Ekşi Sözlük’te 11 Mart 2019’da açılan bir başlıkta “dondurulmuş patates firmasının Ortadoğu danışmanının Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli olduğu” iddiası yer alıyordu. Bu başlık altına kısa sürede beş yüzün üzerinde girdi yapıldı. Aslında iddia Soner Yalçın’ın Sözcü gazetesinde 11 Temmuz 2018’de yayınlanan köşe yazısında da dile getirilmişti. Yalçın yeni Cumhurbaşkanlığı sisteminin ilk kabinesinde Tarım ve Orman Bakanlığına atanan Pakdemirli’nin 2013-2018 yılları arasında Kanada menşeili “McCain Foods” şirketinde danışmanlık yaptığını iddia ediyordu.
Facebook’ta da Karikateist isimli bir sayfa tarafından dile getirilen iddia şimdiye kadar 6 bin 500 paylaşım ve 3 bin 700 beğeni aldı.
Bakan Pakdemirli’nin 2013-2018 yılları arasında Kanada merkezli McCain şirketinde “iş geliştirme danışmanı” olarak çalıştığı iddiası doğru. McCain'den şu ana kadar kamu ithalatı yapılmamış. Fakat söz konusu şirketin donmuş patates ürünleri Türkiye'de Koza Gıda tarafından ithal ediliyor.
Pakdemirli McCain’de danışmanlık yapmıştı
Soner Yalçın iddiayı gündeme getirdiği yazısında Bekir Pakdemirli’nin formasyonunun önceki Tarım ve Orman Bakanları’nın aksine ziraat gibi alanlardan olmadığını vurguluyordu. Pakdemirli’nin LinkedIn üzerinden erişilebilen kariyer geçmişinden 2013-2018 yılları arasında Kanada menşeili dondurulmuş gıda şirketi McCain Foods’da “iş geliştirme danışmanı” olarak görev yaptığı görülebiliyor.
Kamuyu Aydınlatma Platformunda Turkcell şirketine ait bilgilerde de Bekir Pakdemirli’nin McCain’de çalıştığı görülebiliyor.
Turkcell’in 2013 yıllık raporunda da Pakdemirli’nin ismi McCain Foods’da iş geliştirme yöneticisi olarak geçiyor.
Ayrıca Bakan Pakdemirli’ye ait arşiv görüntülerinin yer aldığı “Bekir Pakdemirli” isimli bir YouTube kanalının 2014 yılında (Bekir Pakdemirli McCain’de görev alıyorken) yüklediği bir videoda da McCain şirketinin tanıtım görüntülerine yer veriliyor.
Eski siyasetçi Ekrem Pakdemirli’nin oğlu Bakan Pakdemirli Bilkent Üniversitesi İşletme mezunu. Aynı alanda Başkent Üniversitesinden yüksek lisans ve Celal Bayar Üniversitesinden doktora derecesini almış. Pakdemirli 90’lı yıllarda babasının kurmuş olduğu ve zeytinyağı üretimi yapan Türdeş Tarım Ürünleri Ltd. Şti.’nde iş hayatına atılmış. Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi kayıtlarına göre, Bekir Pakdemirli 2008-2011 yılları arasında Orkide yağ markasının da bağlı bulunduğu Küçükbay Yağ A.Ş.’ye satılacak Ekiz Yağ ve Sabun Sanayii A.Ş.’de görev almış.
McCain’den dondurulmuş patates ürünleri ithalatını Koza Gıda yapıyor
Dondurulmuş patates ürünleri geliştiren McCain Foods’un internet sitesinde yer alan bilgilerden işbirliği yapılan ülkeler ve bölgelere ulaşılabiliyor. Bu listede Türkiye’nin adı bulunmuyor. Şu an ise McCain markasının dondurulmuş patateslerin dağıtımını Türkiye’de Koza Gıda gerçekleştiriyor. Koza’nın internet sitesindeki ürün çeşitlerinden piyasada bulunabilen patates ürünlerine ulaşılabiliyor.
Türkiye’nin McCain’den patates ithal edeceği iddiası ise geleceğe dönük olması nedeniyle doğrulanamaz bilgi niteliğinde.
9,5 milyar Kanada Doları yıllık gelir, 160 ülkeye satışla McCain, dünyanın en büyük dondurulmuş patates şirketi. Dünya üzerindeki donmuş patates kızartmalarının dörtte birini McCain üretiyor.
2015 yılında Sabah’ta yer alan bir haberde de Mark Mobius’un Koza Gıda’ya ortak oluşu aktarılırken Koza’nın McCain Foods’dan ithalat yaptığı bilgilerine yer veriliyor.
Patates kararnamesi
Söz konusu iddiaların gündeme gelmesinin sebebi ise Resmi Gazete’de yer alan 11 Mart tarihli “patates kararnamesinde” 20 Nisan 2019’a kadar 200 bin tonun üzerindeki patates ürünlerinin ithalatından gümrük vergisinin alınmayacağı kuralı.
