Covid-19 salgınının başından bu yana, zaman zaman resmi kurumların adı kullanılarak bazı iddialar ortaya atılıyor. Bu kez, ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezi’nin (CDC) virüsün yayılımıyla ilgili yeni bir belge yayınladığı iddia edildi.
Ancak CDC, virüsün yayılımıyla ilgili resmi bilgileri iddialar yönünde güncellemedi. Paylaşımlar, 6 Mayıs 2020’de İmmünoloji Uzmanı Erin Bromage tarafından yazılan bir blog yazısına dayanıyor ve Bromage’ın CDC ile doğrudan bir bağı yok.
CDC Covid-19’un yayılımıyla ilgili resmi bilgilerini iddialar yönünde güncellemedi
Covid-19 salgınının başından bu yana Dünya Sağlık Örgütü’nün bilgilendirmeleri dışında her ülke resmi sağlık kuruluşlarından hastalığın seyrine ilişkin bilgiler paylaşıyor. CDC de bunlardan biri. CDC’nin Covid-19 bilgilendirme sayfası bulunuyor. Bu sayfada hastalığın belirtileri, riskleri, nasıl yayıldığı gibi konular yer alıyor. Kurumun “Covid-19 nasıl yayılır” başlıklı bilgilendirme yazısında iddia metninde yer alan ifadeler bulunmuyor. Ayrıca metnin son güncellemesi 16 Haziran 2020 tarihinde yapılmış.
İddialarda öksürme, hapşırma, konuşma gibi durumlarda virüsün ne kadar hızda yayıldığı belirtilmiş. CDC’nin kişiden kişiye yayılma başlığında ise, virüsün yakın temas halinde olan insanlar arasında yaklaşık iki metre içinde bulaşabileceği ya da enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında veya konuştuğunda üretilen solunum damlacıkları yoluyla bulaştığı söylenmiş.
İddiaya konu olan metinle ilgili bir arama yapıldığında benzer ifadelerin yer aldığı bir blog yazısına rastlanıyor.
CDC’ye atfedilen bilgiler Bromage’in yazısına dayanıyor
Yazı 6 Mayıs 2020’de Bulaşıcı Hastalık Uzmanı Erin Bromage tarafından yazılmış. Bromage, Massachusetts Dartmouth Üniversitesi'nde Karşılaştırmalı İmmünolog ve Biyoloji Profesörü. Blog yazısıyla Covid-19 hakkında gelişmekte olan bilimi günlük bir şekilde tartışmaya çalıştığını ifade etmiş. Bromage’in sitesinde yer alan bilgilere göre, CDC ile bir bağı bulunmuyor.
Bromage yazısında insanların nerelerde hastalandıkları ve bu hastalığın bulaşıcı virüs dozlarından bahsediyor. Yazıda referans vererek, virüsün bulaşması için ihtiyaç duyulacak tek şeyin bin SARS-CoV-2 bulaşıcı viral partikülü olduğunu tahmin eden çalışmalar olduğunu belirtmiş. Ancak bunun deneysel bir çalışma olduğunun da unutulmaması gerektiğini söylemiş. Çünkü uzmanlar arasında da konuyla ilgili bir fikir birliği bulunmuyor. Bromage’in bu ifadeleri ise sosyal medyada yayılan iddia paylaşımlarına taşınmış. Fakat çalışmanın deneyselliği ile ilgili devamındaki cümleler eklenmemiş.
Bromage’in yazısından alındığı söylenebilecek bir başka iddia, öksürme, hapşırma, konuşma gibi durumlarda virüsün ne kadar hızda yayıldığı ve bunlara ait sayısal veriler. Profesör fazla miktarda viral partikül sağlayan hapşırma ve öksürüğün aksine, solunum yoluyla çıkan damlacıkların düşük seviyelerde virüs içerdiğini söylüyor. Ancak SARS-CoV-2 için henüz böyle bir hesap yöntemi olmadığını, bu yüzden influenzayı kılavuz olarak kullanabileceğini belirtmiş. Çalışmalara göre influenza ile enfekte bir kişinin dakikada 33 viral partikül bulaştırdığını, ancak matematiği basit tutmak için kendisinin 20 kullanacağını söylemiş. Yani Bromage’in kullandığı hesabın doğrudan SARS-CoV-2’ye dayandığı bile söylenemez.
Yaptığı bu hesapla, konuşmanın solunum damlacıklarının salınımını yaklaşık 10 kat artırdığını ve dakikada yaklaşık 200 virüs parçacığının salınacağını söylemiş. Bu hesaplama, iddia paylaşımlarında konuşmanın 200 virüs parçacığı saçtığı şeklinde yer almış, ancak bu hesaplamanın bir varsayımolduğu, hatta influenza virüsünün verilerine dayalı olduğundan bahsedilmemiş.
İddialar arasında market, restoran, işyerleri ve düğünler gibi sosyal hayata karışılan yerlerin risk seviyeleri de paylaşılmış. Bu iddialar da Erin Bromage’in yazısına dayanıyor. Bromage, virüsün en fazla yayılabildiği alanların düğün, cenaze, doğum günleri gibi etkinlikler olabileceğini söylüyor. Ancak enfeksiyonun ana kaynaklarını ev, işyeri, toplu taşıma gibi alanların oluşturduğu görüşünde.
Virüs yüzeyler yoluyla bulaşabiliyor
Virüsün yüzeylerden bulaşma riski, CDC’ye göre kişiden kişiye bulaşma ihtimaline nazaran daha düşük olsa da, bu bir bulaş yolu. Üstelik bu yeni bir bilgi de değil. Sitede, bir kişinin üzerinde virüs bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunarak ve ardından kendi ağzına, burnuna veya gözlerine dokunarak Covid-19 kapmasının mümkün olabileceği yazıyor. Fakat virüsün nasıl yayıldığına dair gün geçtikçe daha fazla bilgi edinildiği belirtiliyor. Erin Bromage’e göre ise, yüzeyler konusunda dikkatli davranılması gerekiyor. Çünkü öksürme ya da hapşırma sırasında partiküller yüzeylere yapışabilir ve bu da enfekte olma riski yaratabilir. İddia paylaşımında ise virüsün yüzeylerden bulaşma riskinin çok düşük olduğu söylenmiş, ancak ne Bromage’in söyledikleri, ne de CDC böyle bir bilgi içeriyor.
Virüsün yayılımıyla ilgili bilinenlerin çoğu ise laboratuvar ortamında yapılan deneyleredayanıyor. Uzmanlara göre, virüsün dağılımı hakkında henüz yeterince bilgi bulunmuyor. Nottingham Üniversitesi Moleküler Viroloji bölümünden Profesör Jonathan Ball’a göre, enfekte hastada viral yük ne kadar yüksekse, kişi o kadar bulaştırma ihtimaline sahip olabilir. Dünya Sağlık Örgütü ise kesin olanın insanlar öksürdüğünde veya hapşırdığında virüsün damlacıklar yoluyla bulaştığı olduğunu söyledi. Diğer yandan DSÖ de yüzeylerden bulaşma ihtimaline karşılık sık sık el hijyeninin önemine değiniyor.
Sonuç olarak ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC), Covid-19 virüsüyle ilgili iddialar yönünde bir güncelleme yazısı yayınlamadı. İddialarda yer alan cümleler İmmünoloji Uzmanı Erin Bromage tarafından yayınlanan bir blog yazısına dayanıyor ve buradaki bilgiler de tam aktarılmamış. İddia bu haliyle bağlamından koparma ve çarpıtmaya örnek.
