Bir süredir internette dolaşan iddiaya göre erkek çocuklar zeka genlerini sadece annelerinden alıyor. Bir rapora dayandırılan paylaşımda, zeka geni şifreleri sadece X kromozomunda bulunduğu, Y kromozomunda ise zeka genleri izine rastlanmadığından, erkek çocukların zekalarını sadece annelerinin genlerinden aldığı ifade ediliyor.
İddia 2016 yılında yayınlanan bir blog yazısına dayanıyor
Erkeklerin zeka genlerini sadece annelerinden aldıklarını iddia eden 2016 tarihli blog yazısına ulaşmak mümkün.
“Zekanın annelerden miras olduğunu biliyor muydunuz” başlıklı metin, bazı bilimsel makalelere atıfta bulunarak zeka hakkında çıkarımlar yapıyor. Kaynak olarak gösterilen çalışmaların en yenisi 2012 en eskisi ise 1972 tarihli. Yani kaynakların güncel olduğunu söylemek zor.
Atıf yapılan 2001 tarihli çalışma zihinsel hastalıklar ilişkilendirilen genlerin kromozomlara dağılımına odaklanmış. Erkeklerde zihinsel engellilik görülme olasılığının yüzde 30 daha fazla olması bu çalışmanın ana sorunu olmuş. Çalışma kadınlarda bulunan X kromozomunda zihinsel hastalıklarla ilişkilendirilen daha fazla gen bulunduğu sonucuna varıyor. Böylece kadınların erkeklere daha çok zeka geni vermiş olabileceği çıkarsanıyor. Ancak araştırmacılar bilişsel yeteneğin karmaşık olduğunun, annenin hamilelik süreci, sağlıklı yaşam, dengeli beslenme gibi birçok faktörden etkilendiğinin altını çiziyor.
Kaynak gösterilen diğer çalışma ise 1984 tarihli. Çalışmada iki dişi ve iki erkek fare genomlarının kaynaştırılması ile oluşan fare embriyolarının gelişimleri takip edilmiş. Yani çalışma beyin ve zeka gelişimiyle doğrudan ilgili değil.
İddiaya konu olan blog yazısı hakkında Kaliforniya Üniversitesi’nin bilim sayfasında bir eleştiri yazısı yayınlanmış. Yazıyı kaleme alan Daniel Ritchie zeka ile ilgili metinde kaynak gösterilen çalışmalardan birinin sahibine ulaşmış. Joan Luby tarafından yapılan 2012 tarihli araştırma erken dönem çocuklukta anne desteği alan çocukların hipokampus bölgesinin yüzde 10 daha büyük olduğu sonucuna ulaşıyor. Luby açıklamasında çalışmadaki yorumun genetik ve cinsiyete bağlı değil, bakım verene özel olduğunu hatırlatıyor.
Yazıda referans olarak kullanılan çalışmaları yapanlardan bir itiraz daha mevcut. Glasgow Üniversitesi Tıbbi Araştırma Konseyi Sosyal ve Halk Sağlığı Bilimleri’nden Geoff Der, emzirmenin zekaya etkisini araştıran 2006 tarihli çalışmalarının baba faktörüne odaklanmadığını, çocuk zekası ve biyolojik babalar arasında daha fazla korelasyon bulunmasının mümkün olacağını söylüyor.
“Zeka karmaşıktır”
Bilim yazarı Emily Willingham da 2016 yılında Forbes’da yayınlanan yazısında, zekanın bir bölümünün kalıtsal olduğunu, ancak sadece bir gen ya da nokta ile açıklanamayacağını, aksine birçok farklı genomun birleşerek zekayı meydana getirdiğini ifade etmiş. Ayrıca yazıdaki kaynaklardan “Zekanın annelerden miras olduğunu biliyor muydunuz” diye bir çıkarım yapmanın doğru olmadığını, başlığın okuyucularda merak uyandırmak için atılan popüler türlerden biri olduğunu söylüyor.
Zeka hakkındaki çalışmalar Willingham’ı destekler nitelikte. Araştırmalara göre IQ iki ebeveynden DNA’ya dağılan binlerce gen tarafından belirleniyor.
Teyit konu hakkında bilgi için sağlık alanında gazeteci ve teyitçilere uzman desteği sağlayan Health-Desk’e ulaştı. Gelen bilgiye göre zeka ebeveynlerden gelen birçok farklı genle belirleniyor. Ayrıca kişinin içinde olduğu sosyoekonomik çevre de zeka üzerinde epey etkili. Araştırmacılar zekanın karmaşık olduğunu ve henüz tam aydınlatılamadığını ekliyor.
İddia Uluslararası Doğruluk Kontrol Ağı (IFCN) üyelerinden Africa Check tarafından da incelenmiş. Afrikalı teyitçiler konu hakkında metabloik tıp profesörü Fredrik Karpe’ye danışmış. Karpe çocuklarda ölçülebilen zekanın kültürel, ekonomik ve çevresel faktörler tarafından önemli ölçüde etkilendiğinin altını çizmiş.
