Sosyal medyada, haber sitelerinde paylaşılan Teyit’e ihbar olarak gelen iddiaya göre Diyanet İşleri Başkanlığı, üvey kızın dedeye helal olduğu yönünde bir fetva verdi. Haber sitelerinde 5 Mayıs 2020’de ifadelerin Diyanet’in hazırladığı İslam Ansiklopedisi’nde geçtiğini belirterek haberleştirmiş.
İddia tam olarak gerçeği yansıtmıyor. Üvey torunun dedeye haram olmadığını belirten ifadeler, Diyanet’in fetvasına değil, Diyanet Vakfı tarafından hazırlanan İslam Ansiklopedisi’nin 37. cildine dayanıyor.
İfadeler İslam Ansiklopedisi’nde geçiyor
Üvey torunun dedeye helal olduğunu belirten ifadeler Türkiye Diyanet Vakfı tarafından hazırlanan İslam Ansiklopedisi’nin Sıhriyet kısmında geçiyor. Ansiklopedide görüşlere dayandırılan ifadeler şöyle: “Gelinin başka kocadan olan kızı, diğer bir ifadeyle kişiye oğlunun üvey kızı haram değildir.”
“Sıhriyet” evlilik sebebiyle oluşan, kan bağına dayanan akrabalığı ifade etmek için kullanılan bir fıkıh terimi. Ansiklopedinin 37. cildinin Sıhriyet kısmında evlilik nedeniyle oluşacak akrabalık bağı içinde, kimlerle evlenilmesinin haram veya helal olduğu İslam hukuku açısından yorumlanmış.
Ansiklopedide, İslam aile hukukunda belli dereceye kadar sıhri hısımlığın da, kan ve süt hısımlığının evlenmede engel teşkil ettiği belirtilmiş. Sıhrî hısımlık sebebiyle evlenilmesi haram olarak kabul edilen kadınlar ise dört grupta toplanmış. Bunlar, babanın ve dedelerinin eşleri, yani kişinin üvey anneleri ve üvey nineleri, oğul ve erkek torunların eşleri, kayınvalide ile eşin baba ve anne tarafından nineler, eşin başka kocadan olan kızlarıyla kız torunları.
Ayrıca kişinin evlendikten sonra cinsel ilişkide bulunmadan boşadığı kadının kızıyla evlenmesinin haram olmadığı konusunda ittifak olmadığı da belirtilmiş. Buradan sonraki kısımda tartışma yaratan ifade yer alıyor. Gelinin başka kocadan olan kızının yani oğlunun üvey kızının haram olmadığı belirtilmiş. Ayrıca evlenilmesi yasak olanların süt emme nedeniyle haram olduğu belirtilmiş.
Metnin bütününe bakıldığında, vurgunun kimlerle evlenilebileceği değil, evlenilemeyeceği olduğu anlaşılabiliyor.
Fıkıh literatüründe sıhriyet evlenilmesi yasaklanmış yakınların yanı sıra erkeğin gerek kendisi gerekse de babası, oğlu veya mahrem akrabaları tarafından yapılan evlilik dolayısıyla hısım olunan belirli kişileri ifade etmek üzere de kullanılıyor. Bununla birlikte ansiklopedide Türk medeni hukukunda sıhriyet hısımlığına “kayın hısımlığı” dendiği, evlilik sona erdiğinde eşlerden biri ile diğerinin üst soyu veya alt soyu arasında evlenmenin yasak olduğu belirtilmiş. Kayın hısımlığı Türk Medeni Kanunu’nun 18. maddesinde düzenlenmiş.
Dede ve üvey torunla ilgili ifadeler fetva değil
Fetva dini bir konuda hocaların, müftülerin görüş bildirmesi. Diyanet İşleri Başkanlığı da fetvalarda herhangi bir konudaki soruları İslami kaynakları ya da farklı görüşleri referans göstererek değerlendirip cevaplandırıyor. Bunlar Kur’an ve Sünnet’te hükmü bulunmayan bir konuysa fıkhi yorum, görüş değeri taşıyor.“İslam dininin temel bilgi kaynaklarını ve metodolojisini, tarihî tecrübesi ile güncel talep ve ihtiyaçları dikkate alarak dinî konularda karar vermek, görüş bildirmek ve dinî soruları cevaplandırmak” 6002 Sayılı Kanun’un dördüncü maddesine göre Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Din İşleri Yüksek Kurulu’nun görevleri arasında.
Yani bu ifadeler Diyanet’e sorulmuş bir soru üzerine verilmiş bir fetvada yer almıyor. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı’nın daha önce ‘kendileriyle evlenilmesi haram olan kadınlar kimlerdir’ sorusuna verdiği yanıtta da, dede ve üvey torunla ilgili bir ifadeye rastlanmıyor. İfadelerin yer aldığı İslam Ansiklopedisi Diyanet İşleri Başkanlığı’na bağlı Türkiye Diyanet Vakfı tarafından hazırlanıyor.
Türkiye Diyanet Vakfı, 1975'te dönemin Diyanet İşleri Başkanı Dr. Lütfi Doğan, Diyanet İşleri Başkan Yardımcıları Dr. Tayyar Altıkulaç ve Yakup Üstün ile Özlük İşleri Müdürü Ahmet Uzunoğlu tarafından kurulmuş ve amacı Diyanet İşleri Başkanlığı'nın çalışmalarını desteklemek. Vakıf ile DİB arasında doğrudan bir bağ olmakla birlikte, vakfın ayrı bir kurumsal yapısı da bulunuyor. Mütevelli heyeti başkanı da DİB Başkanı Ali Erbaş. Daha önce Ankara'daki Kocatepe Camisi'nin yapımının tamamlanmasına destek olan vakfın temel faaliyetleri cami ve kuran kursu inşası. Vakıf bu nedenle 44 ciltlik İslam Ansiklopedisi'ni de yayınladı. Vakfın vergi muafiyeti ve izinsiz yardım toplama hakları da var. Vakıf daha önce kurbanlık bağışlarının Et ve Balık Kurumu'na satıldığı iddiaları ile de gündeme gelmişti.
Sonuç olarak Diyanet Vakfı’nın hazırladığı İslam Ansiklopedisi 37. cildinde “gelinin başka kocadan olan kızı, diğer bir ifadeyle kişiye oğlunun üvey kızı haram değildir” ifadesi geçse de, böyle bir fetva verilmiş değil.
