Erzincan’ın İliç kasabasındaki Anagold isimli şirkete ait Çöpler Altın Madeni’nde 21 Haziran’da bir siyanür sızıntısı yaşandı. Şirket de madenden siyanür yayıldığını doğrulamış, firmaya 16,4 milyon liralık ceza kesilmiş ve faaliyetleri duraklatılmıştı.
Haberin 25 Haziran’dan itibaren gündeme gelişinden sonra konu hakkında çok sayıda bilgi ve fotoğraf paylaşıldı. Bunlardan bazıları, Fırat nehrinin kiremit rengi aktığını gösteren fotoğraflardı. Fotoğraflar nehrin sızıntıdan önce ve sonraki halini gösterdikleri imasıyla paylaşılmıştı.
Fotoğraflar siyanür sızıntısından önceki tarihlerde paylaşılmış
Fotoğraflardan ilki tersine görsel aramayla aratıldığında, Facebook’ta “Kemaliye Eğin” isimli grupta 17 Haziran 2022’de “Durum ortada” notuyla paylaşıldığı görülüyor.
İliç’teki sızıntıdan olduğu iddiasıyla paylaşılan bir diğer fotoğraf ise rengi değişen nehri başka açıdan gösteriyor.
Bu fotoğraf da tersine aratıldığında 11 Haziran’da “Kemaliye.net” adlı bir Facebook grubuna yüklendiği görülüyor. Hatta fotoğraflardan birinin üzerinde çekildiği tarih “9 Haziran 2022” diye yazılı.
Bölgenin ismi Karanlık Kanyon olarak geçiyor ve olağan halinin fotoğraflarına da internetten ulaşılabiliyor.
Suyun rengindeki değişime dair güvenilir bir kanıt yok
Kemaliye’de suyun rengindeki değişimin nedenine dair ise güvenilir bir kanıt yok. Konu hakkında geçmiş yıllarda yayınlanan bazı haberler olsa da, bunlar rapor ya da ölçümlerle ortaya konmuş açıklamalar barındırmıyor. Haberlerde bu kirliliğin bölgede faaliyette olan demir madenleri sebebiyle olabileceğine dair tahminler var.
Mevsimsellik tartışmaları için de Google Earth üzerinden bölgede geçmişten bugüne görüntüleri incelediğimizde nehrin renginde herhangi dikkat çekici bir farklılığa rastlanmıyor. Böyle bir durumda yetkililerin de mevsimsellik konusunda açıklamalar yapması beklenebilirdi.
2010 yılında yayınlanan Erzincan maden haritasına göre bölgede faaliyette 32 maden işletmesi varmış. Aradan geçen 12 yılda bu rakam artmış ya da azalmış olabilir. Suya karışan ya da karışma ihtimali olan kimyasallar hakkında da güvenilir ve açık bir kaynak bulunmuyor. En son yayınlanan Erzincan 2019 yılı Çevre Durum Raporu’nda da endüstriyel su kirliliğine dair spesifik bilgi bulunmadığı vurgulanmış. (sf. 20)
Kemaliye ve Çöpler kasabalarının arasındaki mesafe yakın
Çöpler Altın Madeni’ni işleten Anagold Madencilik’in açıklamasına göre sızıntı 21 Haziran’da oldu. Dolayısıyla 11 ve 17 Haziran tarihlerinde paylaşılan bu fotoğraflar internete siyanür sızıntısından önce yüklenmiş ve bizzat facianın yaşandığı yerde değil, Kemaliye’de çekilmişler.
Peki Kemaliye ne kadar uzakta?
Erzincan, Sivas ve Tunceli üçgeni’nin arasında kalan bölgede aradaki mesafe karayolu ile 39 kilometre, bu uzaklığın kuş uçuşu da yaklaşık 20 kilometre.
Dicle-Fırat havzasında yer alan bu bölge, kimyasalların suyla hareket etmesi için uzun bir mesafe değil. Dahası Karanlık Kanyon’da 11 ve 17 Haziran’da çekilen fotoğraflar ile 21 Haziran’da gerçekleşen sızıntı arasında sadece dört gün süre var.
Madencilik faaliyetlerinin güncel çevresel etkisine dair güvenilir bir kanıt olmadığından, renk değişimine madencilikten kaynaklı kimyasalların sebep olma ihtimalini yok saymamak makul olur. Peki siyanür bu görüntüye neden olabilir mi?
Siyanür özellikle altın madenciliğinde cevher ve madeni ayrıştırmak için kullanılıyor. Siyanür zehirlenmesi ise yavaş ya da hızlı ölüme sebep olabiliyor.
