Sosyal medyada ve bazı haber sitelerinde paylaşılan gönderilerde Covid-19’a neden olan virüsün ağırlığına ilişkin bazı bilgiler paylaşıldı. Bu virüsün 0,85 attogram olduğu ve dünyada iki milyona yakın hastada toplamda yalnızca bir gram yeni koronavirüs olduğu iddia edildi. Paylaşımlarda, tüm dünyanın hepi topu 1 gramlık bir virüsle baş etmeye çalıştığı vurgulanıyor.
Ancak iddia doğru değil. Covid-19’a sebep olan virüsün ağırlığıyla ilgili bir çalışma yok. 26 Nisan 2020 tarihinde dünyada toplam vaka sayısının 3 milyona yakın olduğu görülüyor. O tarihte 2 milyona yakın hasta olduğunu söylemek doğru değil. Üstelik iddiadaki sayının içinde hastalığı semptomsuz geçirenler bulunmuyor bile. Ayrıca iddiada yer alan hesaplama matematiksel olarak da hatalı.
Covid-19 virüsünün kütlesiyle ilgili bir çalışma yok
İlk olarak iddiada virüsün ağırlığı ifadesinin aslında doğru bir ifade olmadığını söyleyebiliriz. Virüsün kütlesi demek gerektiğinden başlayalım. Ağırlık bir cismin kütlesinin bir gezegenin kütle çekim kuvvetiyle etkileşmesi sonucu ortaya çıkan kuvveti tanımlıyor. Ağırlık ölçüm birimi Newton (N). Kütle ise, cisimlerin barındırdıkları atom miktarına bağlı olarak belirleniyor. İlkokuldan bu yana öğrendiğimiz bir bilgiyle örnekleyelim. Tartıya çıktığınızda gördüğünüz kilonuz, sizin kütlenizdir. Bunu da kilogram, gram gibi birimlerle ifade ederiz. Yani virüsün ağırlığı kullanımı doğru bir ifade değil. Bu ifade, halk arasındaki kullanım alışkanlığından kaynaklanıyor olabilir.
Paylaşımlarda görülen attogram terimi de kütle ölçüm birimlerinden birini gösteriyor. Birim sisteminde temel kütle birimi gram. İddiada kullanılan attogram, bir gramın trilyonda birinin, milyonda birini ölçmek için kullanılıyor. Attogramın virüs ve bakteri gibi hücrelerin kütlelerini ölçmek için kullanıldığı biliniyor. 2004 yılında Cornell Üniversitesi araştırmacıları virüslerin hassas ölçümü için bir çalışma yapmış ve bir hücrenin kütlesi tespit edilmiş. Nano, pico ve femto örneklerinin dışında zeptoya kadar ölçüm cihazını geliştirmişler. Cornell Üniversitesi’ndeki çalışmada E.coli bakterisinin yaklaşık 665 femtogram, küçük bir virüsün ise kütlesinin yaklaşık 10 attogram kadar olduğu ifade edilmiş. Ancak çalışmada spesifik bir virüsten bahsedilmemiş.
Gramın katlarını içeren tablo
2007 yılında da Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) araştırmacıları çok küçük kütleleri ölçmek için bir ölçek cihazı geliştirmiş ve bu çalışma sayesinde femtogram değerindeki ölçümlerin yapılabilmesinin önü açılmış. 2014 yılında ise geçmişte yapılan bu çalışma geliştirilerek 0,85 attogram çözünürlüğünde ölçüm yapabileceği bir noktaya erişilmiş. Yani ölçebildiği en düşük kütle 0,85 attogram olarak geliştirilmiş. Ancak bu çalışmalarda spesifik bir virüsün ölçümünün yapıldığı ya da virüsün 0,85 attogram olduğu söylenmiyor. Teyit, MIT Koch Institute Manalis Lab araştırmacılardan Selim Ölçüm’e ulaştı. Ölçüm, oldukça küçük boyutlardaki virüslerin dalton (600 kilodalton = 1 attogram) cinsinden ölçülmesi gerektiğini belirtiyor. Virüs üzerindeki proteinlerin tanesinin kütlesinin yaklaşık 200 kilodalton olduğunu ve Sars-CoV2 yüzeyinde onlarca hatta yüzlerce bu proteinden olduğunu söylüyor. Ayrıca virüsün RNA yapısı da göz önüne alındığında Covid-19’un 0.85 attogram olmasının mümkün olmadığını virüsün genetik bilgisiyle yaklaşık 5 attogram olabileceğinin varsayılabileceğini belirtiyor.
