Sosyal medyada paylaşılan fotoğrafların 1931 yılında Kayseri Uçak Fabrikası’nda çekildiği iddia edilirken, fotoğraflardaki fabrikada 200 adet uçak üretildiği ve üretilen bir uçağın Mustafa Kemal Atatürk tarafından İran’a hediye edildiği iddia edildi. Ayrıca paylaşımlarda fabrikanın Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) tarafından kapatıldığı belirtildi.
İddia “Sir Alex Cansin” isimli Twitter kullanıcısı tarafından, 11 Haziran 2018 tarihinde paylaşıldı; 7 binden fazla beğeni ve 4 binden fazla retweet aldı.
Aynı fotoğraflar Facebook’ta “Derin İstihbarat” ve “GİZLİ DOSYA” sayfalarında da paylaşıldı. Toplamda bin 154 beğeni, bin 300’e yakın paylaşım aldı. Ayrıca “Derin İstihbarat” sayfası, fabrikanın CHP iktidarında kapatıldığını iddia etti.
Kayseri Uçak Fabrikası’nda dokuz senede 160 uçak üretilmiş
Sosyal medyada paylaşılan fotoğrafların Kayseri Uçak Fabrikası’na ait olduğu, fabrikada 200’e yakın uçak üretildiği ve Mustafa Kemal Atatürk’ün İran Şahı’na uçak hediye ettiği iddiaları doğru. Ancak fotoğrafların 1931 yılına ait olduğu ve fabrikanın CHP tarafından kapatıldığı iddiası doğru değil.
Fabrika 1926’da, Alman Junkers firmasıyla, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti’nin anlaşmasıyla, Tayyare ve Motor Türk Anonim Şirketi (TOMTAŞ) adı altında açıldı. 1928 yılında, Junkers firmasının yükümlülüklerini yerine getirmemesi sonucu fabrika iflas etti ve Türk Tayyare Cemiyeti fabrikayı satın aldı.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi; TOMTAŞ’ın iflası üzerine, fabrikanın Türk Tayyare Cemiyeti’ne devriyle ilgili sözleşme
Fabrika, 1931 yılında, Milli Savunma Bakanlığı (MSB) Hava Müsteşarlığı tarafından yeniden açıldı. 1950 yılında fabrika MSB tarafından değiştirilerek, 2. Hava İkmal ve Bakım Merkezi olarak kullanılmaya başlandı.
Hava Binbaşı Osman Yalçın’ın hazırladığı Türk Hava Harp Sanayii isimli doktora tezine göre, üretilen uçaklar (üretilen uçaklara Türk Hava Kurumu Müzesi’nden veya Hava Kuvvetleri Müzesi’nden erişebilmek de mümkün):
a) 1926 yılında 30 Adet A-20 L montajı
b) 1926-1927 yılında 3 adet F-13,
c) 1933–1934 yıllarında Hawk 11’den 24 adet,
d) Fledgling 2C1’den 8 adet,
e) 1936 ve 1937 yıllarında 43 adet Gotha 145 A,
f) 4 adet P.Z.L.-24 A (Seri No:2015-2118) ve 21 adet P-24 G,
g) 1935 yılında 11 adet US-4, 11 adet PS-2 ve 5 adet G-9 olmak üzere 27 adet planör,
h) Bu fabrikada üretilen son uçaklar İngiliz Miles Magister uçaklarıdır. Daha sonra anlaşma ile kiralama kapsamında Amerikan uçaklarının bol miktarda ülkeye girişi ile üretimden vazgeçilmiştir.
Osman Yalçın’a göre, 1926-1935 arası, Kayseri Uçak Fabrikası’nda üretilen uçakların hepsi yurtdışı firmalar tarafından tasarlanmış ve Kayseri’deki üretim, yabancı firmalarla yapılan lisans anlaşmalarına dayanıyor. Kronolojik olarak, Junkers, The Curtiss Aeroplane and Motor Company Inc., Gothaer Waggon Fabrik A.G., Panstwowe Zaklady Lotnicze, Phillips and Powis Aircraft Ltd. firmalarıyla lisans anlaşmaları yapılmış ve 200 kadar uçak Kayseri’de üretilmiş.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi; Curtiss Wright Grubu’yla yapılacak sözleşme için verilen izin
İddiadaki fotoğraflar Kayseri Uçak Fabrikası’na ait
1931 yılında üretilen uçaklar göz önünde bulundurulduğunda, iddiadaki fotoğrafların 1931 yılına ait olduğu iddiasının doğru olmadığı görülebiliyor.
1 numaralı fotoğrafta, uçak pervanesi ve uçağın burun formu göz önünde bulundurularak, uçakların Curtiss Hawk II’ye (1933-34 yılları arasında Kayseri Uçak Fabrikası’nda üretilmiş), yahut P.Z.L. P.24A’ya (1937-43 arasında Kayseri Uçak Fabrikası’nda üretilmiş) olan benzerlikleri dikkat çekiyor. Dolayısıyla, fotoğrafların 1933-34 veya 1937-43 tarihleri arasında çekildiğini söylemek mümkün. Fotoğraflardaki uçak modelleri Kayseri Uçak Fabrikası’nda üretilen uçaklar olduğundan, fotoğrafların Kayseri Uçak Fabrikası’na ait olduğu çıkarımı yapılabiliyor.
