Covid-19 ya da yeni koronavirüs salgını, Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde başladı ve neredeyse tüm dünyaya yayıldı. Salgınla ilgili endişeler büyürken, bilim insanları da hastalığın ilacı ve aşısını bulmak için çalışıyor. Tedavide büyük aşama kaydediyor olsa, da, bazı ilaç ve aşı haberleri sosyal medyanın uydurması. Ayrıca, Dünya Sağlık Örgütü'nün yaptığı açıklamada da bugüne dek Covid-19'un tedavisi için çalışmalar yapıldığı ancak henüz spesifik bir ilaç veya aşı olmadığı bilgisi yer alıyor.
Aşıdan başlayalım. Viral ya da bakteriyel bir hastalığın önlenmesi için aşı bulunması, oldukça uzun ve zorlu bir süreç. Şu aşamaların tamamının tek tek ve prosedüre uygun olarak geçilmesi gerekiyor:
- Keşif aşaması: Aşının formülü belirleniyor.
- Klinik öncesi aşama: Klinik deneyler öncesi formül geliştiriliyor.
- Klinik aşama: Aşı önce denekler üzerinde deneniyor.
- Denetim ve onay: Aşının insan sağlığına zarar vermediği ve hastalığa karşı koruma sağladığı onaylanıyor.
- Üretim: Aşı üretilmeye başlıyor.
- Kalite kontrol: Üretildikten sonra kalitesi de denetleniyor.
Covid-19 konusunda insanlık biraz daha şanslı, çünkü virüsün genetik kodu biliniyor. Ancak yine de, aşının insanlar üzerinde kitlesel kullanımı için en az bir yıl gerekiyor. Çünkü laboratuvar çalışması yeterince detaylı olmayan aşılar sorun yaratabilir.
Dünya çapında aşı karşıtlığı hızla yayılsa da, aslında çoğunluk Covid-19’un aşı ya da ilacının bulunmasını bekliyor. Çünkü aşı bulunması, ülkelerin ekonomik, toplumsal, sosyal ve psikolojik sorunların girdabından da kurtulması anlamına geliyor. Şu anda birçok ülke yaygın karantina koşullarında yaşıyor. İlaçlar için de aynısı geçerli. Şu anda Covid-19 için geliştirilmiş spesifik bir antiviral ilaç yok.
Ancak bazı insanlar mevcut antivirallari stoklamaya başlamış bile olabilir. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği Başkanı, aynı zamanda Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu üyesi olan Prof. Dr. Alpay Azap, tedavilerde kullanılan ilaçların insanlar tarafından işe yarayacağı düşüncesiyle stoklanmasının ve kullanılmasının ciddi bir sorun olduğunu söylüyor. Çünkü Covid-19 tedavisi gören hastalar, gerekli tedavileri doktor gözetimi altında zaten alıyor. Azap, ilaçların bilinçsiz kullanımının ciddi yan etkilere yol açabileceğini de belirtiyor. Dahası, Covid-19 tedavisinde kullanılan bu ilaçların ancak yüzde 5’lik bir iyileşme yarattığı da biliniyor.
Gelelim 19 Mart 2020 itibariyle dünyanın dört bir yanında Covid-19’a ilişkin yapılan aşı ve ilaç çalışmaları hakkındaki iddialara.
İDDİA: İran'da koronavirüsün ilacı bulundu.
İran, Covid-19’dan en fazla etkilenen ülkeler arasında. Tespit edilen vaka ve ölüm sayıları arttıkça, ülkenin çabaları da yoğunlaştı. İran Sağlık Bakanlığı Sözcüsü Kiyanuş Cihanpur, Covid-19 hastaları için bağışıklık sistemini güçlendiren Actemra adlı bir ilaç kullanıldığını ve ilacın bazı hastaları iyileştirdiğini söylemişti. Ancak Cihanpur, kesin birşey söylemek için erken olduğunu da ekledi. Actemra(Tocilizumab) adlı ilaç, piyasada zaten mevcut ve bağışıklık sisteminin sebep olduğu (otoimmün) iltihaplı romatizma hastalığının tedavisinde kullanılıyor. Bu ilacın bu tür hastalıklara karşı antikor olarak kullanıldığı bilimsel bazı çalışmalara dayanıyor. İlaç Covid-19’un neden olduğu zatürre tedavisinde de kontrollü olarak test ediliyor.
