Konvansiyonel ve sosyal medyada geniş yer bulmuş bir video kaydının açıklamasında şöyle yazıyor: “Tedavisi olmayan hastalara ötanazi uygulanan İsviçre'nin Dignitas Kliniği’nde gerçekleşen bir ötanazi seansı.”
Birinin kendi kararı ile yaşamına son vermesinin kaydının olduğu gibi yayınlanması pek alışılageldik olmadığından, görüntülerin doğruluğu konusunda kuşku oluşmuş.
Ötanazi ve destekli intihar (assisted suicide) kavramları bazen karıştırılıyor. Ötanazi bir hekimin dahliyle gerçekleşen tıbbi bir pratik. Destekli intiharda ise, ölüme yardım eden profesyonel bir tıp doktoru olmak zorunda değil. Hekimlerin dahli, tıbbın yaşatma ilkesi gereğince eleştiriliyor.
Ötanazi yalnız Belçika, Lüksemburg, Hollanda, Kanada, Kolombiya, Yeni Zelanda, İspanya ve Avustralya’da bazı eyaletlerde yasal. Videoda gerçekleşen, İsviçre'de de legal olan destekli intihar. Türkiye’de her iki pratik de yasak. Ancak terminal hastaların temel yaşamsal fonksiyonlarını sürdürmelerini sağlayan tedavilere son verilmesi anlamındaki “pasif ötanazi”nin fiilen uygulandığı söyleniyor.
2011 yapımı belgesel: Ölmeyi Seçmek
Videonun hemen başında Peter Lawrence Smedley adını görüyoruz. Klinik görevlisi, kişinin adını zikrettikten sonra, kararında ısrarlı olup olmadığını son kez teyit ediyor.
Bu isimle ve ekranın sol üst köşesinde gözüken BBC adıyla arama yaptığımızda, videonun BBC için yapılan 2011 tarihli “Terry Pratchett: Choosing to Die” (Ölmeyi Seçmek) adlı belgeselin bir parçası olduğunu görüyoruz.
Belgeselin IMDB adresinde yapım şöyle tanımlanıyor: “Destek alarak intihar hakkında tartışmalı bir iş”. Yine bu sayfadan, belgeseldeki herkesin kendini canlandırdığını, yani yaşananların gerçek olduğunu anlıyoruz. Peter Lawrence Smedley de onlardan biri.
Smedley ve Dignitas’a yolculuğu
Belgeselin öyküsü ise şu: Dünyada ünlü yazar Terry Pratchett’e 2008 yılında Alzheimer hastalığının nadir bir türünün teşhisi konuyor. Pratchett, rahatsızlığı ilerledikçe kaçınılmaz sonu görüyor ve hayatına nasıl son vermeyi seçebileceğini araştırıyor. Bu sırada yolu benzer dertlerden mustarip hastaların adreslerinden biri olan İsviçre'deki Dignitas ile kesişiyor. Peter Lawrence Smedley de onlardan biri.
İlginizi çekebilir: Dünyada verilerle intihar gerçeği
Britanyalı milyoner iş insanı Smedley, belgeselin çekildiği sırada 71 yaşında ve motor nöron hastası idi. Tıbbın hastalıkla ilgili yapabilecekleri tükenmişti. Akli melekeleri yerindeydi ve halen kendi seçimlerini yapabilecek gücü vardı. Ülkesi Britanya’da yasak olduğundan, yaşamına son vermek için İsviçre’ye gitti.
Pratchett, Smedley’e destekli intiharı sırasında eşlik etti ve görüntü aldı. Yazar, seçilmiş bir ölümün arayışıyla yapılan belgesel gösterime girdikten dört yıl sonra, 2015 yılında 66 yaşındayken evinde yaşamını kaybetti.
Dignitas İsviçre’de bir klinik ve alanında dünyada ilk. Resmi internet sayfasından epey bilgiye erişilebiliyor; kliniği kar amacı gütmeyen, “kendi kaderini tayin, özerklik ve haysiyeti” savunan gönüllü bir grup kurmuş. Bağış kabul ediyor, önlenebilir intiharların engellenmesi için de çalışıyorlar.
Bu olanaktan yararlanmak için Dignitas’a üye, akli melekeleri tamamen yerinde ve verilen ilacı kendi yutabilecek kadar fiziki güce sahip olmak şartları aranıyor. Yanı sıra, hastanın ağırlaşarak ölüme doğru giden bir hastalık, dayanılmaz bir acziyet ya da katlanılmaz ve kontrol altına alınamayan fiziki acıya sahip olduğunun tıbben kanıtlanması isteniyor.
Kliniğin içinden 2009 tarihli bir görsel. Fotoğraf: David Levene, The Guardian
Ötanazi: Bir hak mı?
Belgesel yayınlandığı tarihte de tartışmalara neden olmuş ve kamu yayıncılığı yapan BBC, yayın ilkelerini ihlal ile eleştirilmiş. BBC Blog’ta Charlotte Moore imzasıyla yayınlanan yazıda kurum, yapımı ilkelere gönderme yaparak savunmuş: “Umarız herkes, BBC’nin gerçek hayatta sıkça karşımıza çıkan zor konularla da baş etmesi gerektiğini teslim eder.”
Eleştiriler iki temel kola ayrılıyor. İlk grup, dini gerekçelerle insanın ancak vadesini doldurduğunda ölebileceğini söylüyor, her türlü intiharı kesin bir dille bu göksel kanuna karşı koyuş olarak görüyor. İkinci grubun ise “destekli intihar” ya da “ötanazi” ile ilgili etik ve adli kaygıları var. Bu hakkın, terminal hastaların zor olabilen palyatif bakımı ve psikolojik yüküyle uğraşmak istemeyen yakınları ya da bakım verenlerinin kötüye kullanabileceğine işaret ediyorlar.
Hastalıkları kendi kararlarını alamayacak kadar ilerlemiş olanların yakınlarının da zaman zaman “haysiyetli ölüm” talepleri olabiliyor. Bu seçeneklere izin verilmemesinin riskleri var: Kişiler intiharlarını kötü ve yanlış yöntemlerle, olabilecek en amatör ve acılı şekilde performe etmeye zorlanıyor, yeraltı çözümlere başvurabiliyorlar. Bazı durumlarda yakınlarının, terminal hastaları gizlice öldürdüğü biliniyor.
