından ele geçirildiğini belirten otomatik bir yanıtla karşılaşılıyor.
İlgili e-posta hesabın gerçekten Wagner tarafından kullanılıp kullanılmadığını, bir ekip tarafından gerçekten gelişmelerin ardından ele geçirilip geçirilmedini bilmek güç. Nitekim hesap iddia görselinin yaygınlaşmasının ardından domain adresinin satın alınmış olması gibi yine görselin yayılmasının ardından biri veya birileri tarafından oluşturulmuş da olabilir. Belki de ilgili domain gibi daha önce hiç kullanılmamış bir e-posta adresinden söz ediyoruzdur.
E-postada bulduklarına ilişkin herhangi bir bulguyu bizlerle paylaşıp paylaşamayacaklarını sorduk ancak ilgili e-postadan henüz bir yanıt alabilmiş değiliz.
Netice itibariyle görselin doğru olduğunu söylemek için elimizde yeterli bulgu bulunmuyor. Açık kaynaklardaki bilgiler ışığında görselde yer alan künyenin bir benzerine Wagner’in faaliyette olduğu diğer ülkelerde rastlanmadığını söyleyebiliriz. Wagner ilişkilendirmesi Ukrayna istihbaratının sunduğu bilgiye ve künyenin dört dilde bir mesaj içermesine dayandırılıyor. Künyenin diğer yüzünde yer alan bilgilerin hiçbirinden ilerleyerek Wagner bağlantısı yakalanamıyor.