PZL P24 (THK Müzesi - Ankara)
Curtiss Hawk II
Müzelerden alınan fotoğraflarla, iddiadaki fotoğrafların iç mekanlarının benzerlikleri, fabrika kapısı ve çelik konstrüksiyon taşıyıcılardan anlaşılabiliyor. Türk Hava Kuvvetleri Müzesi’nde sergilenen, TOMTAŞ’a ait olan fotoğrafın, iddiadaki 1 numaralı fotoğrafla olan benzerliği görülebiliyor.
THK Müzesi - Ankara
Hava Kuvvetleri Müzesi - Ankara
Görselde beş farklı fotoğraf bulunuyor. Fotoğraflara ayrı ayrı ulaşılarak, hepsine görsel arama yapıldığında, bu fotoğrafların sadece Türkiye’deki sosyal medya kullanıcıları tarafından paylaşıldığı görülebiliyor. Fakat 5 numaralı fotoğrafta, uçağın kuyruğunda ters bir Türk bayrağı olduğu görülüyor. Söz konusu fotoğrafın aynısı Hava Kuvvetleri Müzesi’nde de sergileniyor. Aynı fotoğraf olduğu çekim açısı ve uçak üzerinde çalışan kişilerden anlaşılabiliyor. Ancak müzedeki fotoğrafta uçağın kuyruğundaki Türk bayrağı gözükmüyor.
Hava Kuvvetleri Müzesi - Ankara
Mustafa Kemal Atatürk İran Şahı’na uçak hediye etmiş
19 Ocak 1932’de Cumhuriyet Gazetesi tarafından manşete taşınan haberde, Mustafa Kemal Atatürk’ün İran Şahı Rıza Pehlevi için bir uçak hazırlattığından bahsedilmiş.
Osman Yalçın’ın hazırlamış olduğu, Türk Hava Harp Sanayi Tarihi isimli doktora tezinde, üretilen ilk Fledgling marka uçağın İran Şahı Rıza Pehlevi’ye hediye edildiği belirtiliyor.
“Üretilen ilk Fledgling marka ve 1401 Kuyruk No’lu uçak Atatürk’ün emriyle, Yüzbaşı Enver Akoğlu tarafından Türk Devleti’nin hediyesi olarak İran’a götürülmüştür.”
Bunun yanı sıra, Atatürk Araştırma Merkezi’nden Doç. Dr. Ahmet Özgiray’ın, İngiliz Belgeleri Işığında Türk-İran Siyasi İlişkileri isimli makalesinde, Eskişehir’de buluşan İran Şahı ve Mustafa Kemal Atatürk’ün, Türkiye’de monte edilen bir uçağın hava gösterisini izledikleri ve daha sonra da bu uçağın Şah’a hediye edildiği ifade ediliyor. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü’nden ulaşılabilen, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde bulunan ve bizzat Mustafa Kemal Atatürk tarafından imzalanan kararnameye göre, Enver Akoğlu’nun İran’a gidebilmesi için pasaport ve harcırah temini kararlaştırıldığı anlaşılıyor. Dolayısıyla, Mustafa Kemal Atatürk’ün İran Şahı’na uçak hediye ettiği iddiası doğru.
Cumhuriyet Gazetesi 19 Ocak 1932 tarihli manşetinden
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, Enver Akoğlu için hazırlanan pasaport ve yevmiye kararnameleri
Fabrika 1950 yılında MKEK’e satıldı
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’nde Türk Hava Kurumu’nun, kurum hakkında hazırlamış olduğu rapora göre, 1935-50 yılları arası kurum hiç yenilenmedi ve 1950-60 arası pasif kaldığı için atıl duruma düştü. 1950 yılında Fabrika, Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’na (MKEK) “cüzi bir miktara” satıldı. Ardından, bakım ve ikmal merkezi olarak kullanılmaya devam edildi. Ancak uçak üretimi sonlandı. Osman Yalçın, kapanmanın sebebinin 1948 yılında başlayan Marshall Yardımları’yla tarıma yönelen ekonomi politikaları olduğunu söylüyor.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi; 1962 yılı, Türk Hava Kurumu Hakkında Rapor
Sonuç olarak, Kayseri Uçak Fabrikası’nda 200’e yakın uçak üretildiği iddiası ve Atatürk’ün İran’a bir uçak hediye ettiği iddiası Devlet Arşivleri’ndeki belgelere göre doğru. 5 numaralı uçak fotoğrafının Kayseri Uçak Fabrikası’nda çekildiği iddiasının da, Türk Hava Kuvvetleri Müzesi’ndeki fotoğraflarla karşılaştırıldığında doğru olduğu görülüyor. Geri kalan dört fotoğrafın kaynakları belli olmasa da, iç mekanlar birbirinin aynısı olduğu için, fotoğrafların Kayseri Uçak Fabrikası’ndan olduğu söylenebilir. Uçak modellerinin üretim yılları göz önünde bulundurulduğunda, iddiadaki fotoğrafların 1931 yılına ait olduğu; ve Türk Hava Kurumu’nun hazırlamış olduğu rapor doğrultusunda, fabrikanın CHP tarafından kapandığı iddiası doğru değil.
