Dünya genelinde sağlık hizmetlerinde eşi öngörülmemiş bir talep, sağlık harcamalarında da bir o kadar artış var. Özellikle dar gelirlilerin sağlık harcamalarını nasıl karşılayabilecekleri merak konusu. Bazı ülkelerde sağlık hizmeti tamamen kamusal ve herkesin erişimi var. Bazılarındaysa durum böyle değil. Aralık 2019’da Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan yeni koronavirüs salgını, sağlık güvencesi sorgulamalarını yeniden gündeme taşıdı. Hal böyle olunca sosyal medyada da, bazı ülkelerde Covid-19’un tedavi masrafı olduğu ileri sürülen rakamlar paylaşılmaya başladı. İddialara göre, ABD’de 34 bin dolar, Hollanda’da 28 bin avro, İspanya’da 20 bin avro, Fransa’da 25 bin avro, İsrail’de 24 bin dolar, İngiltere’de 30 bin avro ve Almanya’da 32 bin avro olduğu öne sürülen Covid-19 tedavisi, Türkiye’de ise tamamen ücretsizdi.
Ancak iddia doğru değil. Sözü edilen ülkelerde kamu kurumlarında tedavi Türkiye’deki gibi ücretsiz. Özel kurumlardaki tedavilerde ücretler ise hastadan hastaya değişiyor ve öne sürüldüğü gibi standart tedavi bedelleri yok. Ayrıca bazı Avrupa ülkelerinde özel kurumlar da geçici olarak kamulaştırıldı ve hastalar özel hastanelerde de ücretsiz tedavi görebiliyor.
Türkiye’de kamuda tedavi ücretsiz
Önce Türkiye’den başlayalım. Her ülkenin sağlık güvencesi sistemi farklı ve bu da o ülkelerin siyasi ve sosyal düzenleriyle bağlantılı. Türkiye anayasal olarak “sosyal” bir hukuk devleti, bu nedenle de vatandaşların sağlıkları, anayasal güvence altında. Diğer yandan, özellikle son 30 yılda sağlık sisteminde ciddi bir özelleşme yaşandı. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın paylaştığı 2018 verilerine göre toplam hastane sayısı bin 534. Bunların 889’u bakanlığa ait iken, 577’sini özel hastaneler, 68’ini ise üniversite hastaneleri oluşturuyor. Yine aynı verilere göre özel hastanelerin 50 bin 196 yatak kapasitesi var. Yoğun bakım yatağı sayısı ise 15 bin 973.
Türkiye’de bakanlığa bağlı sağlık kuruluşlarında, yani kamu hastanelerinde Covid-19 tedavi ücretleri SGK tarafından karşılanıyor; yani ücretsiz. Fakat bu tüm özel hastaneler için geçerli değil. Teyit’in bilgisine başvurduğu Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), özel hastanelerin hastalardan yüzde 200’e kadar ek ücret talep etme hakkı olduğunu söyledi. Ancak Covid-19 tedavisinin bedeline ilişkin standart ya da ortalama bir rakama ulaşmak mümkün değil. Kamu hastanelerinde yer olmaması halinde hasta kabul eden ve ücret talep etmeyen özel hastaneler var. Örneğin Memorial Hastanesi Teyit’e, Sağlık Bakanlığı yönlendirdiği hallerde Covid-19 hastası kabul ettiğini açıkladı. Aynısı Liv Hospital için de geçerli. Ancak bu Türkiye’de özelde Covid-19 tedavisinin tamamen ücretsiz olduğu anlamına gelmiyor.
ABD’de 27 milyondan fazla insanın güvencesi yok
Diğer ülkelere sırasıyla bakalım. Amerika Birleşik Devletleri’nde sağlık sistemi büyük ölçüde özelleşmiş durumda. Ülkede yaşayan bir kadının Covid-19 tedavi masrafının 35 bin dolarlık faturası basında geniş yer bulmuştu. İddia büyük ihtimalle bu faturaya dayanıyor. Ancak bu standart bir ücret değil ve kadın özel bir kurumdan hizmet almış. Rakamlar kişiden kişiye ve uygulanan tedaviye göre değişebilir, ancak The Peterson Center on Healthcare and KFF (Kaiser Family Foundation)’nin araştırmasına göre, ABD’de herhangi bir sağlık sigortası hizmetinin kapsamında olmayan bir kişinin yaklaşık Covid-19 tedavi masrafı 20 bin dolar. Hiçbir sağlık güvencesi yok ve tedavi kapsamlıysa, bu rakamın 75 bin dolara çıkabileceği biliniyor. Sağlık sigortası poliçesine sahip biri için ise bu rakam yaklaşık bin 300 dolar.
