Covid-19 salgınının kontrol altına alınması için kritik bir adım olan hastalığın aşısının bulunması çalışmaları devam ediyor. Türkiye de aşı çalışması yapan ülkeler arasında. Geçtiğimiz günlerde Rusya’nın hastalığın aşısını onayladığı haberlerinin yayılmasının ardından, Türkiye’nin de Covid-19 aşısını bulan üç ülke arasında olduğu iddia edildi. İddiaya göre, açıklamayı Dünya Sağlık Örgütü yapmış.
Dünya Sağlık Örgütü herhangi bir ülkenin aşı bulduğunu açıklamadı
Dünya Sağlık Örgütü, tüm çalışmaların sürekli güncellendiği bir liste yayınlayarak, aşı çalışmalarının son durumunu paylaşıyor. Ancak örgütün Covid-19 aşısını bulan ülkeleri açıkladığı bir listesi yok. Çünkü hastalığın aşısı henüz bulunmuş değil.
İddia büyük ihtimalle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın TÜBİTAK Mükemmeliyet Merkezleri’nin açılışında yaptığı açıklamaya dayanıyor. Ancak Erdoğan, Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre Türkiye'nin ABD ve Çin'den sonra yerel olarak aşı geliştiren üçüncü ülke olduğunu söylemiş. Türkiye’nin aşı bulan ülkelerden biri olduğunu değil. Erdoğan’ın verdiği bilgilere göre, TÜBİTAK tarafından kurulan Covid-19 Türkiye Platformu, şu anda sekiz farklı aşı ve 10 farklı proje üzerinde çalışıyor.
Türkiye’nin aşı çalışmaları klinik öncesi değerlendirmede
Dünya Sağlık Örgütü’nün aşı çalışmalarını yayınladığı listede iki bölüm bulunuyor. İlk bölüm klinik değerlendirmede bulunan, yani sonuca daha yakın aday aşıları kapsıyor. Bu kısımda 13 Ağustos 2020 itibariyle 29 aday aşı var. Ancak aralarında Türkiye’den bir çalışma yok. İkinci bölümde ise klinik öncesi süreci devam eden aşılar yer alıyor. 138 aday aşı arasında 11 çalışmayla Türkiye’yi de görmek mümkün. Erciyes, Boğaziçi, ODTÜ, Ege üniversiteleri ile İzmir Genom Tıp Merkezi bunlardan bazıları.
Covid-19 aşısının geliştirilmesi sürecinde Türkiye'nin nasıl bir yol izlediğini Teyit, Nisan ayı sonunda TÜBİTAK Covid-19 Konsorsiyumu Üyesi Prof. Dr. İhsan Gürsel'e sormuştu. Gürsel, konsorsiyumdan beklenenin yıl sonuna kadar aşının geliştirilmesi olduğunu söylemişti.
TÜBİTAK Covid-19 Konsorsiyumu Üyesi Prof. Dr. İhsan Gürsel'le Nisan 2020'de yapılan röportaj
Türkiye’de klinik aşamaya geçmiş bir aşı çalışması yoksa da, 4 Ağustos 2020’de ODTÜ aşı çalışmalarının klinik öncesi değerlendirmelerinin olumlu sonuçlandığı açıklanmıştı. Yani ODTÜ, klinik çalışmalara başlayarak insan deneylerine geçebilecek. Hayvan deneylerinin olumlu sonuçlandığı bir diğer çalışma ise İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi tarafından yapılıyor. Ancak insanlar üzerinde denenmesine en erken 2021’de başlanması bekleniyor.
Aşı çalışma aşamaları neler?
Dünyada Covid-19 aşısı çalışmaları çok hızlı ilerliyor. Bu durumun nedeni ise salgına hızlıca bir çözüm üretmeye çalışmak. Ancak normal şartlar altında bir aşının geliştirilebilmesi için uzun yıllar çalışılması gerekiyor. Aşının geliştirilmesi, test edilmesi ve düzenlenmesi gibi hazırlık aşamaları bulunuyor.
Aşı çalışmalarına ilk olarak aşının formülünün belirlendiği keşif aşamasıyla başlanıyor. Bunu, klinik öncesi aşama izliyor. Burada klinik deneyler öncesi formül geliştiriliyor. Türkiye’deki aşı çalışmaları henüz bu evrede yer alıyor. Klinik aşamada ise aşı, önce denekler üzerinde deneniyor. Ancak klinik araştırma evresinde olmak, aşının bulunuşuna yakın olunduğu anlamına gelmeyebiliyor. Evrim Ağacı’nda yer alan bilgiye göre klinik deneme evresine ulaşan aşıların sadece yüzde 10 civarı ABD Gıda ve İlaç Başkanlığı'ndan onay alabiliyor. Kalan çalışmalar ise ya etkili olmuyor ya da yan etkileri kabul edilebilir düzeyin ötesinde bulunuyor. Şayet klinik çalışmalar olumlu sonuçlar verirse denetim ve onay, ardından üretim süreci başlıyor.
