Kendilerine ait olmayan ya da ait olduğu bilinmeyen gösterişli sözlerle eşleştirilen ünlü simalardan biri de fizikçi Albert Einstein. İnternette altında Albert Einstein yazan bir sözün olduğu bir görselle karşılaşırsanız, derhal şüphelenebilirsiniz.
Örneğin Einstein’a atfedilen “Elinizi bir dakika fırına sokun, bir saat gibi gelir. Güzel bir kadınla bir saat vakit geçirin, bir dakika gibi gelir. İşte izafiyet budur” sözü, internetin ünlü efsanelerinden biri.
Einstein’ın sözü doğrudan söylediğini gösteren bir kanıt yok
Peki Einstein'a atfedilen bu söz nereden çıktı ve doğru olma ihtimali ne kadar yüksek?
İzafiyet teorisi veya özel görelilik (uzay ve zaman arasındaki ilişkiyi açıklayan bilimsel teori) kavramı ilk kez 1905 yılında Annalen der Physik dergisinde yayınlamıştı.
Einstein’e atfedilen sözle, izafiyet teorisi basitleştirilmek istenmiş gibi duruyor. Fakat bu sözle ilgili internet arşivindeki bilgiler tek bir anekdota dayanıyor. The New York Times’ta 1929 yılında yayınlanan bir makalede paylaşımdaki sözün kullanıldığını görebiliyoruz.
Makalenin aktardığı hikayeye göre, göreliliğin ne anlama geldiğini merak edenlerden gelen sorular üzerine, Einstein’ın sekreteri, Einstein’dan bir açıklama yapmasını istemiş. The New York Times da bu ifadeleri tırnak işareti kullanarak, Einstein doğrudan söylemiş gibi paylaşmış.
Ancak Einstein’ın bu cümleyi doğrudan kendinin yazdığı ya da aktardığını gösteren hiçbir kaynak yok. Buna rağmen, cümleyi Google kitaplar bölümünde aradığımızda Einstein’la ilgili birçok kitapta kullanıldığını görüyoruz.
Teyit konuyla ilgili İsviçre’nin Bern şehrinde bulunan Bernisches Historisches, Einstein Müzesi’yle de irtibata geçti. Dr. Thomas Fenner, sözün şaka amaçlı Einstein’a atfedilmiş olabileceğini, alıntının büyük ihtimalle Albert Einstein'a ait olmadığı yanıtını verdi.
Peki Einstein bu sözü gerçekten sarf etmiş olabilir mi? Bu ihtimali yoklamak için, hikayenin Einstein'in görelilik kuramının doğru bir karşılığı olup olmadığına bakabiliriz? Teori, gerçekten biz insanların zamanı nasıl algıladığı hakkında mı?
Soruyu, Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü’nden Prof. Dr. Erkcan Özcan’a sorduk. Özcan’a göre, Einstein’a atfedilen bu cümle izafiyet teorisini doğru yansıtmıyor. Cümlede bir çeşit görelilik söz konusu olsa da, bu fiziksel değil, psikolojik bir görelilik. Prof. Dr. Erkcan Özcan konuyu şöyle özetliyor:
Elimizde Einstein'in bu sözü kesinlikle söylemediğini gösteren bir kanıt yok ve New York Times'daki hikaye de anekdotal. İddiaya yüzde 100 bir kesinlikle yanlış diyemesek de fizikçinin bir örnek verecek olsa daha isabetli olanını seçmiş olması gerektiğini varsayabiliriz.
