Sosyal medyada paylaşılan ve Teyit’e ihbar olarak gelen gönderilerde, Çin hükümetinin 1940 yılında Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü'nün yaptığı kolera aşısı yardımı dolayısıyla Türkiye'ye Covid-19 tespitinde kullanılan tanı kitlerini ücretsiz gönderdiği iddia edildi. 22 Mart 2020’de paylaşılan gönderi, yaklaşık 10 bin kez retweet edildi. Aynı iddia, Haber Aydın, Mavi Kocaeli ve Yeni Çağ Gazetesi tarafından da konu edildi.
Ancak iddia doğru değil. Çin tanı kitlerini hibe etmedi. Kitler, ücreti karşılığında satın alındı.
Tanı kitleri ücretsiz yollanmadı
21 Mart 2020’de Sağlık Bakanlığı, yeni koronavirüs hastalığının tanısında hızlı tanı kitlerinin kullanılacağını duyurdu. Açıklamada kullanılan görselde tanı kitinin markasının BioEasy olduğu görülebiliyor. Firmanın ABD ve Çin’de merkezi var.
Firmanın sitesinde yer alan Covid-19 Rapid Test ile, bakanlığın duyurduğu tanı testi aynı.
Bakan iddiayı yalanladı
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca 23 Mart 2020’de yaptığı basın açıklamasında kitlerin parasını Atatürk’ün ödediği iddialarını yalanladı.
Teyit, konuyla ilgili bilgi almak için BioEasy’ye de ulaştı. Firma yetkilileri Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın açıklamalarını hatırlatarak, kitlerin ücreti karşılığında satın alındığını belirtti. Yapılan sözleşme ve tanı kitlerinin ücretlendirme bilgileri ise gizlilik sebebiyle paylaşılmadı.
Teyit, Çin büyükelçiliğine de ulaştı, ancak şu ana kadar bir yanıt alamadı.
Çin’e kolera aşısı yollandığı doğru
Paylaşımlarda Çin’in ücretsiz tanı kiti yollaması iddiasının sebebi olarak, 1940 yılında Çin’e yollanan kolera aşıları gösterilmişti. Sağlık Bakanlığı Türkiye'nin 1940'da Çin’e kolera aşısı yardımında bulunduğunu
söylüyor. Devlet Arşivleri Başkanlığı’ndan ulaşılabilen belge incelendiğinde ise aşı gönderiminin 1940 değil, 1938’de başladığı bilgisi görülüyor. Türkiye'nin Çin'e kolera aşısı yardımında bulunması, 30 Temmuz 1938 tarihli Ulus gazetesinde de (sf. 2) konu edilmiş. Ancak bu yardımın, Çin’in Türkiye’ye ücretsiz tanı kiti yollamasıyla bağlantısı yok.
Devlet Cumhuriyet Arşivleri
Ulus gazetesi, 30 Temmuz 1938
Çin’den gelen tanı kitlerinin ücretsiz sağlanacağına dair güvenilir kaynak yok
İddia, 19 Mart 2020 tarihinde Uğur Dündar'ın köşe yazısında yer alan Dr. Erol Afşin'in "Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü kapanmamış olsaydı, koronavirüsün aşısını biz üretmiş olabilirdik" ifadelerinden yola çıkarak türetilmiş olabilir.
Köşe yazısının ardından ortaya atılan iddialarda, Çin'e gönderilen kolera aşıları ile ilgili belgeler sunuluyor, fakat Çin'in tanı kitlerini bilabedel yolladığına işaret eden bir kaynak gösterilmiyor.
Türkiye Şubat’ta da Çin’e tıbbi yardım yolladı
Çin’de Covid-19 salgınının şu ana kadarki en yoğun dönemi olan Şubat başında, Türkiye Çin’e tıbbi destekte bulunmuştu. THY Basın Müşavirliği’nden yapılan açıklamaya göre, 1 Şubat'tan itibaren "Boeing 777 F" kargo uçağıyla ilaç, tıbbi sınıf solunum maskesi, tek kullanımlık eldiven ve dezenfeksiyon şişesi başta olmak üzere birçok malzeme nakledildi.
Refik Saydam Hıfzıssıhha Enstitüsü Türkiye’nin ilk halk sağlığı laboratuvarı olarak, 1928’de kuruldu. 2011’de yayınlanan Kanun Hükmünde Kararname ile Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü'ne (eski adıyla Türkiye Halk Sağlığı Kurumu) devredildi.
Sonuç olarak iddia doğru değil. Çin hükümeti tanı kitlerini ücretsiz yollamadı. İddia, uydurmaya örnek.
