FOX TV’de yayınlanan bir haber farklı yönleriyle tartışma konusu oldu. Sosyal medyada yapılan paylaşımlarda Fox TV’nin “Türkiye’deki tüm kağıt fabrikaları kapatıldı, Türkiye kağıtta yüzde 100 dışa bağımlı hale geldi” dediği iddia edildi.
Kaynak 29 Ekim 2021 tarihli programa ait
Söz konusu paylaşımlar ya 29 Ekim 2021 tarihin akşamında ya da 30 Ekim 2021’in ilk saatlerinde yapılmış. Paylaşımların neredeyse hepsinde Fox TV’nin bu sözleri aynı gün söylediği yazılı. İddia konusu ifadelerin tam olarak ne zaman ve hangi programda söylendiği yazılı değil, ama bulunabilir.
Fox TV, YouTube kanalından haber ve programlarını yayınlıyor. Paylaşımların yapıldığı günlerden yola çıkarak 29 Ekim ve 30 Ekim 2021 tarihli haber programlarını incelediğimizde 29 Ekim’de yayınlanan Selçuk Tepeli ile Fox Ana Haber adlı programda yapılan kağıt ve kitap fiyatlarındaki artış ile ilgili haberi (40.14) görüyoruz.
Haberde tam anlamıyla söz konusu ifadeler geçmiyor
VTR haberi izlediğimiz vakit, Cumhuriyet’in ilk fabrikalarının, SEKA’nın bir bir kapatıldığını duyuyoruz. Ama yayında, iddia edildiği gibi tüm fabrikaların kapatıldığı söylenmiyor.
Haberde Türkiye’nin kağıtta dışa bağımlı hale geldiği söyleniyor ama yüzde 100 dışa bağımlı denmiyor. Türkiye’de kağıt üretiminin olduğu, ama hammaddesinin dışarıdan geldiği söyleniyor. Haberde görüşlerine yer verilen Türkiye Matbaacılar Federasyonu Başkanı Ahmet Hüseyin Gürbüz de, kağıdın hammaddesinin ithal edildiğini dile getiriyor.
Sunucu Selçuk Tepeli, haberin sonunda kağıt sanayisinin bitirildiğini, sadece birinci hamur kağıt üretildiğini ve sonra da kağıdın yüzde 100 ithal edildiğini dile getiriyor.
Yani VTR hatalı bir bilgi içermiyor. Sunucu Selçuk Tepeli’nin haberin sonunda yaptığı yorumlarda ise bazı iddialar var. Peki bu iddialar ne kadar doğru?
Türkiye’deki kağıt fabrikaları
Kağıt Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği’nin (AGED) 2019’da yayınladığı yazıda Türkiye’de 48 kağıt fabrikası olduğu yazılı. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile Doğu Marmara Kalkınma Ajansı ve İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Düşünce Akademisi ile İstanbul Kalkınma Ajansı gibi kurumların hazırladığı raporlarda Türkiye’deki fabrikaları ve üretim kapasitelerini görebiliyoruz. Google’da “Türkiye kağıt fabrikaları” kelimeleri ile yapılan aramayla birçok fabrikanın ve bu alanda faaliyet gösteren firmanın internet sitesine ulaşıyoruz.
Yakın zamanda Türkiye’nin en büyük kapasiteli kağıt fabrikası Söke’de faaliyete başladı. Ek olarak 29 Ekim 2021 tarihinde Fox TV’de sabah yayınlanan “İsmail Küçükkaya ile Çalar Saat” programında yanan bir kağıt fabrikasının haberini görüyoruz.
Türkiye’deki kağıt üretimi, ihracatı ve ithalatı
Türkiye’de kağıt üretiliyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı “sanayi ürünleri üretim miktarı” verilerine göre 2020 yılında Türkiye’de 4,8 milyon ton kağıt ve mukavva, karbon kağıdı, duvar kağıdı üretilmiş. Diğer kağıt türlerinin üretim verileri yazılana göre 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’nun gizli verilerle ilgili maddesi uyarınca açıklanmıyor.
TÜİK’in yayınladığı “ürün grubuna ve büyüklük grubuna göre ihracat/ithalat” verilerine göre 2020 yılında ithal edilen kağıdın değeri 3,2 milyon dolar, ihraç edilen kağıdın değeri 2,5 milyon dolar.
Konya Kağıt Genel Müdürü Cemalettin Tunç Efe’nin aktardığına göre, 2020 itibariyle Türkiye’nin kağıt ve karton üretim kapasitesi 5,8 milyon tona yakın.
Sanayi Bakanlığı ile Doğu Marmara Kalkınma Ajansı’nın ve Selüloz ve Kağıt Sanayi Vakfı gibi kurumların hazırladığı raporlarda ve yayınlarda geçmiş yıllara ait günümüzle uyumlu verilere ulaşmak mümkün.