2012 yılında yayınlanan Introduction to Nanomedicine and Nanobioengineering adlı kitapta “Tek bir influenza A virüsünün (yaklaşık 100 attogram) adsorpsiyonunu kolayca tespit edebildikleri ve büyüklüğünü / kütlesini ölçebileceklerini buldukları” ifadesi yer almış. Yine 2012 yılında yapılan bir başka çalışmada, “tek bir viryonun (virüs partikülü) kütlesinin ölçülmesi çok zor ve virüs parçacıklarının kütle dağılımları rapor edilmedi” ifadesi görülüyor. Ek olarak, virüslerin kütle dağılımının elde edilemeyeceği söylenmiş. Virüslerin kütlelerinin ölçümüyle ilgili çalışmaların farklı virüs ailelerinde farklı sonuçlar verdiği görülüyor. Covid-19’a sebep olan virüsün kütlesini hesaplamak içinse henüz erken.
Ayrıca iddiada yer alan hesaplama matematiksel olarak da sorunlu. Eğer bir tek virüsün “ağırlığı” 0,85 attogram ise ve bir kişide 70 milyar virüs bulunuyorsa, dünyada da 2 milyon virüslü kişi olduğu varsayılırsa bu şu anlama gelir, dünya genelinde 0,119 gram SARS-CoV-2 vardır.
İddiada yer alan verilere göre hesaplama yapıldığında ortaya çıkan tablo
Bunların yanında virüslerin nanometre olarak ölçümlerinin yapıldığı pek çok çalışmavar. Bu ölçümlerde HIV virüsünün ya da influenzaya neden olan virüsün boyutları rahatça görülebiliyor. Covid-19’a neden olan virüsün de çapının 120-160 nanometre olduğu ifade ediliyor.
Pozitif vaka sayısı 4 milyondan fazla ve tespit edilememiş vakalar olduğu biliniyor
Paylaşımda yer aldığı şekilde dünyada 2 milyona yakın hasta olduğu bilgisi de doğru değil. İddianın paylaşıldığı tarihteyse bu sayı 3 milyon civarındaydı. 11 Mayıs 2020 itibariyle dünyada 4 milyonu geçen pozitif vaka sayısı var. Burada önemli bir başka nokta, bu pozitif vakaların içinde asemptomatik olan hastaların bulunmuyor oluşu. Amerika Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi Direktörü Dr. Robert Redfield’a göre enfekte olanların yüzde 25’i asemptomatik. Yine bilim kurulu üyesi Prof. Dr. Ateş Kara yaptığı bir açıklamayla hatta bu kişileri "hayalet" hasta olarak tanımlayarak bu oranın yüzde 30 seviyesinde olduğunu belirtiyor.
Yani iddiada yer alan hesaplamalar yapılırken bu oranlar göz ardı edilmiş. Bu bilgiler dışında, iddiada bir insanda 70 milyar virüs bulunduğu ifadesiyle ilgili bir akademik çalışma da bulunmuyor. Ancak elbette virüsün vücuda girdiğinde sayısız kopyasını oluşturduğu bilinen bir gerçek. Virüs çoğaldıkça oluşabilecek semptomların da artabileceği biliniyor. Bir kişiyi hasta eden virüs sayısı sabit olmadığı gibi viral yük kişiden kişiye ve hastalığın farklı evrelerinde değişm gösteriyor. İddiadaki 70 milyar sayısının nasıl ortaya çıktığı da belirsiz.
Sonuç olarak Covid-19’a sebep olan virüsün kütlesiyle ilgili bir ölçüm yapılmamış. Bir kişiyi hasta eden virüsün kopyalarını oluşturduğu bilinse de 70 milyar olduğuna yönelik bir çalışma da yok. İddia bu haliyle yanlış bilginin türlerinden uydurmaya örnek.
SON GÜNCELLEME: 12 Mayıs 2020 Saat: 11.47