Bronx’taki bir hastanede sedye taşıyan personel. Fotoğraf: AFP
Ülkede devlet memurları ya da ordu mensupları için kamu sigorta sistemleri var. Biri düşük gelirliler için temel sağlık hizmeti sağlamayı amaçlayan Medicaid, diğeri de 65 yaş ve üzeri ile kırılgan grupları hedefleyen Medicare olmak üzere iki kamusal sağlık güvencesi sistemi daha söz konusu. Ancak 2018 itibariyle, ABD’de nüfusun yüzde 8,5, yani 27 milyondan fazla insan sağlık güvencesinden yoksun.
Yani ABD’de Covid-19 tedavisinin bedelinin 35 bin dolar olduğu iddiası doğru değil. Eğer bir sağlık güvenceniz var ise bu rakam yaklaşık bin 300 dolar.
İspanya’da özel hastaneler kamulaştırıldı
Hollanda’da da Covid-19 tedavisi, kamu tarafından karşılanıyor. Ülkede zaten ihtiyacı olan herkese ücretsiz tıbbi destek verilmesi prensibi güdülüyor. Bunun dışında özel sağlık kurumları da var; ancak bu kurumların bazıları da salgınla mücadelede kamuyu destekliyor. İlle de özel bir sağlık hizmeti almak isteyenler içinse tedavi ücreti değişkenlik gösteriyor.
Salgından fazlaca etkilenen İspanya’da sağlık sigortası kapsamında olmak zorunlu. Yasal ikamet statüsüne sahip herkesin Covid-19 masrafları devletçe karşılanıyor. Hükümet, 12 Mart’ta Covid-19 nedeniyle olağanüstü artış gösteren sağlık harcamalarını hafifletmeyi amaçlayan çeşitli tedbirler aldı. Ulusal bütçeden 1 milyon avro Sağlık Bakanlığı’na verildi. Hükümet acil ihtiyaçlarının karşılanması için ise özel hastanelere de 557,4 milyon avro aktardı. Kriz büyüyünce, tüm özel hastaneler ve tedavi merkezleri geçici olarak kamulaştırıldı. Şu anda özel hastane de olsa, Covid-19 tedavisi için ücret istenmiyor.
Fransa’da da Covid-19 test ve tedavi ücretleri ulusal sağlık sigortası fonunca karşılanıyor. Ancak özel oda gibi ekstra bir isteğiniz varsa ücret ödemeniz gerekiyor. Ülkede Covid-19 ile mücadele için 2 milyar avro ek bütçe de ayrıldı. Bütçenin çoğunluğu özel maske üretimi ve sağlık çalışanlarının ekstra çalışma ücretlerinin ödenmesi için harcanacak.
Fotoğraf: AFP
İsrail ise bundan yıllar önce evrensel sağlık güvencesi sistemine geçti. Ülkede belli bir geliri olan herkes sigorta primi ödemek zorunda ve sağlık güvencesine sahip. Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nde yaşayanlar ise bu güvenceden yararlanamıyor. Ancak Nisan başında ilk kez Filistinli bir kadın da İsrail devletinin sağlık güvencesinden yararlanmış. İsrail’de hükümet fonlarının bir kısmı, Covid-19 ile mücadele için hastanelere aktarıldı. Covid-19 testinin ücretsiz uygulandığı İsrail’de, özel hastanelerde dahiliye ve acil servis hizmeti de yok. Bu hizmetler tamamen kamuya ait.
Britanya ve Almanya’da da masrafları devlet karşılıyor
Britanya’da Covid-19 tedavi masrafını karşılayan özel sigorta şirketleri olsa da, yükün çoğu National Health Service - Ulusal Sağlık Hizmeti’nin (NHS) üzerinde. Kurum için bir seferberlik de başlatıldı. An itibariyle Britanya’da NHS’in sağlık güvencesi kapsamındaki kimse, tıpkı Türkiye’de olduğu gibi tedavi için ücret ödemiyor. Ücretsiz tedavi hizmetinden belli kriterleri karşılayan yabancılar da faydalanabiliyor. Özel sağlık kuruluşlarında ise tedavi ücretleri hastalığın seyrine göre değişiyor. Standart bir rakamdan bahsetmek güç. Kaldı ki ülkede özel sağlık kurumlarının çoğu da salgın boyunca NHS için hizmet verecek.
Almanya’da Covid-19 test masrafı, 28 Şubat 2020’den beri sağlık sigortası fonları tarafından karşılanıyor. Ülkede Covid-19 salgınından önce 28 bin olan yoğun bakım yatağı sayısı da 40 bine çıkarıldı. Tedavi masrafları da, nerede yapıldığı fark etmeksizin, önceden olduğu gibi devlet tarafından karşılanıyor.
Sonuç olarak, sayılan ülkelerde ABD hariç tüm ülkelerde yaşayanlar ücretsiz Covid-19 test ve tedavisine erişebiliyor; Türkiye de bunlardan biri, yalnız değil. Özel sağlık hizmetlerinin tutarları ise ülkeye ve uygulanan tedaviye göre değişiyor, standart bir bedel yok. Ayrıca bazı Avrupa ülkelerinde özel kurumlar da geçici olarak kamulaştırıldı.
