Çin’in yapay bir güneş inşa ederek yılda üç ay çalıştırmak üzere dünyanın yörüngesine yerleştirdiği iddiası, bir süredir internette dolaşıyor. Peki halihazırda giderek ısınan bir gezegende, ikinci bir güneşimiz olsa nasıl olurdu? Güneş, öyle insan eliyle inşa edilebilir bir şey mi?
Çin yörüngeye yapay bir güneş yerleştirmedi
İddialarda “yapay güneş” olarak tanımlanan, aslında sanıldığı gibi bir “güneş” değil. Bir nükleer füzyon reaktörü. 4 Aralık 2020 tarihinde ilk plazma deşarjını yapan HL-2M Tokamak adı verilen reaktörün amacı, yeni bir temiz enerji yolu bulmak.
Teknik terimler göz korkutmasın. Atomlardan elde edilen bir nükleer enerji çeşitlerinden biri füzyon. Fisyon ile işleyen geleneksel nükleer reaktörlerdan farklı olarak, füzyonda uranyum ve plütonyum gibi radyoaktif maddelere gerek kalmıyor. Deniz tuzundaki hidrojenle bile işletilebilen bu yöntemle, temiz ve güvenli bir enerji kaynağı elde edilmiş oluyor.
Ancak füzyon reaktörlerini çalıştırmak, 70 yıldır kullandığımız fisyon reaktörlerine göre zor. Çünkü füzyon yıldızların aslında dev basınçlar sayinde gerçekleştirdiği bir tepkime; ancak dünyada bir benzeri ısı yoluyla yapılmaya çalışılıyor. Yüksek ısılara maruz kalan madde gaz halinden plazmaya dönüşerek, plazma deşarjı yapıyor. Yani nükleer santrallerdeki reaktörlerin çalışma prensibine benzer, ancak daha ileri ve karmaşık bir teknolojiden bahsediyoruz.
Füzyon reaktörleri, füzyon tepkilemeleri sırasında ortaya çıkan enerjiden elektrik üretmek üzere çalışıyorlar. Yıldızların basınç yolu ile yaptıklarını, ısı yoluyla yapıyorlar. Çünkü dünyanın hiçbir yerinde bu reaksiyonu mümkün kılacak basıncı oluşturmak mümkün değil.
Bu reaktörler, tehlikeli patlamalara neden olmuyor ve geleneksel nükleer santrallerden farklı olarak uzun süre yok olmayan tehlikeli atıklar üretmiyorlar. Çalıştıkları sırada karbon salımı da yapmıyorlar. Kullandıkları elementler, radyoaktif olmak zorunda değil. Evrendeki en yaygın element olan hidrojenle çalışmaları planlanıyor. Tek dezavantajları ise yüksek maliyetli oluşları. Ancak bu reaktörler, henüz işlevselleşmiş değiller. Çin dahil olmak üzere dünyanın birçok ülkesi, gelecekte kullanılması beklenen bu enerji kaynağı için çabalıyor. En büyüğü ise kurulması için çabalanan Uluslararası Termonükleer Deney Reaktörü, yani ITER.
HL-2M Tokamak füzyon reaktörü.
Çin’in çalışmasına “yapay güneş” benzetmesi yapılmasının nedeni, bu reaktörün 4 Aralık 2020 tarihinde yapılan deneyde güneşin 10 katı yükseklikte sıcaklığa, yani 150 milyon dereceye ulaşabilmiş olması. Ancak bu yine de reaktörün güneşle aşık atabildiği anlamına gelmiyor. Güneş bu ısıyı 4,6 milyar yıldır korurken, Tokamak yalnız birkaç saniyeliğine koruyabildi. Çözülmeye çalışılan asıl sorunlardan biri de zaten bu.
Reaktörün diğer enerji türlerinin yerini almak için gerekli enerji üretebilmesi ve yıllar boyu çalışır hale getirilmesi lazım. Bu yüksek ısıya rağmen yıllarca zarar görmeyecek bir yapı inşa etmek de gerek. Yani farklı disiplinlerin birlikte çözmesi gereken birçok engel var. Bu sorunların üstesinden de 2050 yılına kadar gelinmesi amaçlanıyor. Çin Füzyon Mühendisliği Test Reaktörü’nün, bu yıl kurulması planlanıyor.
Yani ortada güneşi ikame edecek bir yıldız üretme çalışması yok.
Rafael Lozano-Hemmer’ın kişisel sitesinden objenin görüntüsü.
Görseldeki bir sanat eseri
Ortada iddia edildiği gibi güneşe benzeyen yapay bir yıldız yok. Mıknatıslarla parçacıkların sabitlenerek plazmalaştırıldığı şekli simite benzeyen bir yapı var. Tokamak adı verilen bu manyetik muhafaza sistemleri 1960’lı yıllarda Sovyetler tarafından geliştirilmiş ve günümüzde halen kullanımda. Bu yapı gökyüzünde de değil. Çin’in Chengdu şehrindeki Güneybatı Fizik Enstitüsü’nde bulunuyor ve yörüngeye hiçbir zaman yerleştirilmeyecek. “Yapay Güneş” ifadesini enstitü de kullanıyor, ancak bu teşbih.
İddialar ile yayılan görseldeki parlak obje, 2013 yılında Britanya’da gerçekleştirilen “Işık, Sanat, Evren ve Her Şey” konulu Lumiere Festivali’nden ve Rafael Lozano-Hemmer’a ait bir sanat eseri. Güneşin çekirdeğinden 10 kat daha yüksek bir ısıya sahip bir objenin, bu kadar yakında durması hepimizin sonu olurdu.
Toroidal şekildeki Tokamak’ın iç görüntüsü.
İddia daha önce Evrim Ağacı tarafından da incelenmişti.
