Birçok sosyal medya platformu ve haber sitesinde, Avrupa'dan Türkiye'ye uzanan 12 bin yıllık gizemli bir tünel bulunduğu iddia edildi.
Sosyal medyada da yaygınlaşan haberlerde yer alan ve Avrupa'da geniş bir bölgeyi kapsayan 'gizemli' tüneller (Erdstall tünelleri) bulunduğu doğru fakat bu tünellerin İskoçya'dan Türkiye'ye dek uzandığı ve 12 bin yıl önce kazıldığı iddiası doğru değil.
Ana akım medyada, CNN Türk ve Hürriyet’te de yer alan haberlerde Alman Arkeolog Heinrich Kusch'un iddialarına yer verildi:
Dr Heinrich Kusch, ‘Antik Dünya'ya Açılan Yeraltı Kapısının Sırları’ (Secrets Of The Underground Door To An Ancient World) adlı kitabında, "bu tünellerin birçoğunun 12 bin yıl gibi uzun bir süreden sonra hâlâ duruyor olması, orijinal tünel ağının muazzam olduğunun kanıtıdır" diyor. "Sadece Almanya, Bavaria'de bile bu yeraltı tünellerinden 700 metre, Avusturya, Styria'da ise 350 metre bulduk" diye de ekliyor Kusch.
Haberde bahsi geçen Heinrich Kusch’un bir mağara uzmanı olduğu doğru. Heinrich Kusch'un ismini Google'da aratarak Graz Üniversitesi’nin resmi websitesinden akademik geçmişini doğrulamak mümkün. Kitabında bahsettiği ve haberlere konu olan tünellerin ismiyse Erdstall tünelleri.
Google aramasında Heinrich Kusch ismine üst sıralarda rastlanılan bir başka kaynak ise doğrulama sitesi Snopes. Erdstall tünelleriyle ilgili iddiayı analiz eden Snopes editörleri de iddianın karma olduğunu belirtiyor. Websitesinde yayınlanan analizde Avrupa’nın birçok bölgesinde bulunan gizemli tüneller olduğu doğrulanıyor fakat tünellerin İskoçya’dan Türkiye’ye uzandığı iddiasının doğru olmadığı belirtiliyor.
Hürriyet ve CNN Türk'te bahsi geçen, Kusch'un Alman Herald Dergisine verdiği röportajın linkine ulaşılamıyor. Herald’ın adını Google’da arattığımızda ise bir Alman bilim sayfası Deutscher Wissenschaftherold’a (German Science Herald) ulaşılıyor ancak burada Kusch ile gerçekleştirilen bir röportaj ya da Kusch ile ilgili bir haber bulunmuyor. German Science Herald ile e-mail yoluyla iletişim kurduk. Aldığımız yanıtta Dr. Heinrich Kusch’la bir röportaj yapmadıklarını ve herhangi bir çalışmasına yer vermediklerini belirttiler.
Herald ismi ile ulaşabildiğimiz bir diğer yayın ise ABD Teksas'taki New Braunfels kentinin ilk yerel Alman gazetesi Herald-Zeitung (Herald Gazetesi). Fakat burada da Kusch'la ilgili herhangi bir içerik bulunmuyor. E-mail yoluyla iletişim kurduğumuz Herald-Zeitung gazetesi maalesef geri dönüş yapmadı.
Heinrich Kusch arama sonuçlarında üst sıralarda dailymail.co.uk'de de yayınlanan 12 bin yıllık tünel içeriği yer alıyor. Bununla birlikte Alman Der Spiegel dergisinin İngilizce versiyonunda yayınlanan ve Heinrich Kusch'un iddialarından bahseden bir makale bulunabilir. Bu içerik Kusch'un ve antik tünel iddiasının bulunduğu, erişebildiğimiz en eski kaynak. Ancak 2011'de Der Spiegel'de yayınlanan iddialar ile dailymail.co.uk ve Türkçe kaynaklardaki iddialar arasında tutarsızlıklar var. Örneğin Kusch tünellerin 12 bin yıllık değil, 5 bin yıllık olduğunu iddia ediyor. Fakat Der Spiegel'de Kusch'un iddialarının da şüpheli olduğundan bahsediliyor. Makalenin yazarı Matthias Schulz'un aktardığına göre şu ana kadar tünellerin yaşını tespit etmek için gerçekleştirilen tüm testler tünellerin Orta Çağ'da inşa edildiğine işaret ediyor.
İddianın kökenleri neye dayanıyor?
Türkçe'ye tercüme edilen haberlerdeki iddiaların Der Spiegel'de yayınlanan makalenin yanlış bir yorumu olma ihtimali bir hayli yüksek. Makale Almanya'nın kırsal bir bölgesinde yaşayan bir çiftçi aileden bahsederek açılıyor. İhtiyar bir çift evlerinin yakınlarında Avrupa'nın en büyük insan yapımı mağara sisteminin bir parçasını keşfediyor. Daha sonra çiftçilerin bulduğu mağarayı keşfe gelen ekibin yaşadıkları anlatılıyor. Bu mağaraya benzer mağaraların İspanya'dan Macaristan'a kadar farklı bölgede bulunduğuna ve neden inşa edildiğinin halâ çözülemediğine dikkat çekiyor.
