Sosyal medyada paylaşılan bazı gönderilerde Ankara’da bulunan asbestli boruların yenilenmesinin AK Partili ve MHP’li üyelerin oylarıyla reddedildiği iddia edildi. Bu gönderilerden yalnız biri, yaklaşık 3 bin 300 kez retweet edildi. Aynı iddia Tele1, Ankara Havadis, İndigo Dergisi ve Sendika.org gibi sitelerde de konu edildi.
İddia doğru. Asbestli su borularının yenilenmesi için kullanılacak kredi talebi, 8 Mayıs 2020’de gerçekleştirilen belediye meclisi toplantısında AK Parti ve MHP üyelerinin oy çokluğu ile reddedildi.
Ankara’da bulunan asbestli içme suyu boruları konuşulurken, tartışmaların alevlenmesinde sosyal medyada sıkça paylaşılan fotoğrafların yeri büyüktü. 9 Mayıs 2020’de Twitter’da paylaşılan fotoğrafların, Ankara’nın eski dönemde döşenmiş asbestli içme suyu borularını gösterdiği iddia ediliyordu. Fotoğrafların tam olarak neyi gösterdiği bilinmese de, tersine görsel arama yapıldığında fotoğrafların daha önce farklı iller için de kullanıldığını görüyoruz. Örneğin 2016’da Bandırma ve Niğde, 2019’da Kocaeli Derince, 2020’de ise Kapadokya gibi yerlerdeki asbestli su boruların konu edildiği haberler için aynı görseller kullanılmış.
İddialarda yer alan görüntülerin eski tarihli ve farklı şehirlerden olma ihtimali olsa da, bu Ankara’da asbestli içme suyu boruları kullanılmadığı anlamına gelmiyor.
Teyit, fotoğraflarla ilgili bilgi almak için Ankara Büyükşehir Belediyesi'ne ulaştı. Yetkililer ilgili fotoğrafların Ankara’dan olup olmadığını bilmediklerini söylerken, Ankara’daki asbestli su borularının güncel fotoğraflarını iletti:
Boruların değişimi için kullanılacak kredi talebi ret mi edildi?
Asbestli içme suyu boruları ile ilgili son tartışma, 8 Mayıs 2020’de Ankara Büyükşehir Belediye Meclisi görüşmeleri sırasında başladı.
Boruların yenilenmesi için kredi kullanılması, kredinin kullanılması için de meclis kararı gerekiyordu. Talep ilk olarak 2019’da belediye meclisine sunuldu; Plan ve Bütçe Komisyonu’ndan geçti. 8 Mayıs Cuma gerçekleşen olağanüstü meclis toplantısında, 13 ilçede asbestli ve eski boruların değiştirilmesi ile Tatlar Arıtma Tesisi’nin iyileştirilmesi için ASKİ’nin 360 milyon TL krediyi kullanması talebi gündeme geldi. Belediye Başkanı Mansur Yavaş, konunun acil ve halk sağlığını tehdit eder nitelikte olduğunu, su borularının için bir an önce değişmesi gerektiğini belirtti. AK Partili ve MHP’li üyeler ise eski su borularının değişiminin gündemde acil bir yeri olmadığı gerekçesiyle, konunun Temmuz’daki toplantıya ertelenmesini talep etti. Yani boruların değişimi için kredi kullanılması talebi, muhalefet oyları ile askıya alındı.
2019’da kabul edilen Plan ve Bütçe Komisyon raporu
Mevcut asbestli boruların yenilenmesi amacıyla gerekli olan kredi talebinin AK Partili ve MHP’li üyelerinin ertelenme talebinde bulunduğu, YouTube üzerinde yayınlanan canlı yayının 49. dakika ile 1 saat 3. dakika aralığında görülüyor.
Plan ve Bütçe Komisyonu’nda kabul edilen kredi talebine onay çıkmamasının sebebi ise belediye meclisinde AK Parti ve MHP üyelerinin çoğunlukta olması. Yani belediye meclisinde bir karar alınması için, Ankara Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nde Yavaş’ın AK Parti ve MHP üyeleriyle uzlaşması gerekiyor.
Diğer yandan, mevcut duruma karşın Ankara Büyükşehir Belediyesi, kredi talebi ertelense de 12 Mayıs 2020 itibariyle eski boruların yenilenmesi için ihaleye çıkılacağını ifade etti.
Asbest nedir?
Asbest, fiberli yapıya sahip minerallere verilen genel isim. Asbest grubunda yer alan minerallerin ortak özelliği lifli yapıda olmaları. Lifli yapıları sayesinde ısı, sürtünme ve baskıya dayanıklılar. Bu özelliği ve ısıyı çok geçirmemesi nedeniyle asbest tarih boyunca sanayide yaygın bir kullanım alanı bulmuş. Sahip olduğu teknik özelliklerin yanı sıra üretim maliyetinin de düşük olması nedeniyle endüstride geniş bir kullanım alanı bulunan asbest, inşaattan gemiye otomobilden tekstile onlarca alanda kullanılmış.
Ancak asbest insan sağlığına zararlı. Dünya Sağlık Örgütü tüm asbest türlerinin akciğer kanserine, mezotelyoma, larinks ve akciğer rahatsızlıklarına neden olduğunu ifade ediyor. Asbest yoluyla solunan lifler akciğerlerde birikiyor ve soluyan kişiye zarar veriyor. Bu durumda akciğerde zedelenmeler başlıyor ve bu da akciğerin çalışmasını engelleyerek ve kansere yol açabiliyor. Üstelik hastalık, asbest solunduktan 15 ila 60 yıl sonra bile ortaya çıkabiliyor.
