Sosyal medyada yüksek etkileşim alan ve Teyit’e şüpheli bildirim olarak iletilen bazı gönderilerde yer alan fotoğrafların, sigara deneylerinde kullanılan hayvanları gösterdiği iddia edildi. Görsellerde yer alan Beagle cinsi köpekler, kullanıcıların görsellerin güncel olduğunu düşünmesine neden oldu ve etkileşimleri yükseldi.
Her şeyden önce, hayvan hakları organizasyonu PETA’nın (People for the Ethical Treatment to Animals - Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler) internet sitesine göre, tütün ürünü deneylerinde hayvanların kullanıldığı doğru. Bu deneylerde hayvanlar günde altı saat sigara içmeye zorlanabiliyor.
Köpek görselleri güncel değil
Ancak paylaşımdaki görseller yanıltıcı olabilir. Tersine görsel arama yöntemiyle üstteki fotoğrafı arattığımızda karşımıza stok görsel sitesi Alamy çıkıyor. Daha da geri gittiğimizde görselin Yesmoke isimli sigara deneyi şirketi tarafından 2007'de Flickr'a yüklendiğini görebiliyoruz. Görsel, siteye “Cigarette Smoking Machine” (Sigara İçme Makinesi) başlığıyla yüklenmiş. Sigara içme makineleri, sigaraların içim süreleri ve izmarit uzunluğu gibi değişkenlerin standartlaşması için kullanılan mekanik test araçları.
Teyit, fotoğrafı yükleyen Yesmoke şirketine ulaştığında, bu fotoğrafın kolaja köpekler üzerinde yapılan deneylerle ilişkili olabileceği ima edebilecek şekilde yerleştirildiğini, ancak bu ürünlerin hayvanlar üzerinde deney yapmak için üretilmediğini, bilakis makinelerin hayvanları kullanmamak için geliştirildiğini belirtti. Gönderinin kaynağının "AnimalLiberAction" isimli Instagram sayfası olduğunu da ekleyen şirket, asıl gönderide, sigara deneylerinde hayvanların kullanılmasına dikkat çekildiğini ve hayvanlar üzerinde deney yapmayan şirketler listesinde Yesmoke markasına da yer verildiğini söyledi.
Alttaki köpek fotoğraflarının kaynağını bulmak ise daha zor. Aramalar soldaki görselin 2009, sağdakinin ise 2010’dan beri çeşitli durumlarda, özellikle hayvan deneyi ile ilgili haberlerde ve yazılarda kullanıldığını gösteriyor.
PETA’nın internet sitesinde bu görseller çeşitli sayfalarda bulunduğundan Teyit, görsellerin kaynağını doğrulamak için kuruma ulaştı, ancak henüz cevap alamadı. PETA’nın sayfasının arşiv linkinde köpek görseli bulunmasına rağmen, güncel halinde görsel kaldırılmış.
Kazakistan merkezli teyit kuruluşu factcheck.kz’nin araştırmasına göre, bu fotoğraflar animalplanet.co.kr’nin yine köpekler üzerinde yapılan sigara deneyleri ile ilgili 2020 tarihli yazısında kullanılmış ve görsel kaynağı olarak SHAC verilmiş. SHAC ya da Stop Huntingdon Animal Cruelty, Avrupa’nın en büyük hayvan deney laboratuvarlarından Huntingdon Life Sciences’ı kapatma amacıyla 1999-2014 yılları arasında faaliyet gösteren bir hayvan hakları kampanyası.
factcheck.kz ayrıca SHAC’ın, 2005 yılında işten çıkan iki Huntingdon Life Sciences çalışanının söylediklerini derlediği, yine 2005 tarihli rapora erişmiş. Raporda iddia görselleri de yer alıyor ve bu görsellerin Animals isimli televizyon programından alındığı söylenmiş. Animals, Neil Rawles’ın yönettiği, hayvan deneylerini ele alan, 2005’te yayınlanmış bir belgesel. Belgeselden alınan kesitte iddia konusu görselleri görebiliyoruz.