Teyit’in ulaştığı maden mühendisi Mehmet Torun, siyanürün renksiz bir madde olduğunu, ancak fotoğraflar ve Google Earth’teki görülen kiremit rengin sebebinin de başka kimyasal bileşenler olabileceğini belirtti.
Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel de siyanürün renksiz olduğunu, ancak bölgenin yakından incelenmesi gerektiğini söyledi. Halk TV’nin henüz yayınladığı jandarma tutanakları dışında bölgedeki faciayı detaylarıyla inceleyen, kamuoyuna açıklanmış bir belge bulunmuyor.
Madendeki atık havuzunda da önceki yıllarda kırmızı lekeler oluşmuş
Madenin fotoğrafları Google Earth uygulamasından incelendiğinde 2019 ve 2021 yıllarında atık havuzu üzerinde yayılmış bazı kırmızı lekeler olduğu görünüyor. Bu renk değişikliğinin sebebi belirsiz.
Google Earth kayıtlarına göre madenin atık havuzunda 2019 ve 2021’de de kırmızı lekeler olduğu görülüyor.
Sırasıyla 16, 19, 21 ve 26 Haziran tarihlerinin uydu görüntülerini Sentinel üzerinden takip ettiğimizde nehirdeki renk değişimi farkediliyor. Kemaliye'deki hava olaylarına Ventusky üzerinden kontrol ettiğimizde 2 Haziran - 26 Haziran tarihleri arasında bölgede her gün yağış olduğu, bu yağış miktarının 9 ve 16 Haziran tarihlerinde gittikçe yoğunlaştığı görülüyor.
Halk TV’nin yayınladığı jandarma tutanağına göre, İliç’te toprağa karışan siyanür solüsyonlu suyun miktarı 20 metreküp. Şirket sızıntı miktarının 8 kilogram olduğunu belirtmiş ve bölgenin hemen temizlendiğini söylemişti.
Jandarma tutanakları, Çevre, Şehircilik ve iklim Değişikliği Bakanlığı, valilik kaynaklarına göre sızıntı 21 Haziran gecesi gerçekleşti, ancak açıklama 24 Haziran’da yapıldı. Bu da kirliliğin daha önce gerçekleşmiş ama bir süre gizli tutulmuş olma ihtimalini akla getiriyor.
Kanadalı AlacerGold ve Çalık Holding’in ortaklığında kurulan Anagold’a ait olan altın madeni, 2010’dan beri faaliyette. Kapasite artırımı 2021 yılında onaylanmış.
İliç Doğa ve Çevre Platformu, para cezası yerine, kapasite artışının durdurulması ve madenin kapatılmasını talep ediyor. Madenin büyümesine karşı bir imza kampanyası da var. Yaşanan heyelanlarla birlikte bölgede Fırat Nehri’ne daha önce de siyanür karıştığına dair bölgesel tanıklıklar bulunuyor. Ancak bu söylentileri çürütecek şeffaf bir açıklama ve bağımsız bir rapor yok.
Anagold, yayınladığı kamuoyu açıklaması ile madenin sürekli denetim altında ve dünya standartlarında olduğunu söyledi.
Türkiye’de siyanür sızıntısı vakaları daha önce de yaşandı. 2011 yılında Kütahya Gümüşköy’de altın madeninde siyanür sızmış, 2021’de de Giresun Şebinkarahisar’da çinko kurşun madeninin atık havuzu çökmüştü.
Sonuç olarak, fotoğrafların çekildiği yerle siyanür sızıntısının yaşandığı yer arasındaki mesafenin kısalığı ve aynı nehrin havzasında yer almaları bir soru işareti. Dahası fotoğraflar sadece birkaç gün önce çekilmişler. Madenden siyanür dışında başka atıklar da sızmış ve renk değişimine yol açan kirliliğe neden olmuş olabilir. Bu ihtimal de ancak soruşturma ve bağımsız bir araştırma sonucu ortaya konabilir. Şirketin ve valiliğin açıklamasının birkaç gün geç gelmiş olması da bir başka soru işareti. Elimizde açık kaynaklardan erişilebilecek ve renk değişiminin nedeninin madendeki sızıntı olduğu ihtimalini ortadan kaldırabilecek yeterli kanıt olmadığından analiz ‘sonuçlandırılamadı’ kategorisinde yer alıyor.
Yeni kanıtların ortaya çıkması halinde yazının sonucu güncellenebilir.