Türkiye’de selüloz ve kağıt hamuru üretimi
Türkiye’nin kağıtta dışa bağımlı olduğunu savunanların en büyük argümanı Türkiye’de üretilen kağıdın hammaddesinin ithal edilmesi. Kağıdın hammaddesi selüloz ve kağıt hamuru. İngilizcede “wood pulp” olarak geçiyor. “Chemical wood pulp” (kimyasal kağıt hamuru), “semi-mechanical wood pulp” (yarı mekanik kağıt hamuru) gibi türleri de bulunuyor. Ayrıca atık kağıtlardan da üretim yapılıyor.
TÜİK’in verilerine baktığımız zaman Türkiye’deki selüloz ve kağıt hamuru üretimine dair bilgiye ulaşılamıyor. Veriler TÜİK’in yayınladığı istatistiklerde yazana göre 5429 sayılı Türkiye İstatistik Kanunu’nun gizli verilerle ilgili maddesi uyarınca açıklanmıyor.
BM Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) verilerinden Türkiye’nin 2020’de 1,4 milyon tondan fazla kağıt hamuru ve selüloz ithal ettiğini, buna karşın sadece 70 bin ton kağıt hamuru ve selüloz üretildiğini görüyoruz. Bu, hammaddenin yüzde 95’inin ithal olduğu anlamına geliyor.
TÜİK kağıt hamuru ve selüloz üretim verilerini açıklamamasına rağmen, fasıllara göre ithalat ve ihracat verilerini yayınlıyor. Bu verilerde, FAO yayınladığı verilerdeki gibi ayrıca kağıt hamuru ve selüloz başlığı yok. Ancak “odun veya diğer lifli selülozik maddelerin hamurları, geri kazanılmış kağıt veya karton” başlığı var. Örneğin kimyasal maddeler adı altında kağıdın bazı hammaddelerin eklenip eklenmediği bilmiyoruz. Buna rağmen verilerden bir tahmin yürütebiliriz.
2020’de Türkiye, bu ürün kaleminden 60 milyon dolar ihracat, 935 milyon dolar ithalat yapmış. Dış ticaret verilerinden kesin üretim verilerine ulaşamayız ama paralellik kurabiliriz. Eğer ithalat fazlaysa üretimin az olduğu çıkarımında bulunabiliriz. Bu kalemdeki ithalat, dış ticaretin yüzde 94’ünü oluşturuyor. Diğer kalemlerde kağıdın hammaddesinin ne kadar dahil edildiğini bilmediğimizden bu oran değişebilir, ama çıkarım FAO verileriyle tutarlı diyebiliriz.
Konya Kağıt Genel Müdürü Efe, Türkiye’de kağıt hamuru ve selüloz üretiminin 60 bin ton civarında olduğunu ve geri kalanının ithal edildiğini söylüyor.
İstanbul Ticaret Odası, İstanbul Kalkınma Ajansı ve İstanbul Düşünce Akademisi’nin 2018’de yayınladığı raporda hammaddenin neredeyse tamamının ithal edildiği verilerle belirtiliyor. Rapora göre 2015’te Türkiye 737 milyon dolarlık hammadde ithalatı yaparken 24 milyon dolar ihracat yapmış.
Sektörden bazı isimler hammaddenin yüzde 100’ünün ithal edildiğini dile getiriyor. Verilere baktığımızda durumun böyle olmadığını ama yüzde 100’e yakın olduğunu söyleyebiliriz.
Atık kağıtların geri kazanılma oranı yüzde 40 seviyelerinde. Bu oran gelişmiş ülkelerde yüzde 70-75 civarında. Yani kağıt üretimi için Türkiye büyük oranda hammadde ithalatına ihtiyaç duyuyor.
Türkiye kağıtta dışa bağımlı mı?
Türkiye’nin kağıt fabrikaları var. Türkiye’de kağıt üretimi gerçekleşiyor ama bu kağıdın hammaddesinin neredeyse tamamı ithal. Verilerden, raporlardan ve sektörden kişilerin görüşlerden anlaşılacağı gibi, hammadde üretimi yok denecek kadar az. Kağıt atıklar var ama onlar da ya ithal edilmiş kağıtlardan, ya da hammaddesi ithal edilerek üretilmiş kağıtlardan oluşuyor.
“Türkiye kağıtta yüzde 100 dışa bağımlı” ifadesi doğru olmasa da bu oran yüzde 100’e yakın. Türkiye’nin kağıt fabrikaları var ki iki taraf da yok demiyor, ama üretilen kağıdın hammaddesinin neredeyse tamamı dışarıdan. Ayrıca kağıt ithalatı da yapılıyor.
Özetle Fox TV’deki haberin ardından sunucunun söyledikleri tam anlamıyla doğru olmasa da, büyük oranda doğru.