Burada dikkat çeken nokta kararnamede yer alan muafiyetin 0701.90 GTİP (Gümrük Tarife İstatistik) kodlu patateslerde geçerli olması. Bu ticaret kodu “tohumluk olmayan taze veya soğutulmuş patatesi” (yani McCain Foods’un Türkiye’ye ticaretini Koza Gıda aracılığıyla gerçekleştirdiği dondurulmuş patates ürünleri) gösteriyor. McCain’in Türkiye’ye ne kadar patates sattığı ise içinde bulunduğumuz dönemin ticaret istatistikleri açıklandığında belli olacak.
CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu ve CHP Adana Milletvekili Ayhan Barut, söz konusu kararnameyi Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) gündemine de taşıdılar.
Söz konusu düzenleme yapılmadan önce her ülke için farklı gümrük tarifesi uygulanıyordu. Örneğin McCain şirketi Kanada menşeili olduğu için o şirketten ithal edilecek ürünlerin gümrük vergisi oranlarına her ürün için ayrı olarak Kanada Sınır Hizmetleri Ajansının internet sitesinden ulaşılabilir. Ticaret Bakanlığının internet sitesinde yer alan listeden genel olarak patatesin vergi haddinin yüzde 25 olduğu görülüyor.
Çeşitli haber sitelerinde ise söz konusu Kanadalı firmanın Türkiye’ye satışının bulunmadığı ve zaten 11 Mart 2019 tarihli kararda da bu tip patateslerin ithalatının yapılamayacağı bilgileri yer alıyordu. Yukarıda yer verilen bilgiler ışığında bu iddiaların doğru olmadığını söylemek mümkün.
25 ilde patates ekiminin yasaklandığı iddiası doğru
Patates fiyatlarının artması üzerine Şubat 2019’da CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer, Bakan Bekir Pakdemirli’ye cevaplandırması isteği ile bir yazılı soru önergesinde bulundu. Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığının önergeye verdiği cevapta 141 bin 650 dekar alanda patateste hastalık sebebi olan organizmalar nedeniyle ekimin zaten yasaklanmış olduğu bilgisi yer alıyordu.
Önergeye verilen cevapta adı geçen iller patates ekim alanı ve üretiminin en çok olduğu illeri belirtiyor.
Türkiye’de patates üretiminin yüzde 18,8’nin Niğde’de gerçekleştiği görülüyor. (Kaynak: Tarım ve Orman Bakanlığı.)
Bakan Pakdemirli 12 Mart 2019'da Anadolu Ajansına (AA) yaptığı bir basın açıklamasında ise 25 ilde patates ekiminin yasaklandığı iddiasının doğru olmadığını ifade etti. Pakdemirli, söz konusu durumun karantinaya alınan bölgelerde kısa sürede değişebileceğini, genel geçer bir süreç olmadığını ve bu durumun teknik bir konu olduğunu da belirtti.
Sosyal medyada yer alan iddialardan 25 ilde patates ekiminin yasaklanmasının sebebinin Bakan Pakdemirli’nin McCain şirketinde danışman olduğu için bundan sonra bu şirketten patates ithal edileceği gibi bir anlam çıkabiliyor. Bakan Pakdemirli şu an McCain’de görev almıyor. 25 ilde patates ekiminin yasaklanması sebebi patateslerde bulunan çeşitli hastalıklar. Meslek odalarının ve medyanın gündeminde sık sık yer alan patateslerin hastalıklı olmasının üretimde verimi düşürdüğüne hem Tarım ve Orman Bakanlığı hem de FAO (Gıda ve Ziraat Organizasyonu) gibi kuruluşların verilerinden ulaşmak mümkün. Son yıllarda sektörde üretimin artmasına rağmen fiyatların düşerek çiftçinin bu durumdan olumsuz etkilenmesi durumu da göz önünde bulundurulmalı.
Benzer bir durum geçen aylarda soğan için de gündeme gelmişti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan soğandan sıfır gümrük vergisi uygulamasını başka bir kararname ile uzatmıştı. Bu kuraldaki amacın soğanın fiyatlarını düşürmek olduğu söylenebilir. Ama uzun vadede bu uygulamanın nasıl sonuç vereceği belirsiz. Aynı iddialar söz konusu uygulamaların tanzim satış noktalarında ucuza satılabilmesi için patateslerin başka ülkelerden ithal edilmesi konusunda dile getirilmişti. Bu konu Bakan Bekir Pakdemirli tarafından cevaplandırılması isteğiyle yazılı soru önergesi olarak TBMM'nin gündemine gelmişti. Bu önerge Bakan tarafından hala cevaplandırılmadı.
Sonuç olarak Bakan Pakdemirli’nin 2013-2018 yılları arasında Kanadalı McCain şirketinde “iş geliştirme danışmanı” olarak çalıştığı iddiası doğru. Şirket şu an için Türkiye’ye taze patates ithalatı gerçekleştirmiyor. Fakat McCain’in dondurulmuş patates ürünlerini Türkiye’de bulabilmek mümkün. 25 ilde patates ekiminin yasaklanmasının ülke için gerekli patatesin bu dönemde McCain gibi uluslararası gıda zincirlerinden elde edilmesi için ortaya çıktığı iddiası ise belirsiz.
