Sosyal medyada paylaşılan ve Teyit’e ihbar olarak gönderilen bir videodaki grafiğin, yeni koronavirüsün (Covid-19) yayılımının geçmişte yaşanan salgınlarınkinden çok daha tehlikeli olduğunu gösterdiği iddia edildi. Video, Özgür Demirtaş tarafından Twitter'da paylaşıldıve 30 bine yakın beğeni aldı.
Video daha önce de Farhang Namdar isimli başka bir kullanıcı tarafından “Grafik ebola ve SARS gibi diğer büyük virüslere kıyasla koronavirüsün hızlı ve tehlikeli büyümesini gösteriyor” notuyla paylaşılmış.
Ancak sosyal medya paylaşımlarında videonun bütünü alınmamış. Videonun tamamı izlendiğinde, salgının gidişatının geçmişteki diğer salgınlara kıyasla "korkutucu" olmadığının özellikle ifade edilmeye çalışıldığı anlaşılıyor.
Videonun tamamı alınmamış
İlk olarak YouTube’da Abacaba isimli bir kanal tarafından paylaşılan video, yeni koronavirüsün (Covid-19) ebola, SARS, MERS, domuz gribi ve İspanyol gribi gibi salgınlarla karşılaştırmalı olarak zaman içinde nasıl yayıldığını gösteriyor. Grafikte, 1 Ocak’tan 10 Şubat’a kadar artan koronavirüs vakası sayıları verilmiş.
Grafik bu salgınları, ilk günlerinden itibaren karşılaştırmaya başlıyor. Twitter’da yer alan videoda 42. güne kadarki karşılaştırma verilmiş. Ancak videonun tamamında tablo, 50. günden itibaren değişiyor ve domuz gribi vakaları katlanarak artıyor.
Video, 1918'te yayılan İspanyol gribinin de, Covid-19’dan daha hızlı yayıldığını gösteriyor. İspanyol gribi 500 milyon insanı enfekte etmiş, 50 milyon insanının ölümüne neden olmuştu.
Karşılaştırma Covid-19’u 43 bin kişiye bulaştığı gün itibariyle yapılmış ve bu zarftaki hızlı ilerleyişi vurgulanmış; gelecekteki yayılımına ilişkin simülatif rakamlar içermiyor. Ancak videoda amacın, "daha geniş bir resme bakmak" olduğu açıkça ifade ediliyor ve izleyenler korkutulmaya değil, rahatlatılmaya çalışılıyor. Videoda vurgulanan, koronavirüsün diğerlerine oranla en kötü salgın olduğu değil. Hatta Covid-19’un SARS, MERS ve ebola kadar ölümcül olmadığı da görülebilir.
Doğrulama platformu Snopes da videonun, yeni koronavirüsün domuz gribi ve İspanyol gribi gibi önceki salgınlar kadar tehlikeli olmadığını gösterdiğini söylemiş. Snopes, verilerin Washington Üniversitesi tarafından oluşturulan bir rehberden alındığını da açıklamış.
Video korku havasını dağıtmak amacıyla yapılmış
On dakikalık videonun tamamı izlendiğinde, hazırlanan grafikler ve notlarla temel amacın koronavirüsün diğer virüslere göre tehlikeli olmadığını, hatta dünyadaki boğulma, kanser gibi ölüm sebepleri arasında küçük bir yere sahip olduğunu vurgulamak olduğu anlaşılıyor. Videonun ilk dakikasında koronavirüsün yayılma hızı gösterildikten sonra, 1.24'te ekrana bir yazı geliyor. Bu yazıda "Korkutucu gözüküyor ama büyük resme bakmayı unutuyoruz" yazıyor. Sonrasında da diğer virüslerle kıyaslama başlıyor.
SARS, ebola ve domuz gribi gibi salgınlarla yapılan kıyaslama sonrasında 5.21'de ekrana bir grafik daha geliyor. Bu grafikte de kanser, araba kazası gibi ölüm oranlarına kıyasla, Covid-19'un ölüm oranının çok daha düşük olduğu vurgusu yapılıyor.
Videoda virüsün diğer virüsler ve ölüm sebepleriyle kıyaslanması amaçlandığı için, paylaşılan kısım videonun bütüncül bağlamından koparılmış denebilir.
Diğer virüslere kıyasla durum nasıl?
Koronavirüs salgınının boyutunu, SARS, domuz gribi ve ebola salgınlarıyla kıyaslayarak gösteren başka bir haritada, Covid-19’un kısa vadede diğer salgınlardan daha fazla bölgeyi etkilediği görülebiliyor. Ayrıca başka bir grafik yardımıyla, Covid-19’un yol açtığı ölümlerin, domuz gribi ve ebolaya kıyasla daha az olduğu da anlaşılabiliyor.
Kırmızı daireler Covid-19’un, mor daireler Domuz gribinin, mavi daireler SARS’ın, yeşil daireler ise ebolanın yayıldığı alanları gösteriyor.
Covid-19 kısa zamanda on binlerce insanı etkiledi ve bu rakam gün geçtikçe artıyor. Son verilere göre enfekte insan sayısı 90 binin üzerinde. 3 binden fazla insan da virüsten dolayı hayatını kaybetti. Diğer yandan salgından etkilenen insanların yarısından fazlası, 50 bini iyileşti ve taburcu oldu bile.
Dünya Sağlık Örgütü'nün son raporuna göre koronavirüsün 3 Mart 2020 tarihli raporuna göre enfekte olan insanların yüzde 3,4'ünü öldürüyor. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, koronavirüsün ortalama bulaşma hızı (r0) ise 1,4-2,5 arasında değişiyor.Yani virüsü kapan her bir birey, 1,4 ila 2,5 kişiye daha bulaştırıyor.
2002-2003 yılları arasında görülen SARS 29 ülkede 8 bin kişinin enfekte olmasına 774 kişinin de ölümüne neden olmuştu. Ölüm oranı yüzde 9-12 arasında değişiyordu. 2012 yılında yayılan MERS salgını 27 ülkede 2 binden fazla insanı enfekte etmiş ve 858 kişinin ölümüne neden olmuştu. Ebola ise 2014-2016 arasında Gine, Sierra, Leona ve Liberya’da 28 binin üzerinde insanı enfekte etmiş, 11 binin üzerinde ölüme sebebiyet vermişti.
Sonuç olarak grafiğin yer aldığı video, geçmişte yaşadığımız bazı salgınların Covid-19’un halihazırda olduğundan daha tehlikeli olduğunu göstermek amacıyla hazırlanmış. Video yanlış bilgi içeren videoları tanımlama rehberine göre yanıltıcı kurgu türlerinden "değinmemeye" örnek. Bu yanıltıcı kurguda, videonun başı ya da sonunda belli kısımların kesilmesi sonucu, videodaki bilgi ve ifadeler tam tersine işaret ediyormuş gibi gösterilebilir.
