AKUT ve Teyit işbirliğinde hazırlanan bu analizin ortaya çıkışında her iki kurumun da karşılaştığı yanlış bilgi ya da sorulardan yararlanılmıştır.
Sosyal medya platformlarında zaman zaman yeniden dolaşıma giren yaygın bir inanışa göre, deprem sırasında dışarı kaçmak en güvenli yol gibi gösteriliyor. Kapı eşiklerinin güvenli olduğu da bir diğer yaygın inanış.
Kaçmak, merdivenler, asansör ve kapı eşikleri deprem sırasında tehlikeli
Deprem sırasında hangi davranışların sergilenmesi gerektiği, enkaz alanlarından elde edilen bilgi ve tecrübeye göre belirleniyor. Sarsıntı başladığı zaman çok sayıda kişi korku ve telaşla dışarıya doğru yönelebiliyor. Eğer giriş katta ve çıkışa çok yakın bir yerde bulunulmuyorsa, insanlar içgüdüsel olarak çıkış için merdiven ya da asansörlere gidebiliyorlar.
Risk burada başlıyor. Çünkü merdiven altları ve boşlukları, deprem anlarında en güvensiz yerlerden. Bu yüzden depreme merdivende yakalanmanız halinde en yakın kata ulaşmaya çalışmamız ya da en yakındaki emniyetli yerde çök-kapan-tutun ya da yat-korun-tutun formülünü uygulamamız tavsiye ediliyor.
AKUT tarafından hazırlanan Deprem Eğitimi El Kitabı’na göre depreme asansörde yakalandığımız takdirde ise en yakın katta inip emniyetli alanda yat-korun-tutun ya da çök kapan tutun hareketini yapmak gerektiği belirtilmiş (Sayfa 37). Dolayısıyla dışarı kaçmaya çalışmak binada herhangi bir yıkım yaşanması halinde enkaz altında korunmasızca kalmaya neden olabilir.
AKUT’a göre deprem sırasında kişi eğer kapalı bir alanda bulunuyorsa yat-korun-tutun/çök-kapan-tutun yaparak sarsıntının bitmesini beklemeli. Bu hareket yıllar boyunca bir şehir efsanesi haline gelerek “yaşam üçgeni” olarak anlatıldıysa da, esas gerçek olan ve muhtemel koruyucu formül, kendinizi korumaya almanız, alanınızı daraltmanız ve savrulmamak için tutunmanız. Bulunduğu yeri terk etme aşamasına ise sarsıntı tamamlanınca geçmeli. Yani temelde depremde bulunduğunuz konumda kalmak önemli olan.
Yine AKUT'un örneğine göre, evdeyseniz yat-korun-tutun, ama sineme, tiyatro, sınıf, konferans salonu gibi kalabalık bir yerdeyseniz, çök-kapan-tutun öneriliyor. Yani hareket edebilecek yeriniz varsa mutlaka yat-korun-tutun ama yeriniz uygun değil ve darsa çök-kapan-tutun tercih edilebilir.
İlginizi çekebilir: Depremden korunmak için yaşam üçgeni kurmanın doğru olduğu iddiası
AKUT’un belirttiğine göre deprem sırasında kapı eşiklerinde durmak kagir evlerde doğru, betonarme binalarda yanlış bir uygulama.
Kişilerin eşya altına girmesinin kendisini koruyan bir tarafı yok
Afet ve Acil Durum Yönetimi Daire Başkanlığı da deprem anında yapılması gerekenleri şöyle sıralıyor: “Güvenli bir yer bulup, diz üstü çök, başını ve enseni koruyacak şekilde kapan, düşmemek için sabit bir yere tutun. Merdivenlere ya da çıkışlara doğru koşulmamalıdır. Balkona çıkılmamalıdır. Balkonlardan ya da pencerelerden aşağıya atlanmamalıdır. Kesinlikle asansör kullanılmamalıdır.”
Türkiye’de uygulanan toplu afet bilinçlendirme bir parçası olarak deprem anında bireylerin nasıl davranmaları gerektiğini salık veren önerileri inceleyen bir makale, kişinin bir eşya altına girerek kendisini koruması yönünde önerilerde bulunan görüşlerin herhangi bir bilimsel temelinin olmadığını hatırlatıyor. Dolayısıyla betonarme binalarda deprem sırasında kapı eşiğine saklanmanın kişiyi koruyan bilimsel bir tarafı yok.
Acil durum planı hazırlanmalı, zemin kontrolü yapılmalı
AKUT bu gibi durumlarda deprem öncesinde acil durum planı hazırlamayı ve bunu uygulamayı öneriyor. Washington Üniversitesi Acil Durum Yönetimi de bu şehir efsanelerine dair deprem sırasında yer değiştirmemek gerektiği, kapı eşiğinde kalmamak gerektiği ve yaşam üçgeni yapmamak gerektiği konusunda uyarıyor.
Deprem sırasında kişinin bulunduğu konuma göre öncelikle yat-korun-tutun ya da çök-kapan-tutun formülünü uygulaması gerekiyor, ama esasen önleyici tedbirler dikkate alınmalı. Bina ve zemin kontrolü sorumlularca yapılmalı, eğer güvenli değillerse bina tahliye edilmeli. Deprem gibi afetler için o an yapılabilecek şey kişinin kendisini koruması ile sınırlı. Bu gibi afetlerde esas konu önleyici tedbirleri alabilmiş olmak. Pratikte ise deprem anında orada kalmak, ağırlık merkezi yere yakın bir cismin yanında yat-korun-tutun ya da çök-kapan-tutun yapmak veya bir koridora/iç duvara hareket etmek. Pencereler, şömineler ve ağır mobilyalardan uzak durmak, aşağı ya da yukarı doğru koşmamak diğer yapılabileceklerden.