Bilinen bazı ilaçşirketleri de, bu ilacın Covid-19 nedeniyle gelişen komplikasyonlar için işe yararlığını test etmeye çalışıyor. Çin Klinik Araştırmaları’nın halen devam etmekte olan bir çalışması da mevcut.
Sonuç olarak İran’da Covid-19’u tamamen ortadan kaldıracak bir ilacın bulunduğu iddiası doğru değil. Çalışmalar test aşamasında ve hiçbirinin kesinliği bulunmuyor.Dünya Sağlık Örgütü de henüz virüsü etkisiz hale getirecek bir ilaç ya da aşının henüz olmadığını vurguluyor.
İDDİA: Türkiye’de Covid-19’u yok eden cihaz icat edildi.
İlaç ve aşı çalışmaları devam ederken, Türkiye’de de hastalığa neden olan virüsü (SARS-CoV-2) yok edecek bir cihaz bulunduğu iddia edildi. RD Global/Invamed şirketi tarafından ultraviyole ışığın kullanımıyla kandaki enfeksiyonun temizlenmesi amaçlanıyor. Hem damar yolları, hem de akciğere uygulanabilen ultraviyole ışığın, influenza A ve B virüslerini tamamen yok ettiği gözlenmiş.
Ultraviyole ışığın Covid-19’a neden olan virüslerde denendiği de görülüyor. Çin’de bazı toplu taşıma araçlarının bu ışıklarla temizlendiği de biliniyor. Ancak Dünya Sağlık Örgütü, ultraviyole ışınların vücut yüzeyinde kullanılmasının zararlı olduğunu bildiriyor.
Sonuç olarak bu cihazın Covid-19’a neden olan virüse etkisinin ne olduğuna ilişkin kesin kanıtlardan yoksunuz. İnfluenza, gribe neden olan virüs ailesine deniyor ve Covid-19’a neden olan koronavirüs ailesi ile aynı değiller. Benzer bir RNA yapısına sahip oldukları biliniyor, ancak cihazın bu farklı virüs ailelerinde aynı etkiyi yaptığına dair bir çalışma yok.
İDDİA: Belçikalı bilim insanları Covid-19 için ilaç buldu.
Covid-19 hastalığına neden olan virüsü ortadan kaldırabilecek bir ilaç bulunduğuna dair bir haber de Belçika’dan gelmişti. Belçika’da bulunan Ghent Üniversitesi ve Flaman Biyoteknoloji Enstitüsü’nün, virüsün yüzeyindeki bir proteini devre dışı bırakan ve insan hücrelerine bağlanmayı imkansız hale getiren bir antikor üzerinde çalıştığı biliniyor. Ancak bu bir aşı çalışması değil, henüz canlı denekler üzerinde denenmediğini de uzmanlar belirtmiş. Gates Vakfı yapılan çalışmanın destekçisi. Yani bu maddi destek sayesinde, uzmanlar kısa bir süre sonra Leuven'deki Rega Enstitüsü laboratuvarlarında 15 bin terapötik molekül (Doğrudan canlılardan alınmayan, test yapmak üzere biyoteknolojik olarak üretilen proteinler) örneğiyle çalışmalara başlayacak.
Sonuç olarak Belçikalı bilim insanları çalışmalarına devam ediyor; ancak Covid-19’u tedavi edecek bir ilacı henüz bulmuş değiller. Bilinen o ki laboratuvar çalışmalarından beklenen sonucun çıkması için zaman gerekiyor.
İDDİA: Tayland’da Covid-19 tedavisi bulundu.
