Türkiye’de geliştirildiği söylenen burun spreyinin SARS-CoV-2 virüsünü bir dakika içinde öldürdüğü iddia edildi.
Araştırmaya dair veriler iddiaları doğrulamıyor
İddia, Uludağ Üniversitesi’nde koronavirüsü bir dakikada öldüren sprey geliştirildiğine dair haberler yapılmasıyla yayıldı. Birçok haber kuruluşu gelişmeye dair haberler yayınlasa da, solüsyonun gerçekten işe yarayıp yaramadığını, ancak yapılan bilimsel çalışmalardan elde edilecek veriler gösterebilir. Ancak bu gelişmeye dair veriler, haberlerin yayınlandığı tarihte henüz yayınlanmamıştı.
Çalışma katılımcılarından Doç. Dr. Şehime G. Temel’in Twitter paylaşımı da verilerin henüz yayınlanmadığını doğruluyor. Uludağ Üniversitesi’nin internet sitesinde de araştırmaya dair bir paylaşım yok.
Ürünün etkisiyle ilgili veriler bilimsel bir yayınla paylaşılmamış olmasına rağmen, haberlerde araştırmacıların ellerinde Genoxyn ve Geoxyn isimli solüsyonu tuttukları ve tanıttıkları görülüyor. Solüsyon için Aralık 2020'de bir de internet sitesi kurulmuş, ağız ve burun yoluyla kullanılabilen iki farklı ürün 99 lira etiketle satışa sunulmuş. Sitede ise ürünün ismi Geoxyn olarak geçiyor. Doç. Dr. Temel'in paylaştığına göre bu isim değişikliğine sonradan gidilmiş.
Ürünün açıklamasında da böyle bir bilgi yok
Ancak ürünün açıklamasında koronavirüsü öldürdüğü bilgisine yer verilmediği gibi, Covid-19 ile ilgili herhangi bir ifade de yok.
Sitede Ar-Ge başlığı altında biyouyumluluk testlerinin sonuçları yayınlanmış. Ancak Akdeniz Üniversitesi’nde onaylanan testler, Covid-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsü ile ilgili değil. (Dikkat: Linkteki hayvan testleri görüntüleri rahatsız edici olabilir.)
Genel olarak hayvanlar üzerinde yapılan dokusal deneyleri içeren raporlarda koronavirüse dair hiçbir ifade ya da araştırma bulunmuyor. Ancak sitede ürünün insan sağlığına zararlı olmadığı ve fare deneylerinde doku iyileştirici özelliği olduğunun kanıtlandığı söyleniyor. İnsan deneylerinin daha yapılmadığı da araştırmada yer alan isimlerce söylenmiş.
İlginizi çekebilir: Aşı ve ilaçlar nasıl geliştiriliyor?
Ürünün internet sitesinde yer alan satış kısmı.
Ürünle ilgili açıklamalar karmaşa yaratıyor
Ürün, 2019 tarihinde kurulan Sonofarma şirketi adı altında test edilmiş. Araştırmacıların verdiği röportajlara göre, pandemi başladığı dönem geliştirme aşaması sürmekteymiş, ürünün koronavirüste de etkili olabileceği fikriyle, araştırmalar güncellenmiş. Ancak aynı röportajda, Sonofarma’nın kurucusu ve araştırmacılardan Ahmet Ümit Sabancı ürünü 2,5 senedir her gün kullandığını dile getiriyor. Ürünün geliştirilme tarihleri ile Sabancı’nın ifadeleri birlikte okunduğunda da kafa karışıklığı oluşabiliyor.
Teyit’in Doç. Dr. Şehime Temel ile yaptığı görüşmelerde, ürünün uzun yıllardır geliştirme aşamasında olduğu bilgisine ulaşıldı, ancak ne zaman satışa çıkarıldığı bilgisi paylaşılmadı.
Yayını olmayan bir ürünün satışta olma nedeni sosyal medya kullanıcıları tarafından da sorgulanmış. Ancak ürün bir ilaç değil, “tıbbi gereç sınıf 1” altında kayıtlı bir burun temizleme solüsyonu. Verilen video röportajda da tıbbi cihaz kaydının yapıldığı ve diğer kayıtların beklendiği söylenmiş. Doç. Dr. Temel ile yapılan görüşmelerde bunun için gerekli verilerin biyouyumluluk testleri ile sağlanması nedeniyle ürünün satılabilir olduğu bilgisi paylaşıldı.
Ürünler Tıbbi Cihaz Yönetmeliği’nde yer verilen kurallara göre sınıflandırılıyor. Yani solüsyon şu anda koronavirüsü öldürme amacıyla satışta değil. Ağız gargaraları gibi, temizleyici bir ürün olarak satılıyor. Ancak Sonofarma’nın kurucusu Ahmet Ümit Sabancı’nın haberle ilgili paylaşımlar altında kullanım talimatları veriyor olması, çelişki yaratıyor.
Doç. Dr. Temel Teyit’e ellerinde bilimsel veri olduğunu, ancak makale yazımının sürdüğünü söylese de, veriler paylaşılmadı. Ürünün 27 Ocak 2021 itibariyle Covid-19 enfeksiyonuna karşı etkisiyle ilgili herhangi bir veri yoktu.
Analizin yayınlandığı tarihte solüsyonun sitesine bulunmayan yeni raporlar daha sonra eklendi ve Teyit'e de iletildi. Bu raporun ilk sayfasında "hem viral (SARS-CoV-2 dahil) hem de bakteriyal etkinliğinin olduğu" ifade edilse de, çalışmada Covid-19 özelinde bir test yürütüldüğüne dair veri bulunmuyor. Solüsyonun "bir dakikada koronavirüsü etkisiz hale getirdiği" iddiasını kanıtlayan bir veri de bulunmuyor.
Covid-19’a karşı nazal sprey çalışmaları dünyanın çeşitli yerlerinde sürdürülüyor. Arjantinli bilim insanları preklinik çalışmalar yürütmüş ve umut verici sonuçlar elde etmişlerdi. Britanya’daysa Kanadalı bir şirketin önleyiciliği kanıtlanan spreyi test edilmeye başlandı. Ancak DSÖ tarafından bu spreylerin kullanılmasına dair bir öneri yayınlanmadı. DSÖ’ye göre burnu salin ile düzenli olarak temizlemenin daha hızlı iyileşmeye katkısı olduğuna dair sınırlı kanıtlar var. Ancak enfeksiyonu engellediğine dair bir kanıt bulunmuyor.