Asbestli su borularından su içmek sağlığa zararlı mı?
Asbestin sağlığa zararlı olması için asbestin liflerinin akciğere ulaşması gerekiyor. Asbestin su boruları ile sağlığa zarar verdiği ile ilgili kanıtlanmış bir çalışma bulunmuyor. Dünya Sağlık Örgütü 2003’te ve 2011’de yayınladığı raporda asbestin, solunum yoluyla bulaşan bir kanserojen olduğu bilinse de mevcut çalışmaların asbestli borular üzerinden gelen içme sularının kanser riskini arttırdığına yönelik bir bulgu olduğunu desteklemediğini belirtiyor.
Ankara Tabip Odası içme suyu ile alınan asbestin kanser yaptığına veya kanser riskini artırdığına dair bilimsel veri bulunmadığını ifade ediyor; ancak asbestli boruların kullanılmasının asla önerilmediğini belirtiyor. Ayrıca odaya göre su borularının sökülmesi esnasında ortaya çıkacak asbestin solunması da riskli.
Dünyada asbest kullanımı
Dünyada asbest kullanımı ve üretimi her geçen yıl azalıyor. Statistica’da yer alan verilere göre dünya genelinde 2019’daki asbest madeni üretimi 2007’ye göre yarı yarıya düşmüş durumda. 2019 Mart itibariyle 60’dan fazla ülke asbest kullanımını tamamen yasaklamış olsa da, bazı ülkeler sanayi ve inşaat alanında asbest kullanmaya devam ediyor. Mezotelyoma Merkezi, 2013'te asbestin en çok kullanıldığı ülkeler arasında Çin, Rusya, Hindistan, Brezilya ve Endonezya dahil olmak üzere uygun fiyatlı yapı malzemelerine ihtiyaç duyan gelişmekte olan ülkeler ve yeni sanayileşmiş ülkelerin bulunduğu ifade ediliyor. Brezilya 2017’de asbest kullanımını ve ticaretini yasakladı. Fakat Rusya ve Çin’de bazı kısıtlamalar getirilmiş olsa da asbest kullanımı devam ediyor.
Türkiye’de asbest kullanımı
Türkiye’de asbest kullanımı, solunum ya da içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açması nedeniyle 2010’da yasaklandı. TMMOB İstanbul İl Koordinasyon Kurulu, 2010’da yasaklanana kadar son 10 yılda Türkiye’nin 130 bin ton asbest ithal ettiğini belirtiyor. Ancak daha önceden kullanılmış olan asbestli maddelerin yıkımı, tamiratı, bakımı, geri dönüşümü sırasında ortaya çıkan asbest, hala tehlike saçıyor olabilir.
2013’te yayınlanan Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik ile birlikte, asbest sökümü ya da yıkımı yapılmadan önce iş planı hazırlanması ve işyerinin bağlı bulunduğu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne iş planı ile birlikte bildirimde bulunulması zorunlu hale getirildi. Buna göre yıkım işlemi asbest söküm uzmanı öncülüğünde asbest söküm çalışanı tarafından yapılmalı. Çalışmalarda gerekli işaretlemeler yapılması ve uyarı levhaları konulması da gerekiyor. Çalışanlara koruyucu giysi, solunum cihazları gibi yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım sağlanması ve asbestin sağlık açısından yaratabileceği risklerin belirtilmesi şartları da var.
Kentsel dönüşüm sürecinde asbest tehlikesi
Nitekim kentsel dönüşüm kapsamında asbestli binaların yıkımı da risk yaratan bir unsur haline geldi. Eski binalarda kullanılmış olan asbest, eğer uzmanlar tarafından kurallara uygun şekilde yıkım yapılmazsa, hem çalışanların sağlığı hem de asbest liflerinin yayıldığı yakın çevrede yaşayanlar için risk oluşabilir. Bu noktada TMMOB kentsel dönüşüm ile yıkılacak binalardan numuneler alınarak laboratuvarlarda asbest varlığının kontrol edilmesi gerektiğini belirtiyor.
Örneğin 2017’de Ankara’da bulunan asbestli Havagazı Fabrikası’nın yıkımı, Mimarlar Odasınca bir halk sağlığı sorunu olarak nitelendirilmiş, yıkımın durdurulması için Ankara Bölge İdare Mahkemesi’ne başvurulmuştu. Mahkeme sonucunda belediyenin yıkıma devam etmesi engellendi.
TMMOB Mimarlar Odası, Ankara’da 70’li yıllardan önce inşa edilmiş olan binaların çoğunluğunda asbest kullanıldığını ifade ediyor.
Ankara Büyükşehir Belediyesi, 13 ilçede bulunan yaklaşık 220 kilometrelik asbestli borunun acil değişmesi gerektiğini söylüyor. Belediyenin paylaştığı verilere göre Polatlı’da 26, Şereflikoçhisar’da 5, Evren’de 35, Beypazarı’nda 50, Haymana’da 5, Akyurt’da 10, Kızılcahamam’da 2,5, Kahramankazan’da 5, Ayaş’da 9,3, Elmadağ’da 11,2, Çubuk’da 22, Nallıhan’da 15 ve Keçiören'de 24 kilometre asbestli boru var. Asbestli borulardan su içmenin sağlığa zararlı olup olmadığına yönelik kesin bir çalışma olmasa da, boruların patlama ihtimali bile halk sağlığı açısından risk barındırıyor.
Sonuç olarak iddia doğru. Asbestli su borularının yenilenmesi için kullanılacak kredi talebi, 8 Mayıs 2020’de gerçekleştirilen belediye meclisi toplantısında AK Parti ve MHP üyelerinin oy çokluğu ile reddedildi.
