İlk olarak BBC Türkçe’nin haberleştirdiği, sonrasında pek çok habersitesitarafından yayımlanan habere göre bilim insanları kuantum bilgisayarı ile yapılan deneyde zamanı geriye aldı. teyit.org’a ihbar olarak gelen bu iddia aynı zamanda bazı yabancıhaber kaynaklarında da paylaşıldı.
Ancak zamanın geriye alındığı iddiası doğru değil. Çalışmada yer alan bilim insanlarından Moskova Fizik ve Teknoloji Enstitüsü (MIPT)’nden Gordey Lesovik CNN’e yaptığı açıklamada bu deneyde gerçekten zamanı tersine çevirme yeteneğine yaklaşmadıklarını söyledi. Simülasyon kelimesinin altını çizen Lesovik ancak yaptıkları deneyin önemli pratik ve teorik sonuçları olabileceğini belirtti.
Yine CNN’e konuşan Warwick Üniversitesi’nden teorik fizik alanında uzman Doçent Dr. Animesh Datta söz konusu deneyle zamanda yolculuk yapılabileceği iddiasına net olarak ‘hayır’ dedi.
MIT Technology Rewiew dergisi editörü Konstantin Kakaes de zamanın geriye çevrilmesinin gerçek dünyada mümkün olmadığını, yapılan deney kapsamında zamanda yolculuğun icat edilmediğini söylüyor. Kuantum bilgisayarla yapılan bu deneyin basit bir ifadeyle bir videoyu geri sarma işlemine benzediğini belirtiyor.
Bilimsel makaleler yayımlayan Discover Magazine’den Korey Haynes bu çalışmanın dinazorlar çağına ya da Napolyon’un zamanına gidebileceğimiz anlamına gelmediğini ifade ediyor.
Peki çalışma ne ifade ediyor?
Haber başlıklarında zamanın geriye döndürüldüğü yani bir anlamda termodinamiğin ikinci yasasının çiğnendiği söylendi. Peki termodinamiğin ikinci yasası nedir?
Termodinamiğin meşhur ikinci yasası izole sistemlerin entropisinin asla azalmayacağını söyler. Burada bahsi geçen entropi bir sistemdeki rastgelelik ve düzensizlik olarak tanımlanır. Enerjinin ve kütlenin olduğu her yerde entropi (düzensizlik) mevcuttur ve sürekli olarak evrenin toplam entropisi artar. Yani sisteme dışarıdan enerji verilmediği sürece düzen düzensizliğe, düzensizlik de kaosa dönüşür. Bunun anlamışudur: “Kırık bir bardağın durup dururken veya kırarken harcanan enerjiden daha azı kullanılarak eski haline döndürülemez. Yine aynı şekilde devrilen bir kitabı düzeltmek için devirirken harcanan enerjiden fazlasını kullanmak gerekir, potansiyel enerjinin bir kısmı ısıya dönüşmüştür ve geri getirilemez.”
Entropiyi “zaman” açısından anlatmak için sıklıkla “zamanın oku” kavramı kullanılır: zaman tek yönlüdür, her zaman geçmişten geleceğe doğru yol alır, geri döndürülemez.
13 Mart 2019 tarihinde dünyaca ünlü bilim dergisi Nature’da yayımlanan makaleye göre bilim insanları kuantum bilgisayarı kullanarak 4 aşamalı bir deney gerçekleştirdiler. Bu deneyi de bilardo topları analojisiyle açıklamaya çalıştılar. Yaptıkları deneyin kısaca masadaki üçgenin içinde yer alan topların bir vuruşla dağılması ve tekrar eski haline (üçgenin içerisine) dönmesine benzettiler. Kuantum bilgisayarındaki bir programla, bilardo topu yerine kübitlerle (kuantum bit) gerçekleştirdikleri bu işlemde kübitlerin başlangıç durumuna dönmesini sağladılar. Fakat yapılan bu deney zamanda geriye dönmek anlamına gelmiyor. Bu işlem bilgisayar ortamında gerçekleştirilen bir simülasyon ve ana hatlarıyla bir videoyu başa sarma işlemi olarak nitelendiriliyor.
Uzmanlar ne diyor?
Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Metin Arık gerçekleştirilen bu deneyin bilim kurgu filmlerindeki gibi bir zamanda yolculuğu mümkün kılmadığını sadece deneyde zamanın termodinamik tarafında yaşanan bir gelişme olduğunu belirtiyor ve insanların zamanda yolculuk yapmasının günümüz teknolojisiyle mümkün olmadığını da ekliyor.
Bilim ve teknoloji yazarı, fizikçi Can Gürses bilim insanlarının zamanı geri döndürdüğü haberinin doğru olmadığını, aslında olan şeyin karmaşık bir sistemin bozulan yapısını belli bir olasılıkla ilk haline geri döndürmenin başarıldığını belirtiyor.
Frankfurt İleri Araştırmalar Enstitüsü (FIAS)’nden teorik fizikçi Sabine Hossenfelder’e göre hiçbir fizikçi zamanı tersine çevirmedi, işlem belirli bir olasılıkla sistemlerin daha önce yaptıkları konfigürasyona dönebilmesi, zamanın geri dönebilmesi değil.
Teknoloji, tasarım ve sanat hakkında yazılar kaleme alan Barış Özcan da bilim insanlarının zamanı geriye almadığını, yapılanın kuantum bilgisayarını kullanarak zamanın tersine çevrilmesini simüle ettiğini söylüyor.
Sonuç olarak bilim insanlarının zamanı geriye aldığı iddiası doğru değil. Yapılan çalışma yalnızca kuantum bilgisayarıyla yapılan ve kübitlerin başlangıç düzenine geri dönme sürecinin tersine işlemesini simüle eden bir deney.
Söz konusu haberin yanlış bilgi türlerinden birisi olan “yanıltıcı başlık” olduğunu söylemek mümkün. Haberin içeriği daha önce yapılmamış önemli bir bilimsel buluşla ilgili olsa da haberin başlığında içerikten çarpıtılarak verilmiş bir ifade yer alıyor. teyit.org, 1 Mart 2019 tarihinde yayımladığıyazıda çarpıtmayı şöyle tanımlıyor:
“Gerçek anlamından saptırarak yanlışa sürükleme/yönlendirme”
