Geçen seçimlerde Demokrat Parti’den 46. ABD Başkanı olan Joe Biden, 24 Nisan 2021’de yaptığı açıklamada 1915'te yaşanan kıyım için “soykırım” ifadesini kullandı. Açıklama sonrası sosyal medyada Biden'ın bu tabiri kullanan ilk ABD başkanı olduğu, sıklıkla karşımıza çıkan bir bilgi.
Bir süredir 1915 tehcirinin başladığı gün sayılan Nisan ayının üçüncü haftasında ABD başkanları açıklamalar yapıyor. Son yazılı açıklamayı yeni başkan Joe Biden 24 Nisan 2021'de yaptı ve 1915 tehciri sırasında yaşanan kıyım için “soykırım” diyerek şu ifadelere yer verdi:
“Her yıl bu günde, Osmanlı dönemindeki Ermeni soykırımında yitirilen hayatları anıyor ve kendimizi böyle bir vahşetin bir daha yaşanmamasına adıyoruz.”
Biden'ın açıklaması sembolik, ama ilk değil
Biden'ın 24 Nisan gibi sembolik bir tarihte bu açıklamayı yapan ilk başkan olduğu doğru. Lakin yaşananlar hakkında “soykırım” ifadesini ilk kullanan Biden değil. 40. ABD Başkanı Ronald Reagan, 22 Nisan 1981’de yaptığı yazılı açıklamada aynı tanımı kullanmış. Daha öncesinde de sözlü olarak birçok başkan bu ifadeyi kullanmış olabilir. Nitekim Clinton ve Obama'nın da ABD'deki Ermeni diasporasına benzer vaatlerde bulunduğu biliniyor.
Ancak bugüne kadarki başkanlar 24 Nisan tarihli açıklamalarında "büyük felaket" gibi tabirleri seçerek, doğrudan soykırım tanımını kullanmaktan geri durmuşlardı. Biden'ı ilk yapan bu, tabiri ilk kez kullanması değil. Açıklamanın bu tarihi niteliği, sosyal medya kullanıcılarının onu gerçekten bir "ilk" gibi algılamasına neden olmuş olabilir.
Nitekim merkezi Washington’da bulunan Ulusal Ermeni Enstitüsü’nün internet sayfasında şimdiye kadar konuyla ilgili açıklama yapan ABD başkanlarının konuşmaları görülebiliyor. Reagan da, Holokost Kurbanlarını Anma Günleri kapsamında yaptığı açıklamada “Ermeni soykırımı” ifadesini kullanmış. Açıklamanın tamamı Reagan'ın müze ve kütüphanesinde de mevcut.
Reagan tarafından 1981 yılında yapılan yazılı açıklamada Nazilerin yaptığı Yahudi soykırımıyla beraber Ermeni ve Kamboçyalı soykırımlarının da hatırlanılması gerektiğini belirtiliyor. Ancak Reagan soykırım ifadesini kullansa da sonraki süreçte Türkiye'nin de baskısıyla geri adım atmış ve Kongre'nin soykırımı tanıyan kararına karşı çıkmış. Kaynaklarda soykırım kararının kabul edilmesinin ABD ve Türkiye'nin NATO'daki ilişkisine zarar vereceği ve hatta terör eylemlerine yol açma tehlikesinin olduğunun altı çiziliyor.
Reagan'ın açıklaması 24 Nisan tarihinden olmadığı için Biden'ın açıklaması "tarihi" olarak değerlendirilse de, bu tabir Beyaz Saray tarafından ilk kez kullanılmıyor.
Holokost, II. Dünya Savaşı sırasında Nazilerin Yahudileri kitlesel olarak yok etmeye kast etmesi sonucu yaşananlara verilen ad. Soykırım tanımı, ilk kez 1941 yılında Polonya asıllı Yahudi yazar Raphael Lemkin tarafından kullanıldı. Lemkin daha o zaman Osmanlı'nın Ermenilere yaptıklarının da retrospektif olarak bu tanıma sokulması gerektiğini öne sürmüştü. Tartışma böyle başladı.
Tabir 1948 yılında Birleşmiş Milletler Konvansiyonu'nda “Etnik, ulusal, dini ya da ırksal bir topluluğun tamamı ya da bir kısmını yok etmeye dönük suç eylemleri” olarak girdi.
Ermeni diasporası yaşananlar sırasında yaşamını yitirenlerin sayısını 1,5 milyon, Türkiye 300 bin olarak kabul ediyor. Uluslararası Soykırım Araştırmacıları Derneği'ne göre, 1 milyondan fazla Ermeni yaşamını yitirdi.
Dünyada halihazırda 20'den fazla ülke yaşananları soykırım olarak tanımlıyor. Fransa'da olayları soykırım olarak tanımlamamak da yasak. Türkiye'de de tersinden bu tanımı kullanmak 301. madde ile cezalandırılıyor. Diaspora, 24 Nisan tarihinde yapılan açıklamalar ve soykırım tanımlamasının devletler nezdinde tanınması için uzun zamandır büyük mücadele veriyor.
Türkiye ise savaş sırasında Ermenilere dönük sistematik ve orkestre bir kırım uygulanmadığını, Ermeni halkını yok etmeye kast edilmediğini, savaş koşullarında her iki taraftan da çokça kayıp yaşandığını savunuyor.
Biden ile olan yarışı kaybeden bir önceki ABD Başkanı Trump da yaşananlar için “Meds Yeghern" yani "Büyük felaket" ifadelerini sarf etmişti. Obama da aynı kalıbı kullanmıştı.