Belgeselde görüntülerin Huntingdon Life Sciences tesislerinde çekilmediği detayına yer verilse de SHAC’ın röportaj yaptığı iki eski çalışan bu belgesel çekildiğinde orada olduklarını belirtmiş. Yönetmen Neil Rawles’dan konu ile ilgili yanıt yok. Ne var ki bu tarihte Huntingdon Life Sciences’ın yer aldığı Britanya’da, tütün deneylerinin hayvanlar üzerinde yapılmasının yasak olduğunu biliyoruz. SHAC’ın raporunda da köpeklere tütün dumanı solutulduğundan bahsedilmemiş. Yani iddia görsellerinin güncel olmadığını ve tütün deneylerine kullanılmadığını söylemek mümkün.
Sigara solutulan köpekler 1975'te belgelenmişti
Geçmişte maymunlara ve köpeklere kısıtlayıcı maskeler takıp zorla tütün ürünü dumanı solutularak yürütülen bu deneylerin ortaya çıkmasındaki en önemli olay, 1975’te The People’da çalışan gazeteci Mary Beith’in Britanya’daki Macclesfield isimli deney tesisine çalışanmış gibi girip, maske takılarak zorla tütün dumanı solutulan Beagle cinsi köpeklerin fotoğrafını çekmesi idi.
“Sigara içen Beagle’lar” (Smoking Beagles) olarak da bilinen bu fotoğraf, yayınlandığı 1975 yılında büyük ses getirmiş, Beith bu fotoğrafla gazetecilik ödülü kazanmıştı.
Geçmişte köpeklerin, özellikle Beagle cinsi köpeklerin tütün ürünleri üzerine yürütülen çeşitli bilimsel deneylerde kullanıldığını anlatan makalelere erişmek mümkün:
- Beagle cinsinde marijuana ve tütün solunumunun toksisitesi
- Sigara içen köpeklerde mukus hipersekresyonu ve viskoelastisite
- Beagle köpeklerde sigara içme hayvan modeli: pulmoner fonksiyon, defans ve morfoloji üzerine etkilerinin bağıntılı değerlendirmesi
Sigara ve çeşitli diğer deneylerde özellikle Beagle cinsinin kullanılma sebebinin, bu cinsin uysal ve küçük olması olduğu biliniyor.
PETA’nın verdiği bilgiye göre sigara deneylerinde artık köpekler kullanılmıyor. Britanya, Almanya, Belçika gibi Avrupa ülkelerinde tütün ürünlerinin hayvanlar üzerinde test edilmesi genel olarak yasaklansa da, bazı ülkelerde fareler ve tavşanlar hala kullanılıyor. Türkiye’de ise Hayvanları Koruma Kanunu'nun 9. maddesi gereğince “Başkaca bir seçenek olmaması halinde, hayvanlar bilimsel çalışmalarda deney hayvanı olarak kullanılabilir.” Ancak bu konuda bir etik kurul kararına bağlanıyor. Kanunda bilhassa tütün ürünü deneylerinden bahsedilmiyor.
Hayvanlar doğal olarak tütün dumanı solumak istemediğinden, duman dolu küçük kutulara kapatıldıkları biliniyor. Deneylerin amacı genellikle farklı tütün karışımlarını, farklı kağıtları, bazen sentetik ürünleri test edebilmek. Köpeklerin ve kedilerin de ABD’de tütün ürünü olmasa da çeşitli deneylerde kullanıldığına dair çeşitli yazılar bulunuyor.
Dünyanın en büyük tütün üreticilerinden Philip Morris International ve JTI gibi şirketler, yalnızca başka alternatif olmadığında hayvan deneyi yürüttüklerini ve 3R yöntemini (replace, reduce, refine yani yerine koyma, azaltma, iyileştirme) kullandıklarını belirtiyorlar. Bu yönteme göre hayvanlar üzerindeki çalışmaların yerine mümkün olduğunca yapay laboratuvar koşulları ve bilgisayar modellemeleri koyuluyor. Mümkün olduğunca az sayıda hayvan kullanılıyor; hayvanların çektiği acının en aza indirilmesine çabalanıyor.
Dünya çapında milyonlarca hayvan çeşitli sektörlerde, çeşitli ürünlerin testleri için denek olarak kullanılıyor. Bu hayvanlar arasında fareler, kediler, köpekler, maymunlar, domuzlar, tavşanlar ve hatta balıklar bile var. PETA, Humane Society International, Mercy for Animals gibi kuruluşlar, hayvanlara olan muamelenin iyileştirilmesini ve örneğin kozmetik gibi sektörlerde ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesinin önüne geçmeyi amaçlıyor. Save Ralph isimli video da Humane Society International tarafından bu duruma dikkat çekmek için yapılmıştı.