Tıpkı İran, Belçika ve diğer ülkelerde olduğu gibiTayland’da da Covid-19’u tedavi edecek bir yol bulunmaya çalışılıyor. Tayland’da uygulanan tedavinin yöntemi ise, normalde HIV ve influenza (grip) tedavisinde kullanılan ilaçların birleşimiyle, bir antiviral ilaç kokteyli hazırlamak. Bu karışımın Çin’de de denendiği biliniyor. Bu tedaviler, SARS ve MERS gibi hastalıklara yol açan virüslerin Covid-19’a neden olanla akrabalıkları ve benzer genom yapıları nedeniyle deneniyor. Yani yeni bir tedaviden söz etmiyoruz.
Ancak Tayland’da uygulanan bu tedavinin de Covid-19’u tamamen durdurduğu söylenemiyor. Tedavinin Covid-19’da kullanımının bir süre daha test edilmesi ve Dünya Sağlık Örgütü tarafından da onaylanması gerek.
İDDİA: Avustralyalı bilim insanları Covid-19 için ilaç buldu.
Son günlerde sıkça paylaşılan ve Covid-19’u tedavi etmesi beklenen bir başka ilacın, Avustralya’da bulunduğu söylendi. Queensland Üniversitesi Klinik Araştırmalar Direktörü Profesör David Paterson, Avustralya’da zaten var olan ve tescilli bazı ilaçların Covid-19’u da tedavi ettiğini söylüyor. Paterson’un tedavi için kullanıldığını söylediği ilaçlar da HIV tedavisinde kullanılan bir ilaçla sıtma tedavisinde kullanılan ilaç. Bu ilaçlar, hastalığın görüldüğü kişilerde kullanılmış olsa da, halen Covid-19’u tamamen yok ettiği söylenemez. Üstelik Çin HIV tedavisinde kullanılan ilacı, daha salgının ilk zamanlarında denemişti.
Dünya Sağlık Örgütü bunun tedavide denenen ilaçlardan biri olduğunu belirtse de, net bir sonucu halen yok. Bir ilaç şirketi de HIV tedavisinde kullanılan ilacın Covid-19’un tedavisi için deneysel olarak kullanılmasında çalışmalar yapıyor. Buradaki en büyük risk ise, Azap’ın da belirttiği gibi, ilaçların adının açıkça zikredilmesinin panik halinde olanları ilaçları stoklamaya sürükleme ihtimali.
Sonuç olarak Avustralya’da da Covid-19’u tamamen ortadan kaldıracak bir ilaç bulunmadı. Çalışma test aşamasında.
İDDİA: Kanada’da yeni koronavirüsün aşısı bulundu.
Covid-19’un aşısını bulundu iddia edilen bir başka ülke de Kanada. Medicago isimli şirketin deneysel bitki bazlı bir aşı geliştireceği söyleniyor. Bu aşıda kullanılacak bitki bazlı maddenin ise tütünle akraba bir bitki olduğu biliniyor. Ancak bu çalışma gerekli testlerden geçmiş değil. İnsanlarda yapılacak denemelerin ise en erken yaz başında başlayabileceği belirtiliyor. Kanada’da Covid-19’un aşısı ya da ilacının bulunmasına yardımcı olacak başka bir gelişme de yaşanmıştı. Sunnybrook Araştırma Enstitüsü’ndeki uzmanlar iki denekten virüsü izole etmeyi başarmıştı. İzole edilen virüsün, dünyadan diğer uzmanlarla paylaşılarak tedaviye katkı vermesi bekleniyor.
Sonuç olarak Kanada’da da aşı bulunmuş değil. Çalışmalar henüz test aşamasına dahi geçmedi.
İDDİA: ABD’de aşı bulundu ve denemeleri başladı.
Şimdiye dek ülkelerin Covid-19’a karşı bir ilaç bulduğu haberleri daha çok gündemde yer almıştı. Ancak asıl beklenen hastalığa daha kesin bir çözüm olacak aşı. ABD ise bu konuda bir hayli hızlı davranarak buldukları Covid-19 aday aşısını gönüllü kişilerde test etmeye başladı. Aşı çalışmasını Kaiser Permanente Washington Sağlık Araştırma Enstitüsü yürütüyor. Ama aşı bulunsa dahi, üretimi piyasaya sunulması ve diğer ülkelere ulaşması zaman alacak. ABD halk sağlığı yetkililerine göre, bu 12 ila 18 ay kadar sürebilir. Çalışmaya 18-55 yaş arasından gönüllülerin katılması bekleniyor. Bu ilk deneme faz-1 olarak bilinen aşama. İlk aşamada kolun üst kısmına yaklaşık 28 gün arayla kas içine enjeksiyon yoluyla iki doz aşı verilmesi planlanıyor. Bu denemeyi faz-2 ve faz-3 takip edecek.
