Sosyal medyada Greenpeace Türkiye tarafından paylaşılan gönderide, Türkiye’nin Britanya’dan geri dönüştürmek için ithal ettiği atıkları yaktığı ya da toprağa gömdüğü iddia edildi. İddianın kaynağı ise BBC’nin hazırladığı bir haber idi.
Görüntüler Türkiye’den
Sosyal medyada bazı kullanıcılar, görüntülerin Türkiye’den olmadığını savundu. Videonun Türkiye’den olduğunu gösteren belirleyici bir ipucu olmasa da, videoyu detaylı bir şekilde incelediğimizde videonun 3. dakika 12. saniyesinde “Yağız Plastik”, hemen sonrasında ise “Duru Tic” yazısını görüyoruz. Yağız Plastik, Gaziantep’de faaliyet gösteren bir firma. Duru Ticaret ise Adana Tekel Caddesi yakınında bir firma. Ayrıca, “Duru Tic” yazısının altında 0533 ile başlayan bir telefon numarası görünüyor. Yani görüntüler Türkiye’den.
Greenpeace görüntülerin Adana’da çekildiğini belirtmiş. Sosyal medyada da Adana’da Tekel Caddesi yakınındaki atık yığınlarını gösteren fotoğraflar paylaşılıyor. Google Maps üzerinden
yaptığımız arama sonucunda Adana Rüzgar Tepesi bölgesinde atıkların toplandığını görüyoruz.
Türkiye Avrupa’dan en çok atık ithal eden ülke
Eurostat’ın verilerine göre Türkiye, Avrupa’dan en çok plastik atık ithal eden ülke. Türkiye’yi Hindistan, Britanya, İsviçre ve Norveç takip ediyor. En çok atık alınan ülke ise Britanya. Türkiye 2018’den beri atık ithalatına devam ediyor. Bu konuda herhangi bir yasal sınırlama da söz konusu değil.
Türkiye kendi atığını geri dönüştürmede yeterli değil
TÜİK'in 2019’da yayınladığı veriye göre, Türkiye’de toplam 2 bin 223 geri dönüşüm tesisi faaliyet gösteriyor. 2018’de atıkların yüzde 67,2’i düzenli depolama alanlarına, yüzde 20,2’si de belediye çöplüklerine gönderilmiş. Geri dönüşüm tesislerine gittiği belirtilen çöpün oranı ise ancak yüzde 11,9. Yani Türkiye’deki atıkların büyük bir çoğunluğu geri dönüştürülmüyor. Ayrıca Greenpeace Akdeniz Plastik Proje Sorumlusu Nihan Temiz Ataş, Türkiye’nin kendi çöpüyle baş edemezken başka ülkelerden plastik atık ithal ederek daha büyük çevre sorunlarına kapı açmaması gerektiğini söylüyor.
Türkiye ile yakın bir nüfusa sahip Almanya’da 2015’te atıkların yüzde 79’u geri dönüştürülürken, yüzde 21’i bertaraf edilmiş. Arıtılmamış organik atıkların depolanması da 2005’ten beri yasak.
Neden atık ithal ediyoruz?
Atıklardan kurtulmanın en yaygın çözümü geri dönüşüm. Ancak Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi’nden Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’ya göre, atıkların geri dönüştürülebilir hale gelmesi için ayrıştırma, yıkama, kategorize etme gibi zahmetli ve pahalı ön işlemlerden geçmesi gerek. Elbette atık plastiği ithal eden ülkeler bu işten para kazanıyor. Yani ülkeler arasındaki bu atık ticareti, geri dönüştürmekten daha ucuza geldiği için gelişmiş. Gündoğdu da, Türkiye’nin atıkları, geri dönüştürmekten daha az maliyetli olduğu için satın aldığını belirtiyor, çünkü Türkiye’nin etkili bir atık yönetim stratejisi olmadığı için kendi atığını geri dönüştürmeye pek müsait değil. Yani aslında, atık ticaretinin sınıfsal bir karakteri var. Gelişmiş ülkeler, sahip oldukları çevrenin temiz ve iyi olması gerektiğini düşünerek topladıkları atıkları geri dönüştürülmek üzere, daha az gelişmiş ülkelere ihraç ediyor.