Yazının yukarıda bahsettiğimiz bölümündeki bilgiler bir hayli yanlış yorumlanmış gözüküyor. Hürriyet'te yer alan haberde bu bilgiler aşağıdaki gibi derlenmiş ve Kusch'un iddiaları gibi verilmiş. Oysa Der Spiegel'de böyle bir veriye ulaşmak mümkün değil:
Günümüzden yaklaşık 12 bin yıl önce yapılan tünel ağının bazı parçalarının ilk günkü gibi sağlam olduğunu kaydeden Alman arkeolog, Almanya’nın Bavyera bölgesinde bulunan 700 metrelik bir tünelle Avusturya’nın Styria bölgesinde bulunan 350 metre uzunluktaki tünelin bu ağın parçaları olduğunu öne sürdü.
Spiegel'de, Bavyera'da bulunan 700, Avusturya'da bulunan 500 odalık mağaralar olduğu yazıyor. Bunlar tünellerin uzunlukları değil.
Aşağıda alıntıladığımız bölümde de bazı yanlış veriler var.
Dr. Kusch’a göre, 70 santimetre çapında olan ve solucan deliklerini andıran bu tünellerin bazı noktalarında oturma yerleri, erzak depoları ve barınma odaları bulunuyor.
Tünellerin bazı noktalarında oturma yerleri, erzak depoları ve barınma odaları bulunduğunu Der Spiegel'deki makaleden teyit edebiliyoruz ancak tünellerin 70 santimetre çapında olduğu ve solucan deliklerine benzediği iddiasının Kusch’a ait olduğu iddiası gerçeği yansıtmıyor. Matthias Schulz çiftçilerin bulduğu mağarayı keşfe gelen ekip lideri Dieter Ahlborn'un 70 santimetre çapında bir geçide girdiğini anlatıyor. Schulz'un aktardığına göre "solucan deliği" benzetmesi de Erdstall tünellerini keşfeden rahip Lambert Karner'e ait.
Türkiye nerede dahil oldu?
Erdstall tünellerinin İskoçya'dan Türkiye'ye uzandığı iddiasını güvenilir bir kaynaktan doğrulamak mümkün görünmüyor. Der Spiegel'deki makale, Erdstall tünelleri üzerine akademik çalışmaları bulunan mimar Josef Weichenberger'in iddiasına yer veriyor. Weichenberger'e göre tüneller bölgeye 11. yy'da gelen halk tarafından kazıldı ve 1700'lü yıllarda Osmanlı'nın desteklediği Macar isyancıların yağmalarından korunmak için kullanıldı. Makalede bu iddianın kusurlarına da değiniliyor. Ancak İskoçya'dan Türkiye'ye kadar uzanan tünel iddiasının sebebi bu verinin yanlış yorumlanması olabilir.
Tünellerin İskoçya'dan Türkiye'ye uzandığı iddiası ilk kez 3 Ağustos 2011'de express.co.uk sitesinde yayınlanan haberde geçiyor. Habere göre Heinrich Kusch, Austrian Times'a tünellerin 12 bin yıllık olduğu, Bavyera’da 700 metre, Styria’da 350 metre uzunluğunda tüneller bulunduğu, Tünellerin İskoçya’dan Akdeniz’e uzandığı iddialarında bulundu. Fakat Austrian Times haberine verilen bağlantı aynı sayfaya yönlendirdiği için express.co.uk'nin aktardığı, Kusch'un iddialarını doğrulamak mümkün değil. Bununla birlikte Google aramasından da Kusch'un Austrian Times'a verdiği demece doğrudan ulaşılamıyor. Ancak Google Books’ta bulunan Forgotten Civilization: The Role of Solar Outbursts in Our Past and Future başlıklı kitapta Kusch’un 2011’de Austrian Times’a verdiği demeçlerden olduğu iddia edilen alıntılar var. Fakat kitapta gösterilen kaynaklar arasında Daily Mail gibi yanlış haberler yayımlamasıyla kötü bir şöhrete sahip websitesinin bulunması gösterilen diğer kaynakların güvenilirliğini de şüpheli duruma düşürüyor.
Matthias Schulz'un Der Spiegel'de yayınlanan yazısı Erdstall'la ilgili internetteki en güvenilir kaynak gibi gözüküyor. Atlas Obscura adlı sosyal içerik sitesinde ve Erdstall'ın İngilizce Wikipedia sayfasında da Schulz'un yazısı referans olarak görülebilir.
Schulz’un yazısını doğrulamak için yaptığımız araştırmada Atlas Obscura’daki makalede verilen bağlantılardan Work Group for Erdstall Research’un (Erdstall Araştırması Çalışma Grubu) websitesine erişiliyor. Erdstall Araştırması Çalışma Grubu, gönüllü bilim insanlarından oluşan ve kâr amacı gütmeyen bir kurum. Sayfalarındaki verilerle Matthias Schulz’un makalesindeki verileri doğrulayabiliyoruz.
Erdstall Araştırması Çalışma Grubu, Society for Archeology in Bavaria (Bavyera Arkeolaji Topluluğu) ve Cultural and scientific treasures of Bavaria’ya (Bavyera Kültürel ve Bilimsel Hazineleri) tünellerin 12 bin yıllık olduğu ve İskoçya’dan Türkiye’ye uzandığı iddiaların somut delillere dayanıp dayanmadığıyla ilgili e-mail yoluyla sorduğumuz sorulara yanıt alamadık. Erdstall tünellerinin kesintisiz bir şekilde İskoçya'dan Türkiye'ye uzandığı ve 12 bin yıllık olduğu iddiaları doğru olmasa bile tünellerin ne amaçla kazıldığı gerçekten bilinmiyor.