Aşının hazırlık aşamaları neler?
Bir aşının geliştirilmesi, test edilmesi ve düzenlenmesi gibi hazırlık aşamaları bulunuyor. Faz denemeleri de aşının test aşaması kısmında yer alıyor. Faz-1 testinin amacı, aday aşının güvenliğini değerlendirmek ve aşının neden olduğu bağışıklık yanıtının tipini ve kapsamını belirlemek. Yani bu ilk aşamada gönüllü katılımcılar izlenecek. Eğer faz-1 basamağı gerekli sonuçları verirse bir sonraki aşamaya da geçilebiliyor.
Faz-2 testinin amacı, aday aşının güvenliğini, oluşturacağı bağışıklığı, önerilen dozları, aşılama programını ve uygulama yöntemini incelemek. Bu ikinci aşamada katılımcı olarak daha fazla kişi bulunuyor.
Başarılı bir ikinci aşamanın ardından faz-3 testi uygulanıyor. Bu aşamada, aday aşı binlerce on binlerce insanın katıldığı daha büyük denemelere geçiyor. Burada amaç bazı nadir yan etkilerin önceki evrelerdeki küçük denek gruplarında ortaya çıkmama ihtimali.
Aşıların lisans sonrası izlenmesi de faz-4 aşaması olarak biliniyor. Aşı üreticisinin isteğe bağlı olarak aşının güvenliğini, etkinliğini ve diğer potansiyel kullanımlarını test etmeye devam etmesi sürecini içeriyor.
Sonuç olarak ABD’de Covid-19 için mevcut bir aşı çalışmasının olduğu doğru olsa da bu aşının hastalığa çözüm olup olmayacağını en erken bir yıl içinde öğreneceğiz.
İDDİA: Küba’da Covid-19 için aşı bulundu.
ABD, Kanada gibi ülkelerde Covid-19’u tedavi edecek aday aşı çalışmaları yapıldığı konuşulurken aynı iddia Küba için de gündeme geldi. Ancak Küba henüz Covid-19 için bir aşı bulmadı. BioCubaFarma (Küba Biyoteknoloji ve İlaç Endüstrileri İşletme Grubu) şirketi sosyal medya hesabından bir aşı üzerinde çalışıldığını duyurdu. Çalışmanın şu an metodoloji ve tasarım kısmı için hazırlık yapıldığı biliniyor. Kübalı uzmanlara göre daha önce virüs benzeri parçalarla çalışılmış olması Covid-19 aday aşısının bulunmasında büyük bir avantaj.
Ayrıca ülkede, hastalığın tedavisi için zaten var olan bir ilacın kullanılabileceği de söyleniyor. Küba hükümeti, Çin'in Jilin eyaletinde Çin-Küba Chang Heber fabrikasında üretilen ilacın yine Çin’de tedavi için diğer ilaçlarla birlikte kullanıldığını söylüyor. Antiviral hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaç, daha önce SARS ve MERS hastalıklarının tedavisinde denenmiş ve HIV, hepatit B ve C gibi hastalıkların tedavisinde de aktif olarak kullanılıyor.
İlginizi çekebilir: Küba'nın geliştirdiği ilacın koronavirüsü tedavi ettiği iddiası
BioCubaFarma’ya göre, bu ilacın dışında benzer özelliğe sahip başka ilaçlar da bulunuyor. Şirket, Covid-19 hastalarında ortaya çıkabilecek komplikasyonların tedavisi için de bu ilaçların üretimini garanti edebileceğini söylüyor.
Sonuç olarak Küba’da Covid-19 için 19 Mart 2020 itibariyle bir aşı bulunduğu iddiası doğru değil. Ülke, bir aşı çalışması yapıyor olsa da henüz tamamlanmış değil.
