Sosyal medyada gündeme gelen ve televizyon programlarına konu olan bir iddiaya göre, 29,90 TL karşılığı koronavirüsten korunma muskası satılıyor ve hazırlanan görsel de bu satışa ait. Şubat ayından bu yana belirli aralıklarla sosyal medyada gündeme gelen görselin üzerinde Osmanlıca ‘keriz yolma duası’ yazması da dikkat çekti. Görsel son olarak Show TV’de yayınlanan Zahide Yetiş'in programında değerlendirildi. Yayın sırasında Prof. Dr. Caner Taslaman da Arap alfabesiyle yazılan yazıyı okumaya gayret gösterdi. Cumhuriyet ve Sözcü gibi gazeteler de iddiaya yer verenler arasında.
Ancak iddia doğru değil. Görsel hiciv amaçlı hazırlanmış. Hazırlayan ve Twitter hesabından paylaşan kişi, görseli şaka amaçlı olarak hazırladığını birçok kez ifade etti.
Görsel gerçek değil
‘Koronavirüs muskası’ şeklinde arama yapıldığında iddiaya ilişkin birçok paylaşım ve habere ulaşılabiliyor. Ancak önemli olan, onlarca haber ve paylaşım arasından bizi doğru bilgiye ulaştıracak olanlara ulaşabilmek. Görselin gerçek olduğunu söyleyip bunu haberleştirenler de var, şaka amaçlı üretilmiş bir görsel olduğunu açıklayan da.
Haber içeriklerini incelediğimizde, @KodParcasi isimli bir kullanıcının konuyla ilgili bazı tweetler paylaştığını görüyoruz. İddia konusu görselde, Twitter hesabı ile uyuşan, ‘kodparcasi’ filigranı da görülebiliyor. Twitter hesabına ulaştığımızda ise, görselin ilk olarak 6 Şubat 2020’de paylaşıldığını, bu tarihten sonra hızla yayıldığını; görseli hazırlayan kişinin gerçek olup olmadığı ile ilgili şüpheler oluştuğu için, görseli hiciv amaçlı yaptığını 12 Şubat’ta yine Twitter hesabında açıkladığını görüyoruz. İddia konusu görselin daha öncesinde paylaşılıp paylaşılmadığını kontrol etmek için, tersine görsel arama yöntemiyle, arama yapılacak tarihi 6 Şubat ve öncesi olarak belirleyerek aradığımızda da, herhangi bir içeriğe rastlamıyoruz.
Ancak tüm bu açıklamalara rağmen aynı görsel Haziran’da Zahide Yetiş’in televizyon programına, Cumhuriyet gazetesine konu olmaya devam etti. Bunun üzerine @KodParcasi, 15 Haziran 2020’de tekrar bir açıklama yaparak görseli hiciv maksatlı hazırladığının altını yeniden çizdi.
Ancak bu açıklamaya rağmen, halen görseli gerçek sanan ve benzer haberler üreten sitelere rastlanabiliyor. @KodParcasi’nın Twitter hesabından, benzer şekilde hiciv amacıyla hazırladığı, ‘İş bulma muskası’ satışına ilişkin bir görsele de ulaşılabiliyor.
İçinde dinsel veya büyüleyici bir gücün saklı olduğu sanılan, taşıyanı zararlı etkilerden koruyup iyilik getirdiğine inanılan yazılı kâğıt olarak tanımlanan muska, Arapça "nüsha" kelimesinden türemiş. Orta Asya ve Mezopotamya'dan, Antik Yunan, Mısır, Akdeniz ve Kuzey ülkelerine kadar geniş bir coğrafyada muska ve benzerlerinin geçmişi izlenebiliyor. Muskaların hastalık, ölüm gibi belaları savuşturabilmek için, tılsımlı olduğu düşünülen doğaüstü yaratıkların heykel ve resimlerinin üretilmesi sonucu ortaya çıktığı kabul ediliyor. Akdeniz Üniversitesi Eski Çağ Dilleri ve Kültürleri Bölüm Başkanı Prof. Sencer Şahin, M.S. ikinci yüzyıldan, peygamber olduğunu öne sürerek ortaya çıkan “İnebolulu İskender Aleksandros’u örnek gösteriyor. Aleksandros’un, Persler’le savaşan Roma ordusunda ortaya çıkan veba salgınını önleyebileceğini iddia ederek halka muskalar yazdığını, insanlardan Tanrı adına hediyeler kabul ettiğinin ve zengin olduğunun bilindiğini söylüyor.
Sonuç olarak iddia doğru değil. Görsel bir Twitter kullanıcısı tarafından hiciv maksadıyla hazırlanmış ve paylaşılmış. İddia bu haliyle yanlış bilginin en yaygın yedi türünden parodiye örnek gösterilebilir.