Teyit'in bilgi almak için bizzat ulaştığı Gündoğdu’ya göre Türkiye'nin Britanya’dan atık almasının iki önemli nedeni var: Britanya’nın bu çöplerden kurtulmak istemesi ve ithalatçı firmaların daha fazla kâr etme arzusu. Aslında Britanya aslında çöp toplama ve bertaraf etme işinde geri bir ülke değil. Ancak sorun, bu plastik çöplerin çoğunluğunun geri dönüştürülebilir olmaması. Çoğunluğu evsel kökenli bu ambalajlar, kompozit yapıdalar, gıda ile kontamine olmuşlar ve geri dönüşüm sistemine girebilecek olanların da ilkin temizlenmesi gerekiyor; bu da onları istenmeyen atık sınıfına sokuyor.
Sedat Gündoğdu satın alma sürecinde sıkı bir denetim ve soruşturma olmamasının, işin aslının ortaya konmasını zorlaştırdığını ifade ediyor: “Bu çöplerin sağa sola terk edilip yakılmaları, iki taraflı bir ticari faaliyet çerçevesinde pek mantıklı değil. Ortada ciddi bir denetimsizlik var ve bu çöpler geri dönüşüm adı altında bir şekilde ülkeye sokularak, Adana örneğinde olduğu gibi sağa sola terk edilip yakılıyor. Üstelik bu çöplerin terk edilip yakıldığı alanlar tarım arazilerinin dibi.” Gündoğdu, Britanya’dan gelen atıkların kendi çektiği birkaç görüntüsünü de Teyit ile paylaştı:
Adana’da Britanya’dan gelen atıklar
Britanya ne diyor?
İngiltere Çevre, Gıda ve Köy İşleri Bakanlığı son aylarda Türkiye'ye yapılan ihracatta bir artış gözlemlediklerini ve Türkiye'nin endişe duyduğu yeri tespit etmek için mümkün olan yerlerde bunu ölçmeye çalıştığını belirtiyor. Ayrıca, plastik atıkların OECD üyesi olmayan ülkelere ihracatının yasaklanması ve yasadışı atık ihraç etmesini zorlaştıran zorunlu elektronik atık takibi de dahil olmak üzere atık ihracatında daha sıkı kontroller yapılacağını söylüyor.
Ülkedeki en büyük atık yönetim şirketlerinden Veolia, ihraç ettiği tüm atıkların beklendiği gibi geri dönüştürülmesini sağlamak için sıkı denetimler gerçekleştirdiklerini, ancak nadir de olsa bazı yasadışı ihraçların gerçekleştiğini söyledi.
Atık ticareti oldukça zararlı
Greenpeace, atık ticaretinin insanlara ve doğaya zarar verdiğini ve sağlık açısından da riskli olduğunu belirterek atık ithal edilmesinin yasaklanması gerektiğini savunuyor. Ayrıca Türk Tabipler Birliği de plastik atığı ticaretinin sağlık açısından tehlikeli olduğunu belirtiyor.
Çin, 2018’de hava kirliliği ve çevreyi koruma amacıyla plastiklere yönelik ithalat yasağı getirdi. Ancak Çin’in aslında yasal düzenlemeyle, kontrol altında tuttuğu bir ticaretin önemli bir bölümünün yasa dışı hâle gelmesine de istemeden neden olduğu belirtiliyor. Polonya da artık Britanya’dan atık ithal etmeyeceğini açıklamıştı.
Sonuç olarak iddia doğru. BBC’nin haberinde yer alan görüntüler Türkiye’den. Türkiye, 2019 itibariyle Avrupa’dan en çok atık ithal eden ülke. Türkiye kendi atığını geri dönüştürmede yeterli bir ülke olmadığı için diğer ülkelerin atıklarıyla baş etmesi de zor.
