Bir süredir sosyal medya platformlarında ve WhatsApp gruplarında paylaşılan “Bir öğretim görevlisinin başından geçenler” başlıklı metin ile kırılan tasarruflu ampullerin içlerindeki cıva nedeniyle zehirleyici olabileceği iddia edildi.
Söz konusu metinde kırılan tasarruflu ampullere dokunmamak gerektiği, odanın havalandırılması gerektiği ve kırık parçalarının elektrik süpürgesi ile değil fırça ve faraş ile toplanması gerektiği de iddia edildi.
2015 yılından bu yana dolaşımda olan metin, farklı Facebook sayfalarının paylaşımıyla 10 bine yakın paylaşım aldı.
‼Bir öğretim görevlisinin başından geçenler‼
Eşim kazara enerji tasarruflu 8 ampulün bulunduğu kutuyu yere düşürünce tüm cam parçaları tuzla buz olup çevreye saçıldı. İlk iş, ayaklarına batmasın diye köpeklerimizi ortamdan uzaklaştırdık. Ben ise bütün düşüncesizliğimle alelacele büyük parçaları çıplak elle toplayarak çöpe attım ve hemen ardından elektrik süpürgesiyle küçük parçaları temizledim. Sorun çözülmüştü. Ya da ben öyle sandım... (Bilim insanı falan fark etmiyor, bazen boş bulunup olmadık yanlışlar yapabiliyor insan.)
Aradan birkaç saat geçtikten sonra nefes alma zorluğu başladı. Anaflaktik şok belirtileri yaşıyordum. Geç de olsa anlamıştım ki ampulde bulunan gaz halindeki cıva, solunum sistemimi felç etmek üzereydi.
Süratle en yakın hastanenin acil servisine attık kendimizi. Giriş işlemlerinin ardından acil doktoru belirdi. Eller cepte beni tepeden tırnağa süzdükten sonra, neler olduğunu anlatmama müsaade etmeden “Eşinizle kavga mı ettiniz?” diye sordu. Yükselen tansiyon, solunum bozukluğu, eşimdeki korkudan kaynaklanan gerginlik sayın doktorumuzda çok anlamlı bir teşhise ve tedavi kararına sebep olmuştu:
Anksiyete atağı geçiriyor, sakinleştirici verin! Ben iyice yavaşlayan solunumumla kendimi kaybetmeden eşimin bağırdığını duydum: “Zehirlendi, nefes alamıyor, dudakları ve tırnakları morardı; ölüyor, ne anksiyetesi? Ne biçim hekimsiniz?” Gerisini hatırlamıyorum.
Gözümü açtığımda etrafımda 5 hekim, 4 hemşire, yüzümde de oksijen maskesi vardı. Nihayet doğrular anlaşılmış, teşhis konulmuştu: Kırılan ampullerdeki zehirli gazı soluyarak zehirlenmiştim. En yaşlı olan hekim, elimi tutarak konuşmaya başladı: “Bakın çok ciddi bir sağlık problemiyle karşı karşıyasınız. Enerji tasarruflu ampuller aslında çok ciddi sağlık sorunu oluşturan baş belalarıdırlar.
- Kırıldığında elinizle dokunmayacaksınız.
- Derhal pencereleri açarak havalandıracaksınız.
- Havalandırmanın ardından elektrik süpürgesi asla kullanmayacak, cam kırıklarını fırça ve faraşla toplayacaksınız...”
Dinlerken utandım gerçekten. Kendi kendime “Biliyordum bunları ama nasıl yaptım böyle bir hatayı?” diye düşündüm. Akciğer fonksiyon testleri ve diğer kan testlerinin ardından taburcu edildim. Hakikaten bugün sağlığıma kavuştuğum için çok şanslıyım. O günden bugüne halkı bu konuda bilinçlendirmek için elimden geleni yapıyorum.
Tasarruflu ampul olarak bilinen Compact Fluorescent Light Bulbs (CFL) içeriğinde cıva bulunduğu bu nedenle kırıldığı takdirde tehlikeli olabileceği iddiası doğru.
Bir termometrede 100 kat cıva bulunuyor
Environmental Health Perspectives Dergisi’nde 2008 yılında yayınlanan bir makaleye göre evlerde kullanılan tasarruflu ampuller 3 ila 5 miligram cıva içeriyor. Bu sayı yaklaşık 500 miligram cıva içeren eski tip termometrelerle karşılaştırıldığında oldukça düşük.
Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı’nın (EPA) aktardığına göre açılmamış ampullerde veya kullanımdaki ampullerde cıva tehlikesi bulunmuyor, ancak tasarruflu ampuller kırıldığında solunması tehlikeli olabilecek cıva buharı ortaya çıkıyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) de websitesinde tasarruflu ampullerin enerji tasarrufu için kullanışlı olmakla birlikte içerdiği cıva nedeniyle kırıldığı zaman tehlikeli olabileceği uyarısında bulunuyor.
Bununla birlikte 2011 yılında Jackson State Üniversitesi araştırmacıları Yadong Li ve Li Jin’in yaptığı çalışmaya göre kırılan bir tasarruflu ampul 24 saat hiç dokunulmadan bırakıldığında 0.04 ila 0.7 miligram cıva salıyor. Araştırmacılar kırık bir ampulün örneğin bir çocuk için sağlık riski oluşturması için haftalarca dokunulmadan bırakılması gerektiğine dikkat çekiyor.
Ayrıca doğrulama sitesi Snopes’un iddiayı incelediği analize buradan ulaşmak mümkün.
Tasarruflu ampul kırılması durumunda yapılacaklar
EPA tasarruflu ampul kırılması durumunda yapılması gerekenleri şu şekilde sıralıyor:
Temizlikten önce: Odayı havalandırın
- Odadaki insanları ve hayvanları odadan çıkarın ve kimsenin içeri girmesine izin vermeyin.
- Camları açın ve en az 15 dakika boyunca odaya girmeyin.
Temizlik: Elektrik süpürgesi kullanmayın
- Kırılan parçaları toplamak için elektrik süpürgesi kullanmayın.
- Parçaları sert bir kağıt veya karton yardımıyla toplayın.
- Küçük parçalar ve tozu toplamak için bant kullanın.
Temizlenen materyalin imhası
- En kısa sürede temizlenen parçaları binanın dışına çıkarın.
- Ellerinizi yıkayın.
Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı’nın websitesinde de cıva zehirlenmesi durumunda yapılacaklara yer veriliyor. Ancak Sağlık Bakanlığı’nın websitesinde tasarruflu ampullerin kırılması durumunda ortaya çıkabilecek tehlikelere veya yapılması gerekenlere dair herhangi bir bilgi bulunmuyor.
Diyarbakır eski Milletvekili Nursel Aydoğan’ın 2012 yılında tasarruflu ampullerin sağlığa etkileri ile ilgili verdiği yazılı soru önergesine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından düzenlenen cevapta da söz konusu risklere dair bilgi yer almıyor. Soru önergesi cevabında insanların cıvayı herhangi bir yerden maruz kalabilecekleri belirtilirken tehlike durumunun maruz kalma şekli ve süresiyle ilişkili olduğu ifade ediliyor.
Diğer hangi ampuller cıva içeriyor?
EPA websitesinde hangi ampullerin cıva içerdiği bilgisine de yer veriyor:
Floresan ampuller:
Düz, yuvarlak ve U şeklindeki floresanlar
Yüksek yoğunluklu boşalmalı lambalar:
Cıva ark lambası
Neon lambalar
